یادگار مشروطیت در «پیرغار»

خاطره حسین‌زاده-خبرنگار

وجود بیش‌از 800 جاذبه و بیش از 100 کانون گردشگری سبب شده تا چهارمحال و بختیاری به یکی از مقاصد گردشگری کشور تبدیل شود. هرچند در سال‌های اخیر این ظرفیت قابل توجه تا حد زیادی مغفول مانده و با همه‌گیری ویروس کرونا نیز به‌طورکلی صنعت گردشگری وارد مرحله رکود شد، اما یادآوری این ظرفیت‌ها و معرفی آن به مردم به‌مناسبت هفته گردشگری، نقش مهمی در ایران‌شناسی و شناخت لازم نسبت به این مرز و بوم دارد.یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این استان که پیوند تاریخ با طبیعت درآن به‌خوبی مشهود است، منطقه «پیرغار» در روستای «دهچشمه» شهرستان فارسان است. اهمیت این جاذبه به سبب کتیبه تاریخی برجا مانده از دوران مشروطیت است. روستای دهچشمه همانطور که از نامش پیداست، ترکیبی از «ده» و «چشمه» است. در این روستا چشمه پرآبی وجود دارد که زمینه‌ساز سرسبزی این منطقه گردشگری شده‌است.دراین منطقه یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین جاذبه‌هایی که سبب شده نام آن بسیار برسر زبان‌ها باشد، کتیبه‌ای است که از دوران مشروطیت در این منطقه باقی مانده‌است.

 کتیبه‌هایی در ردیف آثارملی
بر روی قسمتی از کوهپایه رشته کوه زاگرس در منطقه فارسان، کتیبه‌ای به زبان فارسی حکاکی شده‌ که مربوط به دوران قاجاریه و عصر مظفری است. کتیبه‌ها در 4قسمت مجزا به سینه صخره‌ها و به ترتیب زمان وقایع از راست به چپ حجاری شده‌اند. کتیبه سوم تقریبا درحدفاصل و زیر 2کتیبه ابتدایی قرارگرفته است که خود شامل 2بخش مجزاست. نوع خط کتیبه‌ها نستعلیق است که گاه با شکسته آمیخته شده‌. کتیبه پیرغار در سال1377 در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده‌است.
این کتیبه‌ها از زبان 2شخصیت تأثیرگذار در دوران مشروطیت نوشته شده‌است که نام‌های آنان «سردار اسعد» و «سردار ظفر» بوده‌است. بر روی کتیبه اول که از زبان سردار ظفر بیان شده، اشاره‌ای به وضعیت ایران در زمان مظفرالدین شاه و درخواست‌های مردم حک شده و همچنین در ادامه آن شرح وقایعی از وضعیت مردم در اصفهان و تهران و درخواست‌های آنان بیان شده‌است. از جنگ‌هایی که میان قبایل در این شهر رخ داده هم شرح حال کوتاهی ذکر شده‌است. در کتیبه دوم نیز که از زبان سردار اسعد نوشته شده، پس از ذکر 2بیت شعر، گزیده‌ای از اتفاق‌هایی که برسر انتقال قدرت درآن منطقه رخ داده، بیان شده‌است. یک قطعه سنگ که به «شیرسنگی» معروف است نیز در کنار  در ورودی مجموعه تفریحی پیرغار قرار گرفته که از دوران قاجاریه تاکنون دراین منطقه باقی مانده‌است.

 اهمیت تاریخی کتیبه‌ها
یک باستان‌شناس درباره اهمیت تاریخی کتیبه‌های پیرغار به خبرنگارهمشهری می‌گوید: کتیبه‌های پیرغار تنها کتیبه‌های سنگی مربوط به دوره مشروطیت، نه‌تنها در استان چهارمحال‌وبختیاری، بلکه در کل ایران است.
«اردشیر آخوندی» اظهار می‌کند: 106سال از تاریخ حک این خطوط می‌گذرد و با توجه به گذشت زمان، مرمت‌های زیادی روی این کتیبه‌ها انجام شده‌است.
وی به بازسازی این کتیبه‌ها نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: بازسازی این 2کتیبه ارزشمند تاریخی طی سال‌های 1375 تا 1376 انجام شده‌است. بازسازی مرحله نخست در سال 1375 و شامل جلوگیری از ورود آب به شکاف‌های داخلی کتیبه‌ها و مرحله دوم در سال 1376 شامل ساخت محافظ برای سنگ‌نوشته‌ها و رنگ‌آمیزی آنها بوده‌است.
به‌گفته آخوندی، درحال‌حاضر عملیات مرمت کتیبه‌های مشروطیت شامل دفع و حذف عوامل آسیب‌زا، دفع رطوبت، لایه‌برداری، حذف گل‌سنگ و آسیب‌های بیولوژیکی و منظری و خواناسازی کتیبه‌های تاریخی در مجموعه گردشگری پیرغار درحال انجام است.

 نقش سردار اسعد در مشروطیت
اما همانطور که گفته شد در کتیبه دوم مجموعه گردشگری پیرغار نوشته‌هایی از زبان سردار اسعد نقل شده که گزیده‌ای است از اتفاق‌هایی که برسر انتقال قدرت رخ داده؛ موضوعی که از نقش محوری سردار اسعد بختیاری در حوادث آن مقطع حکایت دارد.  یک پژوهشگر تاریخ درباره اهمیت نقش سردار اسعد در تاریخ مشروطیت ایران می‌گوید: این سردار بختیاری یکی از فرماندهان فاتح تهران در دوره قاجار بود و نقش مهمی در انقلاب مشروطه ایفا کرد.
«اشکان زراعی» می‌افزاید: سردار اسعد بختیاری از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های سیاسی - اجتماعی تاریخ معاصر ایران و از روسای روشنفکر و تحصیلکرده مشروطه‌خواه به‌شمار می‌رود که با فتح تهران، نقش بی‌بدیلی در سرنگونی استبداد ایفا کرد.
وی تصریح می‌کند: «علی‌قلی خان بختیاری» معروف به سردار اسعد بختیاری در سال1236 خورشیدی در «جونقان» چهارمحال‌وبختیاری به دنیا آمد. در کتاب «تاریخ بختیاری» به تفصیل، مطالبی در شرح احوالات وی آمده است، اما مهم‌ترین رویداد زندگی او را باید نقش‌آفرینی در پایان دادن به استبداد صغیر و به زیر کشیدن خودکامگی محمدعلی شاه و برقراری مشروطیت درایران دانست.

کتیبه‌های مجموعه تاریخی - گردشگری پیرغار در شهرستان فارسان استان چهارمحال و بختیاری در طول سال‌های اخیر با خطرات زیادی روبه‌رو بوده‌اند و در سال1391 درمعرض خطر نابودی قرار گرفتند که حساسیت تشکل‌های مردمی، مسئولان را برآن داشت تا در زمینه حفاظت از این کتیبه‌ها، اهتمام بیشتری داشته باشند؛ موضوعی که امید می‌رود در سال‌های آینده با کیفیت و دقت بیشتری پیگیری شود.