بررسی اوضاع انتشار کتاب در گفت‌وگو با مدیران انتشارات روزگار، ققنوس و نیماژ
مشکلات ناشران دوچندان شده است
سعیده مرادی- خبرنگار
قیمت کاغذ همچنان گران است و ناشران مجبورند برای تهیه کاغذ موردنیازشان سراغ بازار آزاد بروند و به قیمت‌های سرسام‌آور و افسارگسیخته‌ای که دلالان تعیین می‌کنند، تن بدهند. با وجود این اکنون کار به جایی رسیده است که بسیاری از ناشران، به‌ویژه ناشرانی که از چاپ داستان و رمان فارسی حمایت می‌کنند روی حداقل‌ها ایستاده و شرایطی سخت را تجربه می‌کنند. اوضاع آنقدر بحرانی است که با وجود کاهش معنادار کتاب‌های منتشر شده و افت قابل‌توجه تیراژ‌ها، اغلب انتشاراتی‌ها هشدار می‌دهند که در آینده‌ای نزدیک دیگر قادر به چاپ همین تعداد و تیراژ کتاب هم نخواهند بود و به قول معروف ورشکسته خواهند شد. هرچند از مدت‌ها قبل آژیر قرمز برای کتاب به صدا درآمده است، اما شاید اگر دولت با وجود تمام مشکلات و موانع اقتصادی که با آن دست به گریبان است، اقدامی فوری و اورژانسی انجام ندهد، شاهد تعطیلی‌های گسترده ناشران و ورشکستگی بسیاری از آنها خواهیم بود. دراین‌باره با مدیران انتشارات روزگار، ققنوس و نیماژ که هر سه از حامیان و ناشران آثار نویسندگان ایرانی هستند، گفت‌وگو کرده‌ایم.
ناشران در آستانه ورشکستگی
انقلاب ما یک انقلاب فرهنگی بود. در انقلابی که با کتاب و کتابخوانی شروع شده است باید از انتشاراتی‌ها به‌عنوان منابع تولید‌کننده فکر و اندیشه در جامعه به‌شکل جدی حمایت شود. محمد عزیزی، مدیر نشر روزگار با تأکید بر اینکه کتاب جزو نیازهای ضروری یک جامعه است، به همشهری می‌گوید: «قبل از پیروزی انقلاب جمعیت کشور مانند امروز زیاد نبود، اما تعداد کتابفروشی‌ها و افراد کتابخوان به نسبت جمعیت آن زمان بسیار قابل توجه بود. توقع ما این بود که با وقوع انقلاب اسلامی که خودش یک منبع عظیم فرهنگی به‌حساب می‌آید و تمام شهدای آن پیشتاز در علم و کتاب بوده‌اند، تعداد کتابفروشی‌ها افزایش یابد، اما متأسفانه این اتفاق نیفتاد و ما امروز شاهد آن هستیم که از تعداد کتابفروشی‌ها کاسته شده است. یکی از دلایل اصلی این موضوع، مشکلات اقتصادی و افزایش قیمت کاغذ به‌ویژه در یکی، دو سال اخیر به شمار می‌رود. گرانی کاغذ مشکلات بسیار زیادی را برای ناشران ایجاد کرده و باعث شده تا بسیاری از آنها امروز به مرحله ورشکستگی برسند. در گذشته اگر ناشری طی سال 100عنوان کتاب با تیراژ چند هزار نسخه چاپ می‌کرد، اکنون این تعداد به حدود 40عنوان کتاب و تیراژ 200یا نهایت 300جلد رسیده است و این یعنی ورشکستگی! اکنون حدود 7ماه است که ما یک‌بند کاغذ دولتی هم دریافت نکرده‌ایم و کاغذ موردنیاز خودمان را به اجبار از بازار آزاد و با قیمت حدودا 750هزار تومان خریداری می‌کنیم. در این شرایط، چاپ کتاب به هیچ عنوان مقرون‌به‌صرفه نیست؛ چون به تبع این گرانی تیراژ‌ها به‌شدت افت پیدا کرده است. البته ما با همه مشکلات تلاش کرده‌ایم که خود را سرپا نگه داریم و با وجود شرایط سختی که حاکم است، کار را ادامه می‌دهیم تا چرخه نشر کشور از کار نیفتد.»
عزیزی معتقد است که نتیجه انتشار کتاب‌های خوب، فرهنگسازی و داشتن جامعه‌ای بدون تشنج خواهد بود و در نتیجه نیاز است که دولت از ناشران و انتشاراتی‌ها و همه فعالان عرصه کتاب حمایت کند: «دولت نه دیگر کاغذ دولتی در اختیارمان می‌گذارد و نه اقدام به خرید کتاب برای کتابخانه‌ها و نهادهای دولتی می‌کند. ما در کشورمان تعداد زیادی کتابخانه داریم که اگر فقط یک جلد کتاب برای هر یک از آنها خریداری شود، چیزی حدود 6هزار جلد کتاب می‌شود و خرید این تعداد کتاب، ناشران بسیاری را از ورشکستگی نجات می‌دهد؛ بنابراین درخواست من به‌ویژه از دولت جدید و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این است که از ناشران حمایت کرده و کاغذ دولتی در اختیارمان قرار دهند.»
تا چند‌ماه آینده کاغذی برای چاپ نخواهیم داشت
قرار بود به کاغذ ارز دولتی اختصاص داده شود، اما این اتفاق نیفتاد. درواقع نه ارز دولتی اختصاص یافت و نه دیگر کاغذ دولتی در اختیار ناشران قرار گرفت. امیر حسین‌زادگان، مدیر نشر ققنوس با تأکید بر این موضوع که تا چند‌ماه آینده دیگر کاغذی برای چاپ کتاب نخواهیم داشت به همشهری می‌گوید: «این روزها قیمت هر‌بند کاغذ در بازار آزاد حدود 750هزار تومان است و چاپ کتاب با این قیمت‌ها به هیچ عنوان مقرون به‌صرفه نیست. البته ما مقداری کاغذ از قبل داشتیم و توانستیم بخشی از نیاز کاغذمان را هم در این مدت تهیه کنیم، اما این امر موقتی است و تا چند‌ماه آینده دیگر کاغذی نخواهیم داشت که با آن کتاب چاپ کنیم! تاکنون به هر شیوه‌ای که بوده توانسته‌ایم کاغذ موردنیازمان را تهیه کنیم، اما با این قیمت‌ها اگر بخواهیم از بازار آزاد کاغذ تهیه کنیم قیمت نهایی کتاب آنقدر افزایش می‌یابد که دیگر کمتر کسی توان خرید آن را خواهد داشت و در نتیجه ناشران باقی خواهند ماند و کتاب‌هایی که دیگر مشتری و فروش ندارند. تیراژ کتاب‌ها هم از این کمتر شده و به‌شدت کاهش می‌یابد و فعالیت در چنین اوضاعی دیگر به هیچ عنوان برای ناشران صرفه اقتصادی ندارد.»
حسین‌زادگان می‌گوید هرچند دولت وعده‌هایی درخصوص اختصاص کاغذ دولتی داده است، اما حتی اگر این وعده‌ها عملی شوند، باز هم اختصاص آن زمانبر خواهد بود: «وعده‌هایی درخصوص اینکه در مهرماه کاغذ دولتی به‌دست ناشران می‌رسد، داده شده است، اما در بهترین شرایط هم این امر زمانبر است و تصور نمی‌کنم به این زودی‌ها کاغذ دولتی وعده داده شده به دستمان برسد. دولت باید هم‌اکنون به کمک ناشران بیاید؛ یعنی مثل گذشته کاغذ و مقوا را به اندازه‌ای که واقعاً نیاز ناشران است، آن‌هم بدون معطلی در اختیارشان قرار دهد.»
کمبود کاغذ؛ بحرانی برای ناشران
کمبود کاغذ همیشه به‌عنوان یک بحران برای ناشران بوده است که اکنون با افزایش قیمت کاغذ و عدم‌اختصاص کاغذ دولتی این بحران را با تمام وجود لمس می‌کنند. احمد ابوالفتحی، از انتشارات نیماژ در این‌باره به همشهری می‌گوید: «متأسفانه در یکی، دوسال اخیر شاهد گرانی کاغذ بوده‌ایم که این افزایش قیمت تبعات بسیاری همراه داشته که مهم‌ترین آن قیمت‌های صعودی کتاب بوده است. کتابی که سال 96، 25هزار تومان فروخته می‌شد، اکنون قیمت آن 3یا 4برابر شده است. مخاطب هم وقتی با این قیمت‌های بالا مواجه می‌شود، کمتر سراغ خرید کتاب می‌رود و این یعنی ورشکستگی تدریجی ناشران و کتابفروشان که این تورم در حوزه کتاب و نشر بی‌سابقه است.»
ابوالفتحی هم معتقد است که اگر حمایت‌های دولتی درخصوص کتاب و اختصاص کاغذ دولتی مجددا برقرار نشود، ناشران و در مجموع فعالان این عرصه با مشکل مواجه خواهند شد: «در زمان فعالیت دولت قبل، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در یکسری از برنامه‌ها ازجمله برنامه‌های تلویزیونی خبر از برقراری مجدد یارانه و اختصاص کاغذ دولتی دادند که تا به امروز محقق نشد. ما ناشران و فعالان عرصه کتاب امیدواریم که در دولت جدید این وعده محقق شده و از بار مشکلات ناشران و کتابفروشان کاسته شود. اگر یارانه اختصاص یابد و کاغذ به اندازه نیاز در اختیارمان قرار گیرد، هیچ‌کس تمایلی به افزایش قیمت کتاب ندارد؛ چون دود گرانی کتاب مستقیما در چشم خودمان خواهد رفت.»
در همینه زمینه :