اعداد اسقاطی

سمیرا رحیمی- روزنامه‌نگار

وضعیت فرسودگی خودروها و آلودگی هوا در هندوستان تا حدی بحرانی شده که دولت این کشور را وادار به تصویب قانونی سختگیرانه کرده است. دولت هندوستان به تازگی قانون جدید اسقاط خودرو را به اجرا گذاشته است که براساس آن خودروهای مسن‌تر از 15و 20سال باید اسقاط شوند. دولت هندوستان با تکیه بر این واقعیت که خودروهای فرسوده 10تا 12برابر خودروهای جدید، آلایندگی دارند و خطر بزرگ‌تر و چندبرابری را برای ایمنی جاده‌ها به‌وجود می‌آورند، این قانون را از ابتدای اکتبر 2021به‌صورت سختگیرانه به اجرا خواهد گذاشت و خودروهای دولتی و سازمانی هم از آن مستثنی نیستند. به‌گفته دولت هندوستان، درحال حاضر در این کشور با بیش از یک‌میلیارد جمعیت حدود 5میلیون و 100هزار خودروی سبک کهنه‌تر از 20سال و 3میلیون و 400هزار خودروی سبک مسن‌تر از 15سال در تردد هستند و تعداد خودروهای متوسط و سنگین تجاری و فرسوده بالاتر از 15سال هم حدود یک‌میلیون و 700هزار دستگاه اعلام شده است؛ به بیانی دیگر در کشوری به مساحت 3.287میلیون کیلومترمربع و با جمعیت بیش از یک میلیارد و 366میلیون نفر، حدود 10میلیون و 200هزار خودروی فرسوده و در آستانه اسقاط وجود دارد. برای مقایسه بهتر است بدانید که در ایران با مساحت 1.648میلیون کیلومترمربع و جمعیت بیش از 82میلیون نفر به‌صورت تخمینی و غیردقیق بیش از 8میلیون خودروی سبک و سنگین و موتورسیکلت فرسوده وجود دارد. دولت هندوستان برای مهار وضعیت ناامنی جاده‌ها و آلودگی هوا در کشوری پهناور و پرجمعیت، تصمیم به اجرای قانونی گرفته که از مدت‌ها پیش و از اواسط دهه‌80در ایران وجود داشته و طی سال‌های مختلف بندهای متفاوت آن لغو و دوباره تصویب شده است اما روند اجرای آن بهبود چندانی نداشته و در سال‌های اخیر به دلایل مختلفی مانند سهل‌انگاری خودروسازان، توقف واردات خودرو و نیز وضعیت معیشتی مردم تحت‌تأثیر تحریم‌های اقتصادی رو به کاهش گذاشته است. به این ترتیب است که می‌بینیم اکثریت مراکز اسقاط خودرو در کشور تعطیل شده‌اند و با وجود اجبار به انجام معاینات فنی سالانه در کشور، از تعداد خودروهای شخصی، تجاری یا دولتی و سازمانی فرسوده و دودزا در سطح شهرها کاسته نمی‌شود. در ادامه نگاهی می‌اندازیم به تحولاتی که در حوزه مقررات اسقاط خودرو طی سال‌های مختلف در کشور رخ داده‌است.

 آیین‌نامه از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده در تاریخ 17 اسفند سال 87توسط هیأت وزیران دولت وقت به تصویب و در تاریخ 17خرداد 1388به تأیید رئیس‌جمهور وقت رسید.

  این آیین‌نامه نسخه‌ای کامل‌تر از «آیین‌نامه‌ نحوه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده» بود که در تاریخ 17فروردین سال‌1382توسط هیأت وزیران وقت به تصویب رسیده بود. آیین‌نامه سال‌82 بیشتر بر تعیین ضوابط شناسایی خودروهای فرسوده و همچنین تعیین سیاست‌های تشویقی و اعمال نظام تعرفه ترجیحی مانور می‌داد و در سال‌84 به واسطه شکایت یک شخص از آن توسط دیوان عدالت اداری ابطال شد.

  در این آیین‌نامه سن فرسودگی خودروها براساس ماده4 تصویب‌نامه شماره مورخ مهر ماه 1387تعیین شده است. براساس این تصویب‌نامه، سن فرسودگی خودروها به این ترتیب درنظر گرفته شده بود: سواری شخصی 25سال، سواری دولتی 15سال، تاکسی و ون 10سال، مینی و میدی‌باس 15سال، اتوبوس درون‌شهری 10سال، اتوبوس برون‌شهری 15سال، کامیون و کشنده 25سال، وانت 15سال، موتورسیکلت 10سال و سایر وسایل باربری و مسافربری 25سال.

  این آیین‌نامه ستاد مدیریت حمل‌ونقل و سوخت را موظف کرده بود به مالکین خودروهای فرسوده پس از اسقاط خودرو کمک نقدی بلاعوض پرداخت کنند.

  مبلغ کمک بلاعوض براساس سالی که خودروها در آن به فرسودگی می‌رسیدند، متغیر بود. خودروهایی که تا پایان سال‌1388 فرسوده می‌شدند، 500هزار تومان تا یک میلیون و 500هزار تومان، خودروهایی که در سال‌1389 فرسوده می‌شدند یک میلیون تومان تا یک میلیون و 500هزار تومان و خودروهایی که در سال‌1390به سن فرسودگی می‌رسیدند، یک میلیون و 500هزار تومان کمک بلاعوض پرداخت می‌شد.

  در این آیین‌نامه برای واردکنندگان خودرو درصورت ارائه گواهی اسقاط خودرو در ازای هر خودروی اسقاط‌شده، تخفیفات ترجیحی در سود بازرگانی واردات درنظر گرفته شده بود. همچنین خودروسازان براساس این قانون موظف شدند تا از ابتدای سال‌1388 معادل 30درصد از تولید ماهانه خود، گواهی اسقاط خودروی فرسوده به ستاد مدیریت حمل‌ونقل و سوخت تحویل دهند.

22000 اسقاط‌ در سال99
  کل خودروهای اسقاط‌شده تا پایان سال1390 بیش از یک‌میلیون و 878هزار و 460دستگاه بوده است و از سال90 تا 96مجموع خودروهای اسقاط‌شده در کشور به یک میلیون‌و 500هزار دستگاه رسید. در سال98 حدود 8هزار خودرو و در سال97 حدود 100هزار خودرو اسقاط شدند. در سال99 تعداد خودروهای اسقاط‌شده به 22هزار دستگاه رسید.

مصوبه  سال    96 دولت خودروهای ساخت داخل با مصرف  بالای 8.5 لیتر بنزین در ازای هر   100  کیلومتر اسقاط شود

  پس از تأیید‌شدن اسقاط خودرو در پایگاه اطلاعاتی، گواهی آن برای دریافت مزایای تخفیفی یا نقدی به مالک داده می‌شد.

  در سال96 دولت مصوبه‌ای دیگر در راستای اسقاط خودرو تصویب کرد که براساس آن خواستار صدور گواهی اسقاط برای خودروهای ساخت داخل با مصرف بالای 8.5لیتر بنزین در ازای هر 100کیلومتر شد که این مصوبه در نهایت لغو شد.

  قانون هوای پاک در سال 96تصویب شد که براساس ماده‌8 آن مالکان خودروها و وسایل نقلیه موظف بودند این وسایل را پس از فرسوده‌شدن از رده خارج کنند. این آیین‌نامه هم در سال 98با شکایت یک شخص و به دستور دیوان عدالت اداری لغو شد. ماده‌8 ابطال‌شده قانون هوای پاک، ملاک اسقاط خودرو را سن فرسودگی درنظر گرفته بود که برای خودروهای شخصی 20سال، خودروهای عمومی بنزینی و دوگانه 10سال، خودروهای عمومی گازسوز 12سال، خودروهای برقی و هیبریدی 15سال، وانت 15سال، اتوبوس درون‌شهری و مینی‌بوس و میدل‌باس درون و برون‌شهری متناسب با نوع سوخت 10، 12و 20سال، اتوبوس برون‌شهری 15سال، کشنده و کامیون 22سال، موتورسیکلت متناسب با نوع سوخت 6، 8 و 12سال و خودروهای دولتی 15سال بود.

  آیین‌نامه اجرایی ماده8 قانون هوای پاک بار دیگر در سال1400 تصویب شد. در این آیین‌نامه برخلاف آیین‌نامه قبلی ملاک اسقاط خودروها، معاینه فنی است. به این معنی که اگر خودرو نتواند گواهی معاینه فنی معتبر به دست آورد، فرسوده است و باید از دور خارج شود. براساس این مصوبه جدید دو نوع سن، مرز فرسودگی و سن فرسودگی تعریف شده است که خودروها با رسیدن به مرز فرسودگی باید دفعات معاینه فنی خود را در سال افزایش دهند و نرخ حق بیمه آنها نیز افزایش پیدا می‌کند.

  از سال56 تا سال1400 تعداد مراکز اسقاط و بازیافت خودرو در کشور به 220مرکز رسیده است. از این میان 10مرکز غیرفعال شده‌اند و 60مرکز با ظرفیت زیر 10درصد فعال هستند. به این ترتیب تعداد زیادی از فعالان مستقیم و غیرمستقیم این حوزه بیکار شده‌اند به‌طوری که جمعیت 40هزار نفری فعالان این حوزه امروز به حدود 2تا 3 هزار نفر رسیده است.

   خودروسازان داخلی از سال88 از اسقاط 30دستگاه خودروی فرسوده در ازای 100دستگاه خودروی تولیدی خود شانه خالی کرده‌اند. توقف واردات خودرو هم عملا اسقاط خودروهای وارداتی را متوقف ساخته است.