اردن؛ دروازه عبور سوریه از تحریم

 این روزها نام اردن و سوریه در خبرها و گزارش‌های متعددی به یکدیگر گره خورده است؛ 2کشور عربی همسایه که با آغاز بحران داخلی سوریه در سال2011 از همدیگر فاصله گرفته و به 2کشور متخاصم تبدیل شدند. ریشه این دشمنی، دفاع تمام قد اردن از نیروهای تروریستی بود که با حمایت مالی کشورهای عربی خلیج‌فارس وارد سوریه شده و با ارتش این کشور می‌جنگیدند. حالا اما با گذشت 10سال از آن زمان و شکست تروریسم در سوریه، شرایط به کلی تغییر کرده است. نشانه‌هایی از این تغییر بنیادین را می‌توان در تصمیم‌های سیاسی و حاکمیتی اردن، طی کمتر از یک‌ماه گذشته مشاهده کرد؛ بازگشایی گذرگاه زمینی با سوریه، از سرگیری فعالیت خطوط هوایی و البته میزبانی از وزیر دفاع دولت بشار اسد در امان. ایمن الصفدی، هفته گذشته در پاسخ به سؤال خبرنگار شبکه الشرق سعودی مبنی بر اینکه چرا رویکرد اردن نسبت به سوریه تغییر کرده است؟ گفت: ما نمی‌توانیم مسئول اشتباهات استراتژیک قدرت‌های غربی در منطقه خود باشیم، چرا که در نهایت هزینه آنها بر مردم منطقه تحمیل می‌شود. از دید اردن، سوریه به ثبات لازم برای از سرگیری روابط با همسایگان دست یافته است و ما مسئولیت داریم در هموارسازی مسیر بازگشت این کشور به جهان عرب تلاش کنیم.

عادی‌سازی‌ اقتصادی و کریدور گاز
رفتار محافظه‌کارانه دولت اردن در برقراری روابط با دمشق نشان می‌دهد همچنان نگرانی‌هایی درباره واکنش احتمالی برخی از کشورهای منطقه و جهان نسبت به عادی‌سازی‌ وضعیت سوریه و رفع تحریم‌های این کشور وجود دارد؛ تحریم‌هایی که از سال2012 به شکلی بسیار محدود آغاز شد و سرانجام در دوران ترامپ، با وضع قانون سزار به اوج خود رسید. بر این اساس به‌نظر می‌رسد اردن در گام‌های اولیه بر عادی‌سازی‌ روابط اقتصادی 2کشور تأکید داشته و فعلا تمایلی برای برقراری روابط سیاسی یا امنیتی چشمگیری با سوریه ندارد. از سوی دیگر باید توجه داشت که سوریه، موقعیتی استراتژیک برای اقتصاد اردن دارد؛ موقعیتی که طی یک دهه گذشته به‌دلیل ناآرامی‌های داخلی عملا ناکارآمد شده بود. مهم‌ترین مسیر ترانزیت کالاهای اردن به‌سوی لبنان، ترکیه و حتی کشورهای شرق اروپا از داخل سوریه می‌گذرد. تا پیش از آغاز بحران سوریه، روزانه نزدیک به 500کامیون اردنی از این مسیر برای حمل‌ونقل کالا استفاده می‌کردند. به گزارش شبکه الجزیره، انسداد کریدور سوریه طی یک دهه گذشته نزدیک به 20میلیارد دلار خسارت به اقتصاد اردن وارد کرده است. حالا با گشایش رسمی گذرگاه جابر-نصیب بار دیگر امیدها به احیای این کریدور بازرگانی زمینی زنده شده است. به نوشته روزنامه رأی‌الیوم، 2کشور از ابتدای سال میلادی2021، بدون اعلام رسمی و به دور از توجه رسانه‌ها، تجارت از طریق این گذرگاه را آغاز کرده‌اند. این تجارت تا‌کنون بیش از 66میلیون دلار ارزش داشته است؛ رقمی ناچیز اما برای شروع امیدوارکننده. به‌منظور مقایسه ظرفیت‌های واقعی این گذرگاه با وضعیت کنونی کافی است بدانیم حجم تجارت ثبت شده از این گذرگاه در سال2020 بیش‌از 500میلیون دلار بوده است.
 بدون شک مهم‌تر از تمام اینها، تلاش اردن و برخی دیگر از کشورهای منطقه برای پیوستن سوریه به کریدور گاز عربی است؛ کریدوری که می‌تواند اقتصاد کشورهای شرق جهان عرب را متحول کند. این کریدور بخشی از پروژه شام جدید است که برای نخستین‌بار در دوران نخست‌وزیری حیدرالعبادی، در عراق مطرح شد و حالا توسط مصطفی الکاظمی، پیگیری می‌شود. او تا‌کنون در چندین نشست با عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر و ملک عبدالله پادشاه اردن، جزئیاتی را از نقشه و نحوه اجرای این کریدور اعلام کرده است. بر این اساس، 4کشور مصر، اردن، لبنان و سوریه با سرمایه‌گذاری مشترک می‌توانند ضمن صادرات انرژی به اروپای شرقی، بخش مهمی از نیازهای اقتصادی خود را با تکیه به ظرفیت‌های یکدیگر تامین کنند. ازجمله این موارد، نیاز جدی نیروگاه‌های برق لبنان و عراق به گاز مصر است. اما پروژه شام جدید با یک چالش جدی روبه‌رو است؛ تحریم‌های سوریه. هیچ‌یک از برنامه‌های زیرساختی شام جدید بدون عبور از خاک سوریه محقق نمی‌شود. این در حالی است که هرگونه همکاری اقتصادی با این کشور مشمول تحریم‌های سخت وزارت خزانه‌داری آمریکا خواهد بود. بر این اساس، اردن رایزنی‌های فشرده‌ای را در سطوح عالی با دولت جدید آمریکا برای کاهش تحریم‌های سوریه آغاز کرده؛ رایزنی‌هایی که تا‌کنون در پرونده صادرات گاز مصر به لبنان موفق بوده است. درصورت موفقیت اردن برای پیشبرد رایزنی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، سوریه علاوه بر کسب درآمدهای ترانزیتی جدید می‌تواند 20الی 25درصد از کمبود منابع انرژی خود را هم با کمک مصر جبران کند. در حال حاضر بسیاری از مناطق تحت سیطره ارتش سوریه به‌دلیل کمبود منابع انرژی روزانه بیش از 15ساعت قطعی برق دارند. این در حالی است که معضل برق استان ادلب(زیرنظر گروه تروریستی جبهه النصره) در سایه حمایت‌های ترکیه تا حد قابل توجهی رفع شده است. به این ترتیب می‌توان گفت سوریه یکی از مهم‌ترین برندگان اجرای پروژه شام جدید و افزایش روابط اقتصادی با اردن خواهد بود.

تلاش برای مهار ایران
دولت بایدن تا‌کنون نسبت به تمامی پرونده‌های منطقه خاورمیانه به استثنای سوریه سیاست جدید خود را اعلام کرده است. اما درباره سوریه، خبری از تغییر برنامه‌های ترامپ نیست. به نوشته روزنامه العربی‌الجدید، بایدن می‌خواهد با تدوام فشارهای اقتصادی و ممانعت از ورود سرمایه‌های جدید به سوریه برای بازسازی، این کشور را به زانو درآورد. اما این سیاست با برنامه‌های اردن برای افزایش روابط اقتصادی با سوریه، تاسیس خط لوله گاز در این کشور و... همخوانی ندارد. حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا آمریکا در مقابل این برنامه‌ها سکوت کرده و حتی در برخی نقاط(صادرات گاز به لبنان) چراغ سبز هم نشان می‌دهد؟ پاسخ این سؤال به نفوذ منطقه‌ای ایران گره خورده است. ملک عبدالله در مصاحبه اخیر خود با شبکه سی‌ان‌ان با اشاره به تلاش‌های اردن برای لغو تحریم‌های سوریه گفت: سیاست‌های 10سال اخیر غرب، دمشق را به کانون نفوذ منطقه‌ای ایران تبدیل کرده است. اگر می‌خواهیم سوریه به جهان عرب بازگردد، باید درهای اقتصادی خود را به روی این کشور بگشاییم. با توجه به این سخنان می‌توان گفت اردن تلاش می‌کند با اعطای امتیازات ویژه، مواضع سیاسی سوریه در سطح منطقه را دست‌کم تا حدودی تغییر دهد. اگرچه مشخص نیست سرنوشت این استراتژی چه خواهد بود اما روشن است که اردن تا‌کنون توانسته دولت بایدن را برای همراهی با اجرای سیاست‌های خود همراه کند.