وحشیهای رام نشدنی
کدام سویههای کرونا در برابر واکسن مقاومند؟ این سویهها هماکنون در کدام مناطق کره زمین بیشتر وجود دارند و چه جمعیتی به آنها مبتلا هستند؟
هدا عربشاهی- روزنامهنگار
ویروس کرونای سندروم حاد تنفسی 2یا SARS-CoV-2 از دسامبر2019 که برای اولینبار در ووهان چین شناسایی شد تاکنون بیش از 219میلیون نفر را در سراسر جهان بیمار کرده است و این عالمگیری باوجود گسترش واکسیناسیون جهانی همچنان به آلودهکردن مردم، بهویژه کسانی که هنوز واکسینه نشدهاند ادامه میدهد. اما نکته قابلتامل مربوط به جهشهایی است که به ظهور تغییراتی در این ویروس انجامیدهاند و این سؤال و نگرانی را بهوجود آوردهاند که آیا واکسنها که بیشتر برپایه نمونههای اولیه ویروس سارس-کوو-2ساخته شدهاند بر این جهشها (واریانتها) هم مؤثرند و آیا این سویههای جدید قادرند در برابر واکسنهای موجود در جهان مقاومت کنند؟
در یکسال و نیم شیوع کووید-19تاکنون جهشهای مختلفی در ویروس کرونا رخ داده است که اغلب آنها ویروس را دستخوش تغییرات جزئی و معمولا کم اهمیت کردهاند. اما بعضی از این جهشها به ایجاد سویههایی منجر شدهاند که باعث سرایت و شدت بیشتر بیماری میشوند. از اینرو، سازمان جهانی بهداشت این واریانتها را بهعنوان انواع قابلبررسی زیرنظر میگیرد و آنها را نامگذاری میکند. براساس دستهبندی سازمان جهانی بهداشت تاکنون 6واریانت پس از ویروس اصلی ووهان در نقاط مختلف جهان، عالمگیری را پیش بردهاند:
آلفا (معروف به واریانت انگلیسی): حاضر در 193کشور
بتا (معروف به واریانت آفریقای جنوبی): گزارششده در 141کشور
گاما (معروف به واریانت برزیلی): گزارششده در 91کشور
دلتا (معروف به واریانت هندی): حاضر در 170کشور
لاندا (معروف به واریانت آمریکای جنوبی/ پرو): گزارششده در 30کشور
مو (معروف به واریانت آمریکای جنوبی/ کلمبیا): گزارششده در 40کشور
سرایت بالا و مقاومت ایمنی واریانتها
ویروس اصلی سارس-کوو-2 (نوع وحشی) که برای اولینبار در سال2019 در ووهان چین شناسایی شد در مقایسه با ویروس قدیمیتر سارس-کوو-1 (عامل بیماری سارس) 6برابر قدرت بیشتری در نفوذ به سلولهای بدن میزبان دارد. بههمیننسبت، هر واریانت سارس-کوو-2 میتواند دارای جهشها و ویژگیهای منحصربهفرد نگرانکنندهای باشد که به آنها کمک میکند تا در برخی نقاط بهسویه غالب تبدیل شوند و سرایت بیشتری را نسبت به نوع اصلی ایجاد کنند.
واریانتهای دلتا و لاندا
مطالعات نشان میدهد که واریانتهای جدید نوع هندی (دلتا) و نوع آمریکای جنوبی (لاندا) نسبت به نوع اصلی و سهواریانت آلفا، بتا و گاما سرایت و عفونت بیشتری را هم در افراد واکسینهنشده و هم در افراد واکسینهشده بهوجود میآورند. این بدان معنی است که این دو واریانت مقاومت بیشتری در برابر پادتنها دارند. با وجود این، پژوهشها نشان میدهد که بیشاز 90درصد از پادتنهای خنثیکننده ضدسارس-کوو-2 که از بیماران مبتلا به کووید-19 و افراد واکسینهشده گرفته شده است همچنان بر دامنه اتصالیگیرنده (RBD) پروتئین اسپایک (سنبله) در ویروس کرونا مؤثرند و بنابراین، هرچند واکسنها سازگار با گونه اصلی سارس-کوو-2 ساخته شدهاند نمیتوان در مورد این دو واریانت، مقاومت در برابر پادتنها را مطلق و واکسنها را کاملا بیاثر فرض کرد.
آر.بی.دی یا دامنه اتصالی گیرنده، بخش مهمی از ویروس است که در دامنه پروتئین سنبله ویروس کرونا قرار دارد و به آن اجازه میدهد تا به گیرندههای بدن میزبان متصل و به سلولهای آن وارد شود و عفونت بهوجود آورد.
درک بهتر سازوکارهای مهمی که سبب میشوند این واریانتها بیشتر عفونی و مقاوم به واکسن شوند، برای مبارزه با این عالمگیری و ساخت واکسنهای سازگارتر ضروری است. بهتازگی گروهی از پژوهشگران ایالاتمتحده و چین گزارشی منتشر کردهاند و در آن عوامل بالقوهای را که باعث ایجاد عفونت بالا و مقاومت ایمنی در انواع دلتا و لاندا میشود بررسی کردهاند. نتایج این پژوهش که بهصورت نسخه پیشانتشار در bioRxiv منتشر شده حاکی از آن است که نوع لاندا میتواند در موجهای بعدی غالب شود. همچنین، مقاله پیشانتشار دیگری نشان میدهد که نوع لاندا دارای جهشهایی با افزایش مقاومت در برابر واکسن کروناوک (سینووک) است.
این پژوهشگران با استفاده از نمونههای پلاسمای کارکنان مراقبتهای بهداشتی در سانتیاگو در شیلی که دو دوز واکسن سینووک دریافت کرده بودند، تأثیر نوع لاندا بر عفونت و پادتنهای تولیدشده توسط این واکسن را بررسی کردند و دریافتند که پروتئین سنبله در واریانت لاندا در مقابسه با واریانتهای آلفا و گاما عفونتزایی بیشتری دارد.
برپایه این نتایج، اثربخشی پادتنهایی که از سینووک تولید میشوند در برابر پروتئین سنبله واریانت لاندا با ضریب 3.05کاهش یافت، درحالیکه کاهش ضریب این پادتنها در برابر پروتئین سنبله گاما برابر با 2.33 و در برابر پروتئین سنبله آلفا 2.03 بود.
همچنین این مطالعه نشان داد که سرمهای واکسنهای فایزر-بایونتک واکنشپذیری بالاتری در برابر دامنه اتصالی گیرنده پروتئین سنبله واریانت دلتا و واکنشپذیری کمتری نسبت به دامنه اتصالی گیرنده پروتئین سنبله واریانت لاندا دارد. همچنین مجموع پادتنهای افراد واکسینهشده با فایزر-بایونتک 6ماه پس از واکسیناسیون 3برابر کاهش یافت. از اینرو، بسیاری از دانشمندان بر نیاز مبرم تزریق دوز سوم پس از 6ماه تأکید میکنند.
اما همانطورکه گفته شد در مورد واریانت دلتا امید به مؤثربودن پادتنها همچنان بالاتر است، بهطوریکه بیشاز 90درصد از افرادی که در ایالاتمتحده به واریانت دلتا مبتلا شدهاند واکسینه نشده بودند و این نشان میدهد که واکسنها تا حد بسیار قابلقبولی از افراد در برابر این واریانت محافظت میکنند.
واریانت مو
واریانت مو که نخستین مورد آن ژانویه امسال در کلمبیا شناسایی شد بهتازگی از سوی سازمان جهانی بهداشت در فهرست «واریانت تحت نظر» (VOI) وارد شده است. برخی رسانهها با ایجاد نگرانیهایی خبر دادهاند که این واریانت در مقایسه با نسخههای دیگر ویروس سارس-کوو-2 ممکن است از دستگاه ایمنی بدن ما گریزپذیری بیشتری داشته باشد. اما در اینجا این سؤال مطرح میشود که آیا در برابر واکسن کووید-19هم مقاومتر است؟
براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، یک واریانت تحتنظر «تغییراتی ژنتیک را نشان میدهد که بر ویژگیهایی چون سرعت انتقال، شدت بیماری، ایمنیگریزی، تشخیصگریزی یا درمان اثر میگذارند».
همچنین، مشخص شده که یک واریانت تحتنظر «باعث انتقال قابلتوجه ویروس در جامعه چند کشور میشود و این انتقال در طول زمان به افزایش شیوع نسبی و افزایش تعداد موارد ابتلا یا سایر تأثیرات اپیدمیولوژیک میانجامد و درنهایت خطری نوظهور را برای سلامت عمومی مردم جهان بهوجود میآورد».
تاکنون واریانت مو دستکم در 40کشور شامل چند کشور آمریکای جنوبی ازجمله کلمبیا، اکوادور و شیلی و چند کشور اروپایی ازجمله اتریش، بلژیک، دانمارک، فنلاند، فرانسه، آلمان، ایرلند، ایتالیا، پرتغال، هلند و انگلستان شناسایی شده است با وجود این، اعتقاد بر این است که فقط کمتر از یک درصد موارد جدید ابتلا در سطح جهان مربوط به این واریانت باشد. البته شیوع این واریانت در کشورهایی مانند کلمبیا به حدی بالا است که تقریبا موجب محوشدن واریانت دلتا شده است. براساس اعلامیه سازمان جهانی بهداشت که اوایل ماه سپتامبر منتشر شد، مو باعث شیوع گستردهتری در آمریکای جنوبی و اروپا شده است و تعداد توالیهای ژنتیک که بهعنوان مو شناسایی شدهاند در سطح جهان به زیر 0.1درصد رسیده است. بیشترین توالیها در کشورهای کلمبیا و اکوادور ثبت شدهاند. بهطوریکه، 39درصد از انواع توالیها در کلمبیا و 13درصد از توالیها در اکوادور مربوط به واریانت مو است.
بین تمام جهشهایی که در واریانت مو وجود دارد
دو جهش E484K و K417N از همه مهمتر است زیرا این دو جهش ویروس را قادر میسازد که به پادتنهای ضدویروس سارس-کوو-2 یورش ببرد. بهبیانی ساده، این جهشها ممکن است بدان معنی باشد که مو بهطور بالقوه میتواند به پاسخهای ایمنی بدن نسبت به این ویروس حمله کند. با وجود این، هنوز شواهد کمی دردسترس است که نشان دهد واکسنها کاملا در برابر این واریانت بیاثر هستند. برای مثال، نتیجه پژوهشی که در ایتالیا انجام شد نشان داد که واکسنهای
فایزر- بایونتک اثربخشی کمتری در برابر مو در مقایسه با سایر واریانتها دارند اما کاملا بیاثر نیستند و از آنجاکه بهطورکلی، مطالعات ایمنیشناختی کاهش مداوم سطح پادتن را در افراد واکسینهشده ثبت کردهاند و پیگیری طولانیمدت شرکتکنندگان در مطالعات مختلف مرتبط با واکسن خطر رو به رشد عفونت را با گذشت زمان نشان میدهد و سوابق مراقبتهای بهداشتی در کشورهایی مانند انگلستان و آمریکا از آن حکایت دارند که واکسنهای کووید-19 قدرتشان را به مرور از دست میدهند، با تزریق دوز سوم احتمالا میتوان اثربخشی واکسنها را در برابر این واریانت هم افزایش داد.