ناکامی طرح اشتغالزایی در روستاهای قم

روح‌الله کریمی-خبرنگار

 قم کم‌ترین جمعیت روستایی را درمیان استان‌های کشور دارد؛ حدود 5درصد از جمعیت این استان در بیش‌ از 250روستا زندگی می‌کنند. در دهه‌های اخیر به‌دلیل تداوم خشکسالی‌ها و کاهش درآمد روستاییان، بسیاری از جوانان جویای کار، زندگی شهری را به بیکار بودن در روستاها ترجیح دادند. شاید بتوان «حمایت از توسعه اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری» را به‌عنوان یکی از طرح‌هایی نام برد که توانست پای جوانان را به ماندن در روستا بند کند. این طرح بارقه امیدی در دل جوانان روستایی قم ایجاد کرد که ازسر بیکاری و ناچاری به شهرها کوچ نکنند. بسیاری از جوانان روستایی با دریافت تسهیلات، کسب‌وکارهای جدیدی به راه انداختند و مشغول فعالیت شدند، اما نوسان اقتصادی ازجمله بالارفتن نرخ تورم و همه‌گیری ویروس کرونا، برای تولیدکنندگان مناطق روستایی و عشایری مشکل‌ساز شده‌است؛ درحال‌حاضر شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای رقم خورده‌است که برخی طرح‌های اقتصادی در میانه راه متوقف شده‌اند و برخی متقاضیان توانایی پرداخت حقوق و حق بیمه کارگران را ندارند.

چالش‌های موجود
یک جوان روستایی استان دراین باره به خبرنگارهمشهری می‌گوید: وقتی قیمت نهاده‌های دامی افزایش سرسام‌آوری را تجربه می‌کند، چاره‌ای نداریم به‌جز اینکه کارگران را تعدیل کنیم. برای ما صرفه اقتصادی ندارد که هم هزینه خرید نهاده‌های دامی را با قیمت گزاف پرداخت کنیم و هم به کارگران حقوق بدهیم و حق بیمه آنها را پرداخت کنیم.
یک کارگر فعال در گلخانه هم می‌گوید: برای تولیدکنندگان فصلی قوانین حمایتی موثری وجود ندارد. مشاغل مربوط به گلخانه و برخی طرح‌های کشاورزی و باغداری در طول سال دائمی نیستند و ما در تعدادی از ماه‌های سال بیکار هستیم و حق بیمه کارگران نیز به‌طورکامل پرداخت نمی‌شود.

بررسی 767طرح اشتغال‌زایی
از زمان آغاز طرح توسعه اشتغال روستایی و عشایری، 2کمیته فنی و نظارت در استان قم تشکیل شده‌است که کمیته فنی به بررسی طرح‌های اشتغال‌زایی متقاضیان در سامانه «کارا» و تطبیق آنها با آیین‌نامه می‌پردازد و سپس متقاضیان را برای دریافت تسهیلات به بانک‌های عامل معرفی می‌کند. کمیته نظارت هم نحوه اجرای طرح‌ها و اشتغال‌زایی انجام شده را مورد بررسی و نظارت قرار می‌دهد. 
مدیرکل دفتر جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری استانداری قم گزارشی از نحوه اجرای قانون حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری ارائه می‌دهد و می‌گوید: از ابتدای سال1397 تاکنون، 767طرح اشتغال‌زایی بررسی و به بانک‌های عامل معرفی شده‌است که از این تعداد، 527طرح مربوط به دستگاه‌های حمایتی بوده‌است.
 «سیدرضا علیزاده طباطبایی» می‌افزاید: از میان طرح‌های دستگاه‌های حمایتی، کمیته امداد امام‌خمینی(ره) با 474طرح در رتبه نخست قرار دارد و بنیاد شهید و امورایثارگران با 46طرح و بهزیستی با 7طرح در رتبه‌های بعدی قرار دارند. 
وی مجموع اعتبارات نهادهای حمایتی که به طرح‌های اشتغال‌زایی روستایی و عشایری اختصاص پیدا کرده را 22میلیارد و 500میلیون تومان اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: کمیته امداد امام‌خمینی(ره) 19میلیاردو 500میلیون تومان، بنیاد شهید و امورایثارگران با 2میلیارد و 600میلیون تومان و بهزیستی با 300میلیون تومان دراین طرح‌ها مشارکت کردند.
 به‌گفته علیزاده‌طباطبایی، شهرستان کهک به‌دلیل برخورداری از قابلیت‌های گردشگری و کشاورزی با 321طرح، بیشترین طرح‌های اشتغال‌زایی را به خود اختصاص داده‌است و بخش خلجستان نیز با 69طرح، در پایین‌ترین رده جدول ازنظر تعداد طرح‌های ارائه شده قرار دارد.

درخواست‌هایی که بی‌پاسخ ماند
مدیرکل دفتر جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری استانداری قم مجموع اعتبارات ابلاغ شده در قانون ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری را 239میلیارد تومان اعلام می‌کند و می‌گوید: اعتبارات اختصاص داده شده 235میلیارد تومان است که تاکنون 199میلیارد تومان پرداخت شده و مقداری از این اعتبارات برگشت خورده و 16میلیارد و 200میلیون تومان بقیه موجود است که به‌زودی با ارائه چند طرح اشتغال‌زایی، برای این مبلغ نیز تعیین‌تکلیف می‌شود.
 علیزاده‌طباطبایی می‌افزاید: درباره اختصاص تسهیلات کمکی به طرح‌های نیمه‌تمام، تجدیدنظر در سرانه اشتغال که 150میلیون‌تومان است، افزایش تسهیلات ابلاغی سال1397، رعایت سهم بخش‌ها و مسائل دیگر مکاتبه‌هایی با وزارت تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی و همچنین سازمان برنامه و بودجه انجام شده، اما هنوز پاسخ روشنی دریافت نشده‌است. 
وی با پذیرش مشکلاتی مانند همخوانی نداشتن اشتغال واقعی و اشتغال موردتفاهم، مهم‌ترین دلیل این مسأله را همه‌گیری ویروس کرونا و نوسان اقتصادی و تورم موجود در کشور می‌داند. 
 علیزاده‌طباطبایی اضافه می‌کند: برخی بانک‌های عامل برای پرداخت تسهیلات تکمیلی 40درصد با مشکلاتی مواجه هستند که درحال پیگیری برای رفع این موانع هستیم. موضوع به‌روزرسانی نشدن اطلاعات پرداختی‌ها و اشتغال ایجاد شده ازسوی برخی بانک‌ها نیز به‌زودی رفع
 می‌شود.

ثبت اشتغال غیرواقعی
همه اینها درحالی‌است که بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی متقاضیان تسهیلات اشتغال‌زایی برای اینکه نظر کمیته فنی را جلب کنند، شاغلین خود را به‌صورت غیرواقعی در سامانه «کارا» ثبت کرده‌اند. با توجه به اینکه اصلاح اعداد ازسوی دبیرخانه طرح توسعه اشتغال روستایی و عشایری امکان‌پذیر نیست، در بررسی کمیته نظارت انحراف از طرح‌ها مشهود است. 
 «علی رمضانی» مسئول کمیته نظارت طرح توسعه اشتغال روستایی و عشایری اشتان با بیان اینکه از 300طرح اشتغال‌زایی بازدید شده‌است، می‌افزاید: 23طرح درحال تکمیل و 18طرح نیمه‌تمام مانده و بقیه طرح‌ها اجرایی شده‌است. طرح‌های درحال تکمیل با اختصاص 75میلیارد تومان تسهیلات، باید 352فرصت شغلی ایجاد کنند، اما بعضی از طرح‌های نیمه‌تمام اگر تسهیلات تکمیلی 40درصدی را هم دریافت کنند، قابلیت بهره‌برداری نخواهند داشت و ما نمی‌دانیم با این طرح‌ها که سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در آنها انجام شده‌است، چه کار کنیم.

انحراف 70درصد از طرح‌ها
وی ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم براساس بخشنامه‌های وزارت تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی نظارت کنیم، باید بیش‌از 70درصد از طرح‌های اشتغال‌زایی روستایی غیرفعال شوند، اما تلاش می‌کنیم این طرح‌ها را از طریق تعامل با متقاضیان به بهره‌برداری برسانیم. 
رمضانی همچنین با تأیید حذف بیمه بعضی از کارگران در طرح‌های اشتغال‌زایی می‌افزاید: برخی از این طرح‌ها مانند گلخانه‌ها و برداشت گل‌محمدی به‌صورت فصلی  اجرا می‌شوند. این طرح‌ها ازنظر تعهدهای بیمه‌ای و اشتغال با مشکلاتی مواجه هستند. وی اضافه می‌کند: در بخش دامداری‌ها نیز به‌دلیل گران بودن نهاده‌های دامی، متقاضیان تسهیلات بانکی از کارگران استفاده نمی‌کنند و خودشان دراین واحدها به کار مشغول می‌شوند.