حیات به جازموریان باز می گردد؟

زهرا رفیعی ـ خبرنگار

طرح مدیریت جامع تالاب جازموریان که بین 2استان سیستان‌وبلوچستان و کرمان قرار دارد، تصویب شد. براساس این طرح، برنامه‌های 5 و 20ساله احیای تالاب که تدوین شده، گام به گام به اجرایی شدن نزدیک‌ می‌شود. این تالاب پهناور که 17شهرستان در حوضه آبریز آن قرار دارند، سال‌هاست که شرایط نامساعدی دارد و فقط در سال‌های 97و 98 اوضاع بهتری داشت.
ندا رحیم‌پور، معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی البرز که نویسنده طرح مدیریتی تالاب جازموریان است، درباره آنچه قرار است در سال‌های آینده منجر به تغییر و تحول به نفع تالاب شود به همشهری می‌گوید: این طرح با مشارکت ذینفعان آن در میان دستگاه‌های دولتی‌ها و غیردولتی‌ها در 2بازه زمانی 5و 20ساله تدوین شده و وظایف هر کدام از ذینفعان و همکاران در آن مشخص شده است.
طرح مدیریت جامع تالاب جازموریان 3بخش اصلی دارد؛ 1- آب و خاک، 2- مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و 3- مسائل مربوط به تنوع زیستی پایدار در بخش گیاهی و جانوری.
 اگرچه این برنامه به‌گفته نویسنده طرح مدیریتی تالاب جازموریان، با چشم‌انداز 20ساله تدوین شده است، اما به‌دلیل مشارکتی بودن طرح، قابلیت انعطاف‌پذیری بالایی دارد و براساس اولویت‌های انتخاب شده، در کارگروه‌های شهرستانی و سپس استانی اجرایی می‌شود. بدین معنا که تبدیل به پروژه شدن هرکدام از اقدامات با تصمیم کارگروه‌ها و منابع مالی موجود امکان تغییر دارد.
براساس برنامه‌ای که برای بخش آب و خاک آن طراحی شده باید در 5سال آینده حقابه‌های زیستی تالاب جازموریان تعیین و تامین شود. ندا رحیم‌پور، کارشناس مدیریت منابع آبی می‌گوید: هدف از این بخش برنامه مدیریت منابع و مصارف آب است و هم‌اکنون بررسی‌های تعیین نیاز آبی تالاب اجرایی شده است. آب منطقه‌ای هم قول همکاری برای تامین آب داده است.
عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی، در مورد معیشت جایگزینی که قرار است در بخش مسائل اجتماعی، ‌اقتصادی و فرهنگی طرح اجرایی شود، می‌گوید: شغل اهالی حاشیه تالاب کشاورزی است؛ بنابراین معیشت جایگزین برای آنها بررسی شده و صنایع و معادن باید برای فراوری تولیدات کشاورزی اقدام به استقرار صنعت در منطقه کند.
در بخش احیای تنوع زیستی پایدار نیز هدف راهبردی، احیا و حفاظت اکوسیستم و بهره‌برداری خردمندانه و پایدار از منابع تالاب است و با اقداماتی مانند ایجاد بانک اطلاعاتی زیستی از گونه‌های جانوری و گیاهی منطقه و کنترل و جلوگیری از بهره‌برداری‌های غیرمجاز از منابع زیستی تالاب و... اجرایی خواهد شد. ظرف مدت یک‌سال نیز برنامه بهره‌برداری پایدار از تالاب تدوین و تا 3سال آینده حداقل 15درصد آن باید اجرایی شود.
به اعتقاد نویسنده طرح مدیریتی تالاب جازموریان، اگر این برنامه با تامین اعتبار اجرایی شود، اوضاع تالاب جازموریان بهبود می‌یابد. ندا رحیم‌پور می‌گوید: ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست برای تامین اعتبارات موردنیاز طرح مدیریتی قول مساعد داده‌اند.
او می‌گوید: در تدوین این برنامه از همه دستگاه‌های متولی و مردم منطقه کمک گرفته‌ایم. مشارکت ذینفعان در کرمان و سیستان‌وبلوچستان در تدوین طرح مدیریتی بالا بود و در نتیجه امید داریم برنامه حفظ و احیای تالاب جازموریان برای 20سال آینده به‌خوبی اجرایی شود.
تالاب آب شیرین جازموریان تنها منبع آب شیرین جنوب کرمان و غرب سیستان‌وبلوچستان است. این تالاب بابت تأثیری که بر تثبیت شن‌های روان دارد و همچنین تأثیری که بر زندگی جوامع محلی و اهالی روستاهای اطراف برای تامین آب کشاورزی و دامداری دارد، جمعیت زیادی را تحت‌تأثیر خود قرار داده است.
وحید پورمردان، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: 49درصد تالاب جازموریان و پایین‌دست‌ترین بخش تالاب در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. در نتیجه برنامه مدیریت تالاب متاثر از اجرای برنامه‌های حفاظتی و مشارکتی در بالادست است.
تامین حقابه زیستی اولویت اول تالاب جازموریان است که وحید پورمردان تأکید می‌کند: تا زمانی که به موازات تامین حقابه، الگوی کشت و نحوه کشاورزی تغییر نکند، شرایط چندان به نفع تالاب تغییر نخواهد کرد.
او می‌گوید: کشاورزی در محدوده استان سیستان‌وبلوچستان تالاب جازموریان هنوز با روش‌های قدیمی صورت می‌گیرد و تکنولوژی وارد فرایند کشاورزی نشده است؛ ضمن اینکه در این استان بخشی از بهره‌برداران تالاب را عشایر و صیادان تشکیل می‌دهند و مردم هم باید به هوای پاک دسترسی داشته باشند.
به‌گفته پورمردان، باید در استان سیستان و بلوچستان برای کشاورزان معیشت جایگزین ایجاد کرد. این تغییر باید با خرید تضمینی محصولات استراتژیک مناسب اقلیم منطقه همراه باشد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان می‌گوید: هم‌اکنون در حاشیه تالاب به‌دلیل زودبازده بودن، خربزه و هندوانه کشت می‌شود. این کار حتی توسط کشاورزان سایر استان‌ها در این استان انجام می‌شود؛ بنابراین اجرایی شدن طرح مدیریتی تالاب جازموریان درصورتی امکانپذیر است که به روال‌های پیشین عمل نشود و اگر مثلا می‌گوییم دولت خرید تضمینی انجام دهد، باید این اقدام صورت بگیرد؛ در غیراین صورت تدوین طرح تأثیری در احیای تالاب ندارد.
او با اشاره به اینکه برای اجرایی شدن این طرح اداره حفاظت محیط‌زیست دلگان راه‌اندازی و تجهیز شده است، می‌گوید: ایستگاه پایش کیفی هوا با تشخیص 2میکرون در مترمکعب راه‌اندازی شده است. دبیرخانه اجرایی طرح مدیریت تالاب جازموریان نیز در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.
طرح مدیریت جامع تالاب جازموریان درصورت تصویب در شورای برنامه‌ریزی استان سیستان و بلوچستان اجرایی می‌شود.
مرجان شاکری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: این طرح از سال ۱۳۹۵ با هدف استقرار رویکرد مدیریت زیست بومی در تالاب شروع به تدوین شده و تا‌کنون 3مدیرکل روی آن کار کرده‌اند. در برنامه‌های 5ساله‌ای که برای تالاب درنظر گرفته شده، مطالعات زیست‌محیطی، مدیریت منابع آب، هواشناسی، ریزگردها، موضوعات معیشتی و اقتصادی منطقه و میراث فرهنگی قرار دارد.
او با اشاره به اینکه اجرایی‌شدن این طرح نیازمند منابع مالی است، می‌گوید: وقتی وظایف دستگاه‌ها برای اجرای تعهداتشان مشخص شود، آنها موظفند آن‌را اجرایی کنند. در غیر این صورت نهاد‌های نظارتی و قضایی به مسئله ورود پیدا خواهند کرد؛ مثلا وقتی اسناد بالادستی مثل سند سازگاری با کم‌آبی تصویب می‌شود برای همه لازم‌الاجراست. بحران آب را نمی‌توان نادیده گرفت، ولی باید برای خانواده‌ای که به‌طور مثال با چاه غیرمجاز گلخانه ایجاد کرده و مشغول به‌کار است، گزینه‌ دیگری به‌عنوان معیشت جایگزین پیشنهاد داد. اکنون نیز اولویت‌های دستگاه‌ها برای رسیدن به هدف نهایی تدوین شده و احیای تالاب جازموریان بدون همکاری آنها و مردم امکانپذیر نیست.