درباره عراق که این روزها پیادهروی اربعین دوباره مطرحش کرده، چه می‌دانید؟
سرزمین باغ‌های معلق
عیسی محمدی
خیلی از کسانی که برای پیادهروی اربعین رفته بودند، از عراق برگشته‌اند. بعضی‌ها هم که ترجیح داده‌اند چند روزی دیرتر بیایند تا راه‌ها و مسیرها خلوت‌تر شود، دارند کم‌کم باز می‌گردند. خود عراقی‌ها هم که یحتمل به خانه و کاشانه‌شان بازگشته‌اند. این روزها اربعین، باعث شده است تا نام سرزمین عراق بار دیگر سر زبان‌ها بیفتد؛ سرزمینی که برای ما شیعیان و بیشتر مسلمانان تقدس خاصی دارد. سرزمینی که در تاریخ صدر اسلام، جایگاه خاصی دارد و در تاریخ باستان ایران و بعد از آن نیز چیزهای زیادی از آن می‌شنویم. سرزمینی که زمانی با ما در جنگ و جدال بود و حالا جزو دوستان نزدیک ما شده است. اما عراق چگونه سرزمینی است؟ چه تاریخچه و نکته‌ها و جاذبه‌هایی دارد؟ حالا که به بهانه اربعین از عراق بیشتر می‌شنویم، بد نیست در این شماره سفارتخانه، سری به این کشور بزنیم.
زادگاه تمدن جهانی
بیراه نیست اگر سرزمین عراق فعلی را، قلب تمدن جهانی و جایی که تمدن آدمیزاد در آن متولد شده، بدانیم. البته در آن دوره‌ها و حتی بعد از آن سرزمینی به نام عراق وجود خارجی نداشته است. حتی تا همین یک سده پیش هم خبری از این کشور نبوده و حاصل تجزیه عثمانی و شیطنت‌های بریتانیا و... بوده است. جمعیت این کشور، چیزی کمتر از نصف ایران است و مساحت آن هم، باز چیزی کمتر از یک‌چهارم ایران است. ایران، کویت، سوریه، ترکیه، اردن و عربستان مرزهای مشترکی با این کشور دارند. نزدیک به 70، 80درصد جمعیت آن عرب زبان هستند و باقی را هم کردها و ترکمن‌ها و آشوری‌ها و باقی قومیت‌ها می‌سازند.
سرزمین‌های خشک
عراق در کل سرزمینی خشک و گرمسیری محسوب می‌شود. غرب آن، یعنی در مرز با سوریه، کویری است. شرق آن هم یعنی در مرز با ایران، جلگه‌های حاصلخیزی دارد. البته شمال آن در ناحیه اقلیم کردستان، کوهستانی و سردسیر است. عراق همچنین از قطب‌های دارنده نفت و انرژی در جهان محسوب می‌شود و همین امر باعث شده تا دردسرهایی برایش درست شود و سال‌هاست که روی آرامش به‌خودش ندیده. این کشور در کل، بین سه گروه کردها در شمال و شمال‌شرقی، اعراب سنی در مرکز عراق و شیعیان در جنوب این کشور تقسیم می‌شود که در فرهنگ و مذهب و... با هم تفاوت‌های زیادی دارند.
فرهنگ عشیره‌ای
شیعیان نزدیک به 60درصد از جمعیت کشور عراق را تشکیل می‌دهند. بعد از آنها هم اهل تسنن هستند با 35تا 37درصد و باقی را هم مسیحیان و یهودیان و آشوریان و ایزدی‌ها و... می‌سازند. همین امر باعث شده تا زبان رایج در این کشور، ابتدا عربی و سپس کردی باشد. البته زبان‌های دیگری مانند ترکی آذربایجانی در ترکمن‌های این کشور، فارسی، ارمنی، آشوری و... را هم می‌توان در نواحی مختلفی از این کشور یافت. از سوی دیگر، از ویژگی‌های این کشور اهمیت خانواده در آن و در نتیجه قدرت زیاد ساختارهای خانوادگی و قبیله‌ای در آن است که باعث شده قدرت زیادی به‌دست بیاورند. به همین دلیل است غالباً کسانی که می‌خواهند در این کشور نفوذ داشته باشند، سعی می‌کنند ابتدا از در مذاکره و مصالحه با این خانواده‌های بزرگ و قبایل درآیند و اگر این جنبه از مردم‌شناسی عراق را مدنظر نداشته باشند، حسابی زمینگیر می‌شوند. این فرهنگ درست همان فرهنگی است که در خوزستان ایران هم به چشم می‌خورد. همین امر باعث شده تا خویشاوندسالاری حتی در حوزه‌های دولتی و حکومتی و سازمانی این کشور هم به چشم بخورد؛ چرا که اساساً این کار را بد نمی‌دانند و خویشاوندان خود را قابل اعتمادتر می‌دانند.
محله بروبیای نظامی‌ها
عراق در کل، کشوری نظامی بوده است و از ابتدای تشکیل آن بیشتر این نظامیان بوده‌اند که بر آن حکم رانده‌اند. قاعده هم چنین بوده که حکومت‌ها به‌صورت کودتاهای نظامی به گروه‌ها و احزاب بعدی منتقل می‌شده است. همین رویکرد نظامی هم بود که باعث شد در این کشور، کودتاها و جنگ‌های داخلی زیادی صورت بگیرد و همچنین جنگ علیه دو همسایه شرقی و جنوبی، یعنی ایران و کویت. سرانجام در ابتدای دهه80شمسی بود که آمریکایی‌ها به این کشور حمله کردند تا مقدمات سقوط صدام فراهم شود. این حمله با ادعای تولید تسلیحات کشتار جمعی توسط عراق بود که البته هیچ‌گاه اثبات نشد. آمریکایی‌ها هم مدت‌ها در این سرزمین بودند تا اینکه در ابتدای دهه90شمسی، از عراق خارج شده و این کشور دچار ناآرامی‌هایی شد؛ بهار عربی و رسیدن آن به عراق هم که مزید بر علت شد. بعدها هم که داعش ظهور و این کشور و همسایگان آن را دچار تنش‌های زیادی کرد. روی هم رفته می‌شود گفت این کشور از استقلال خودش در تقریباً یک قرن گذشته تا به امروز، چندان روی آرامشی به‌خود ندیده است.
دست به‌دست‌شدن‌های یک منطقه
عراق در دوران باستان، معمولاً بین ایرانی‌ها و رومی‌ها دست به‌دست می‌شده و محل نزاع این قدرت‌ها بوده است. سال‌ها محل اصلی و پایتخت ایرانیان بوده است و هنوز هم آثار آن باقی است. معروف‌ترین رودهای این کشور را دجله و فرات تشکیل می‌دهند؛ همان بین‌النهرین معروف و سرآغاز تمدن‌هایی چون آشوریان و کلدانیان و سومریان و.... این رودها از ترکیه سرچشمه می‌گیرند که البته سدسازی‌های بی‌قاعده این کشور باعث شده تا مشکلاتی برای جلگه‌های عراق و حتی زمین‌های حاصلخیز ایران پیش بیاید. این منطقه بعد از تمدن‌های باستانی سومریان و آشوریان و کلدانیان و... روی هم‌رفته تحت فرمانروایی هخامنشیان، سلوکیان (جانشینان اسکندر)، اشکانیان، ساسانیان، رومیان، اعراب مسلمان، امویان و عباسیان بوده است. بعدها که بغداد توسط آل‌بویه فتح شد، این فرمانروایی به برخی از سلسله‌ها منتقل شد تا اینکه کار به رقابت صفویه و عثمانی رسید و این منطقه بین این سلسله‌ها دست به‌دست می‌شود. فروپاشی عثمانی در جنگ جهانی اول، موجب شد تا بین‌النهرین زیرنظر بریتانیا برود و بعدش هم که مستقل شود. البته که گفتنی‌های تاریخی و سیاسی درباره عراق فراوان است. اما از همه اینها بگذریم و ببینیم از نظر جذابیت‌هایی که یک کشور می‌تواند داشته باشد، با چه مملکتی روبه‌رو هستیم. عراق در کل ساحل ندارد، یک ساحل کوچک به اندازه 58کیلومتر با خلیج‌فارس دارد. شاید از دلایل حمله صدام به خوزستان و ایران، گسترش دسترسی بعثی‌ها به خلیج‌فارس بوده باشد. مهم‌ترین شهرهای این کشور را بغداد، بصره، موصل، اربیل، سلیمانیه، نجف و کربلا تشکیل می‌دهند. از میان عجایب هفتگانه جهان باستان، یکی از آنها در همین عراق بوده است؛ باغ‌های معلق بابل؛ جایی که یکی از پادشاهان آن دوره برای همسرش ساخته بود. البته الان که اثری از آن نیست.
موزه ملی
از دیگر جاذبه‌های عراق باید موزه ملی آن باشد؛ موزه‌ای که در آن می‌توانید از تمدن‌های بین‌النهرین چیزهای عجیبی ببینید. البته در ناآرامی‌های عراق، این موزه مورد سرقت قرار گرفت. زیگورات آور که آن را قدیمی‌ترین زیگورات یا معابد هرم‌مانند می‌دانند، در شهر آور این کشور واقع شده است. زیگورات‌ها را غالباً در ایران و عراق می‌توان جست. در بالای این زیگورات، محل دفن شاهزاده نانا، از بزرگان شهر آور به چشم می‌خورد. در 37کیلومتری جنوب شهر بغداد هم بنای مهمی برای ایرانیان چشم‌نوازی می‌کند؛ ایوان مدائن و طاق کسری. البته این بنا دچار مشکلاتی هم شده بود و ایرانی‌ها برای مرمت آن اعلام آمادگی کرده بودند. ارگ کرکوک که 880سال قبل از میلاد قدمت دارد، از دیدنی‌های عراق و کرکوک است. این ارگ را برای دفاع و دید‌بانی ساخته بودند. داخل ارگ، کلیسای سرخ و مسجد گنبد سبز هم وجود دارد. قصر عباسی بغداد هم که آخرین کاخ به‌جا مانده از خلفای عباسی است که چشم‌انداز دجله را هم دارد. شهر تاریخی کوفه نیز از دیگر جاذبه‌های عراق است که در آن زیارتگاه پیامبرانی چون هود و صالح علیهماالسلام وجود دارد. شهر باستانی هترا، کاخ آشور، شهر باستانی اوروک، شهر باستانی بابل، آرامگاه امیرکبیر، برج نمرود، مسجد سهله و کوفه، کاخ فاو، باغ‌وحش بغداد، شهر باستانی سلوکیه، مقبره حضرت آدم و نوح و... از دیگر نقاط دیدنی این کشور هستند.
