وزنه نرخ بهره و اوراق بدهی بر پای بورس

آمارها نشان می‌دهد نرخ سود بین بانکی از 19درصد فراتر رفته است. همگام با افزایش انتشار اوراق بدهی و افزایش نرخ بهره این اوراق و نرخ سود بین بانکی، رشد شاخص بورس هم محدود شده و حتی از هفته نخست شهریور تا پایان همین‌ ماه با 13درصد افت مواجه شده است. انتظار می‌رود در نیمه دوم سال‌جاری نرخ بهره همچنان به رشد فزاینده‌اش ادامه دهد و شتاب انتشار اوراق بدهی دولتی هم بیشتر شود. این روند ریسک بازار سهام را افزایش خواهد داد. به گزارش همشهری، شاخص کل بورس تهران از ابتدای خرداد‌ماه شروع به رشد کرد اما در هفته نخست شهریور‌ماه روند صعودی شاخص یکباره متوقف شد و ظرف مدت کوتاهی 13درصد افت کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد نزول شاخص‌های بورس همزمان با افزایش انتشار اوراق بدهی و رشد نرخ بهره این اوراق رخ داده است.

 افزایش حجم انتشار اوراق
دولت تا مرداد امسال 16هزار و 500میلیارد تومان اوراق بدهی منتشر کرده بود اما ظرف چند هفته گذشته این رقم یکباره تا مرز 45هزار میلیارد تومان افزایش یافت. طبق گزارش‌های بانک مرکزی در آخرین حراج هفتگی، 13هزارو 200میلیارد تومان اوراق بدهی دولتی فروخته شد. آمارهای فرابورس نیز نشان می‌دهد حجم معاملات این اوراق در بازار ثانویه در نیمه نخست سال با 900درصد افزایش از مرز هزارمیلیارد تومان عبور کرده است. این موضوع بر ارزش صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، که بخش عمده نقدینگی‌شان را صرف خرید اوراق بدهی می‌کنند نیز اثرگذاشته و به رشد 30درصدی ارزش این صندوق‌ها منجر شده است؛ به‌طوری که ارزش این صندوق‌ها از 286هزار میلیارد تومان در بهمن‌ماه پارسال به 370هزار میلیارد تومان در پایان تابستان امسال رسیده و نشان می‌دهد بخشی از نقدینگی بازار سهام در حال انتقال به بازار اوراق بدهی است.
آمار‌ها نشان می‌دهد در آخرین حراج بانک مرکزی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بخشی از منابعشان را دوباره از بازار سهام خارج و صرف خرید اوراق بدهی کرده‌اند چنان‌که حجم خرید اوراق بدهی آنها فقط در یکی از سر رسید‌های این اوراق به 5هزارو 700میلیارد تومان رسیده است.
دولت در تلاش است با انتشار اوراق بدهی از یک طرف به جنگ تورم برود و از طرف دیگر کسری بودجه‌اش را جبران کند. انتظار می‌رود با توجه به کم‌کاری دولت قبل در انتشار اوراق بدهی، در نیمه نخست سال، حجم انتشار اوراق بدهی در نیمه دوم سال افزایش زیادی پیدا کند. این موضوع می‌تواند بازار سهام را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد. برخی برآوردها نشان می‌دهد احتمالا دولت در نیمه دوم سال دست‌کم 150هزارمیلیارد تومان اوراق بدهی منتشر خواهد کرد و این موضوع می‌تواند، بخش زیادی از نقدینگی را از بازار سهام، راهی بازار اوراق بدهی کند و به افت شاخص‌های بورس منجر شود.
علیرضا رضوانی، کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه نزول‌های اخیر بورس مرتبط با انتشار اوراق بدهی است می‌گوید: حجم اوراق بدهی که دولت تا همین دو هفته پیش منتشر کرده بود، 10هزار میلیارد تومان بود اما ظرف دو هفته اخیر حجم فروش این اوراق به 44هزار میلیارد تومان رسیده، این موضوع بر بازار سهام تأثیر گذاشته است. او می‌افزاید: دولت امسال، طبق قانون بودجه، مجوز فروش 125هزار میلیارد تومان اوراق بدهی را دارد که به‌دلیل کسری بودجه ممکن است به این عدد 200هزار میلیارد تومان اضافه شود و جمع مجوز‌ها برای انتشار اوراق بدهی به 325هزار میلیارد تومان برسد. او تأکید می‌کند: با توجه به آنکه حجم انتشار اوراق بدهی در نیمه نخست سال چندان نبوده است، بار فروش بقیه این اوراق به نیمه دوم سال منتقل خواهد شد.

نرخ بهره اوراق
مطابق با ادبیات مالی همزمان با افزایش انتشار اوراق بدهی، قیمت اوراق به‌دلیل افزایش عرضه، با نزول مواجه می‌شود و این موضوع نرخ بهره مؤثر اوراق بدهی را افزایش می‌دهد بنابر این انتظار می‌رود با افزایش انتشار اوراق بدهی در نیمه دوم سال نرخ بهره اوراق هم با افزایش بیشتری مواجه شود. همین حالا نرخ بهره بین بانکی مطابق تازه‌ترین گزارش بانک مرکزی به 19.1درصد و نرخ بازده مؤثر اسناد خزانه اسلامی در بازار سرمایه به مرز 23.2درصد رسیده است. نرخ بهره بین بانکی در مرداد‌ماه به 17.8درصد و نرخ اسناد خزانه اسلامی به محدوده 21درصد رسیده بود. در ادبیات مالی بین نرخ بهره و شاخص‌های بورس ارتباط عکس وجود دارد و هرچه نرخ بهره اوراق بدون ریسک افزایش یابد شاخص‌های بورس با نزول بیشتری مواجه می‌شوند.
حسن کاظم‌زاده، کارشناس بازار سرمایه در این‌باره می‌گوید: روند افزایش نرخ بهره به‌دلیل حجم بالای تامین مالی دولت در چند هفته گذشته افزایش یافته است. دولت برای هر 6‌ماه حداقل 150هزار میلیارد تومان کسری بودجه دارد، تا اینجای کار 100هزار میلیارد تومان از اوراق و تنخواه بانک مرکزی تامین شده است. او می‌افزاید: امیدواریم فشار انتشار اوراق بدهی در کوتاه‌مدت کم شود و نرخ بهره در کوتاه‌مدت بیش از این افزایش نیابد، با این حال این نوع تامین مالی یکباره بازار سهام را با دشواری مواجه کرده است.

تأثیر بر بازار سهام
اقتصاددانان بر این باورند که اگرچه انتشار اوراق بدهی در کوتاه‌مدت آثار مثبتی بر نرخ تورم و کاهش کسری بودجه دولت دارد اما باید انتشار این اوراق با قواعد خاصی دنبال شود تا به بورس و تولید آسیب وارد نشود. به‌زعم تحلیلگران رشد یکباره حجم انتشار این اوراق و نرخ بهره به فرار سرمایه از بورس به سمت بازارهای تورم‌زا منجر خواهد شد و حتی به تولید هم آسیب خواهد زد. علی سعدوندی، اقتصاددان، در این‌باره می‌گوید: من بارها گفته‌ام که راه نجات اقتصاد ایران انتشار اوراق بدهی است اما اگر در مصرف هر دارویی زیاده‌روی شود به مرگ منجر می‌شود. او با بیان اینکه برای انتشار اوراق باید قواعدی درنظر گرفته شود توضیح می‌دهد: برای انتشار اوراق بدهی اولا نباید نرخ اوراق هر ‌ماه بیش از یک درصد افزایش یابد تا از بازار سهام محافظت شود. دوم اینکه قیمت دلار باید تثبیت شده باشد و کاهش نیابد که به درمان بیماری هلندی منجر شود.
او با بیان اینکه اوراق بدهی باید از محل شبه‌پول تامین شود ادامه می‌دهد: در شرایط فعلی سیاست‌های معکوس در پیش گرفته شده یعنی انتشار اوراق افزایش یافته و سیاست کاهش نرخ ارز در پیش گرفته شده است، این موضوع با توجه به نرخ بالای تورم کالا‌ها، به بروز بیماری هلندی و حذف تولید ملی منجر می‌شود. اجرای سیاست تثبیت قیمت کالاهای تولید داخل هم تیر خلاص را بر پیکر تولید ملی شلیک می‌کند. او با بیان اینکه تداوم این سیاست به خروج نقدینگی ازبورس منجر می‌شود، توضیح داد: خروج نقدینگی سهامداران حقیقی از بورس سیاست‌های ضد‌تورمی را خنثی می‌کند.