خطر انقراض 10 هنر سنتی چهارمحال و بختیاری

خاطره حسین‌زاده-خبرنگار

هویت هر قوم و ملتی ریشه در تاریخ و قدمت آن و میراثی دارد که باید آن را چون جواهری گرانبها برای نسل‌های آینده نگه داشت. این میراث گرانبها در جلوه‌های متعددی نمود پیدا می‌کند به طوری که گاهی آن را در قالب آثار باستانی و گاهی در لهجه‌ها یا آداب و رسومی که از گذشتگان به یادگار مانده است، می‌توان دید. در این راستا صنایع‌دستی هر قوم و منطقه نیز یادگاری از دوران گذشته به شمار می‌آید که بیانگر قدمت تاریخ و تمدن آن ملت و پلی است که آنها را با گذشتگان پیوند می‌دهد. پر واضح است که اگر ارزش صنایع‌دستی بیشتر از اماکن باستانی و گردشگری نباشد، کمتر از آن هم نیست. صنایع‌دستی تقریبا در جای جای این مرز و بوم به فراوانی یافت می‌شود و ظرافت و زیبایی آن، زبانی گویا برای بازگو کردن دیرینه‌های ایران زمین است. اما در این میان بی‌توجهی به برخی رشته‌های صنایع‌دستی و از بین رفتن کاربری آن موجب شده است بسیاری از این هنرهای اصیل فراموش شوند و دیگر جایی در بین مردم نداشته باشند. در چهارمحال و بختیاری اگرچه هم‌اکنون 52رشته صنایع‌دستی رواج دارد و هنرمندان این عرصه مشغول به تولید محصولاتی در این رشته‌ها هستند، اما 10رشته از صنایع‌دستی این استان فراموش شده یا در حال فراموشی است که به همین دلیل باید مسئولان مربوطه حساسیت و تلاش بیشتری برای حفظ و احیای هنرهای دستی استان به کار گیرند. فرش‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی و قالی‌بافی، چوخابافی، نمدمالی، کلاه‌مالی، سرمه‌دوزی، منبت‌کاری، سفال‌گری، خورجین‌بافی، بافت سیاه چادر، قفل‌سازی، حجاری، گره‌چینی، احجام فلزی خاتم و مشتقات آن‌ها از مهم‌ترین رشته‌های رایج صنایع دستی استان است. با وجود این، رشته‌هایی نظیر چلنگری، کرباس‌بافی، چنته‌بافی، موج‌بافی، کیسه‌بافی، ترکه‌بافی یا فنون بافت سبد، بهون یا سیاه‌چادر بافی، گیوه‌دوزی و نمکدان‌بافی از رشته‌های فراموش شده یا در حال فراموشی است.

 موانع صادرات صنایع دستی
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری در این باره می‌گوید: از 10رشته صنایع‌دستی فراموش شده، 4رشته در حال احیاست و ۶ مورد دیگر شناسایی‌شده و لازم است به وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اعلام تا احیا شود.
مهرداد رئیسی به چالش‌های پیش‌روی صنایع‌دستی و صنعت‌گران استان نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: تحریم منجر به ارسال محصولات با برندهای دیگر به دیگر کشورها می‌شود که هزینه‌های زیادی را نیز به دنبال دارد، همچنین حوزه صادرات به تعاملات بین‌المللی نیاز دارد و باید برای ورود به بازار جهانی با کشورهای خواهان صنایع دستی ارتباط داشت. وی گران شدن و کم بودن مواد اولیه که با تاثیر بر نرخ تولید منجر به گران شدن صنایع‌دستی می‌شود را از دیگر چالش‌های این بخش می‌داند و می‌افزاید: هرچند ادعا می‌شود صنایع دستی غیروابسته است و تمام مواد اولیه آن در کشور وجود دارد، اما این موضوع به نظارت کافی نیاز دارد. معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری به تاثیرات کرونا بر رکود صنایع دستی استان نیز اشاره و اظهار می‌کند: از ابتدای شیوع این ویروس تاکنون ۳۶میلیارد ریال خسارت به صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری وارد شده است.

 تبلیغات کم
یک استاد دانشگاه و دکترای رشته پژوهش و هنر نیز تبلیغات کم را یکی از چالش‌های جدی حوزه صنایع‌دستی عنوان می‌کند و می‌گوید: هرچند مدرن شدن سبک زندگی و رواج ضدفرهنگ‌ها مردم را با هویت بومی خود بیگانه می‌کند و امروزه کمتر افرادی به سمت تولید یا استفاده از صنایع‌دستی متمایل می‌شوند، اما اگر بتوان درباره استفاده از تولیدات داخل و به ویژه صنایع‌دستی اصیل تبلیغات گسترده و موثری انجام داد، می‌توان از منسوخ شدن این هنرها جلوگیری کرد. به گفته افسانه قانی، برگزاری نمایشگاه‌های منطقه‌ای، کارگاه‌های تولید صنایع‌دستی در جوار نمایشگاه‌ها، معرفی مزیت‌های استفاده از تولیدات صنایع‌دستی به ویژه خواص پزشکی آن، ملزم شدن نهادها و دستگاه‌های دولتی در استفاده از این تولیدات به جای محصولات مشابه وارداتی از راهکارهای معرفی و نهادینه کردن جایگاه صنایع‌دستی در کشور است. این استاد دانشگاه، بازاریابی و به ویژه روی آوردن به فروش اینترنتی محصولات صنایع‌دستی را از دیگر راهکارهای رونق این حوزه می‌داند و می‌گوید: می‌توان از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در این حوزه به خوبی بهره گرفت. قانی ادامه می‌دهد: از آنجاکه صنایع دستی یادگار نیاکان و اجداد ماست و امروزه دیدن این دست‌ساخته‌ها، تاریخ و فرهنگ و هنر کهن و اصیل کشور را در ذهن تداعی می‌کند، ضروری است در حفظ و نگهداشت این سرمایه غنی اهتمام بیشتری به کار گرفته شود.

 بازارهای فروش مجازی
رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری نیز نبود وب‌سایت و بازارهای فروش مجازی در استان را از چالش‌های موجود می‌داند و می‌گوید: بخشی از صنعت‌گران استان همچنان به‌صورت سنتی کار می‌کنند و به دلیل سواد کم یا ناآشنا بودن با بازار اینترنتی نمی‌توانند محصولات خود را به صورت مجازی به فروش برسانند. جاسم نصیری هفشجانی می‌افزاید: نبود مکان و ارگان برای راهنمایی و حمایت صنعت‌گران، سردرگمی آن‌ها برای صادرات، نبود بازاریاب صنایع دستی استان در دیگر کشورها، انفرادی کارکردن صنعت‌گران و تشکیل ندادن یک مجموعه برای ساماندهی و حمایت بیشتر و ناشناخته بودن برخی از صنعت‌گران فعال و ماهر از دیگر چالش‌های موجود در این حوزه است.

 راهکارهای رفع چالش‌ها
رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری به پیشنهادها و راهکارهای رفع چالش‌های موجود در حوزه صنایع‌دستی استان اشاره می‌کند و می‌گوید: برای پایدار ماندن رشته‌های صنایع‌دستی به حمایت احتیاج است تا با کنار رفتن هنرمندان و صنعت‌گران، رشته‌ها فراموش نشوند و نیروی کار جوان بافکر جدید پرورش یابد. نصیری با بیان اینکه تسهیل‌سازی ارائه تسهیلات بانکی به هنرمندان، ساماندهی بیمه هنرمندان، افزایش اعتبار و ساماندهی رشته‌ها و صنعت‌گران و هنرمندان در این حوزه نیاز است، می‌افزاید: هزینه حضور صنعتگران در نمایشگاه‌های ملی بسیار بالاست و دولت با فراهم آوردن برخی از تعرفه‌ها، می‌تواند این هزینه را کاهش دهد.