بافت تاریخی یزد نم می‌کشد
قنات‌های موجود در زیر بافت تاریخی شهر یزد، رطوبت را افزایش داده و استحکام بناها را تهدید می‌کند
سمیه گلابگیریان-خبرنگار
شهر یزد، همواره به‌عنوان نخستین شهر خشت‌خام و دومین شهر تاریخی جهان، مطرح بوده‌است و بافت تاریخی این شهر به مساحت ۷۵۰هکتار در سال۱۳۸۴ به ثبت‌ملی رسید و در 18تیرماه۱۳۹۶ نیز پس از پیگیری‌های مداوم، ۲۰۰هکتار از مساحت بافت قدیم یزد در نشست سازمان جهانی یونسکو در کراکوف لهستان جهانی شد.حالا حفاظت از این بافت تاریخی به موضوع حیاتی برای یزدی‌ها تبدیل شده‌است و همه ابعاد حفاظت از بافت به‌صورت جدی دنبال می‌شود. دراین میان یکی از چالش‌های تهدیدکننده بافت تاریخی، جریان آب در قنات‌های متعددی است که در زیر بافت‌تاریخی وجود دارد؛ رطوبتی که اگرچه مربوط به امروز و دیروز نیست، اما عواقب آن رفته رفته از عمر بناهای تاریخی می‌کاهد و آنها را با خطر نشست مواجه می‌کند. خطر رطوبت برای بافت تاریخی یزد مدتی پیش و ازسوی «محسن صادقیان» معاون هماهنگی امورعمرانی استاندار یزد مطرح شد و به‌عنوان تهدیدی جدی، موردتوجه قرارگرفت. این مسئول درآن مقطع از تشکیل کارگروهی برای انجام مطالعات و رفع این معضل با اصول علمی نیز خبرداد. البته برای پیشگیری از بروز این مشکل، طرح‌های مطالعاتی ازسوی شهرداری و اداره‌کل میراث فرهنگی استان در دست انجام است، اما باید با سرعت بیشتری، راهکارهای مناسب برای مقابله با این وضعیت درنظر گرفته شود. برخی عقیده دارند هدایت فاضلاب عبوری از قنات‌ها به خارج از بافت، بهترین راهکار است.
نفوذ رطوبت در بافت تاریخی یزد
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد دراین باره می‌گوید: رطوبت در بافت تاریخی یزد، به‌دلیل اینکه سال‌هاست قنات‌های متعددی مانند «زارچ» و «فیروزآباد» از زیر شهریزد و مرکز بافت تاریخی عبور می‌کند، به‌علاوه آب‌های سطحی ناشی از نزولات جوی، همیشه وجود داشته‌است. «سیدمصطفی فاطمی» اظهار می‌کند: متأسفانه طی دهه‌های اخیر به‌دلیل اتصال فاضلاب خانه‌های بافت تاریخی به قنات‌ها، مشکلات مهمی دراین زمینه به‌وجود آمده که در برخی مناطق به‌دلیل ریزش و مسدود شدن قنوات، سبب نفوذ بیشتر رطوبت در بافت تاریخی و تأثیر تخریبی در برخی بناهای تاریخی موجود دراین بافت زنده و پویا شده‌است. وی با اشاره به قنات زارچ که از زیراین بافت تاریخی عبور می‌کند، می‌افزاید: البته در سال‌های اخیر ۳۷۰ورودی فاضلاب به این قنات، که عمدتا فاضلاب‌های خانگی و اماکن‌عمومی و خدماتی بوده، مسدود شده‌است.
نگرانی از فاضلاب‌های خانگی
فاطمی ادامه می‌دهد: با پیگیری اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان، دیگر مجوز اتصال فاضلاب مجموعههای گردشگری به قنات‌ها داده نشد و تقریبا می‌توان گفت این اتصال به صفر رسیده‌است، اما در زمینه فاضلاب‌های خانگی و اماکن‌عمومی هنوز این موضوع وجود دارد و نگرانی عمده درباره قنات فیروزآباد است که وضعیت نامناسبی دارد. به‌گفته این مسئول، تقریبا همه فاضلاب‌های خانگی خیابان مسکن و بالاتر از آن، به این قنات وصل هستند و این موضوع سبب شده‌است که رطوبت در بافت تاریخی چندبرابر حد معمول افزایش یابد. وی با بیان اینکه قنات فرعی آب‌شیرین زارچ و قنات دولت‌آباد از دیگر قنات‌هایی به‌شمار می‌روند که دچار این مشکل هستند، عنوان می‌کند: ازسوی دیگر چاه‌های جذبی حفر شده دراین محدوده نیز عمیق نیستند و فاضلاب تخلیه شده دراین چاه‌های سطحی زمینه‌ساز نفوذ بیشتر رطوبت در بافت تاریخی یزد شده‌است.
تشکیل کارگروه ویژه
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد می‌گوید: اگرچه خطر رطوبت که بافت تاریخی یزد را تهدید می‌کند، در سال‌های اخیر کم‌تر شده، اما همچنان برقرار است و باید برای رفع اساسی این مشکل راهکارهای موثری درنظر گرفت. فاطمی اظهار می‌کند: در همین راستا کارگروهی باهدف ارائه راهکارهای مناسب تشکیل شده و مشغول انجام فعالیت‌های مطالعاتی دراین زمینه است. این درحالی‌است که اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان همه تلاش خود را برای مسدود کردن ورودی فاضلاب‌ها به قنات‌ها به‌کار بسته‌‌است. وی ادامه می‌دهد: البته ساماندهی تأسیسات دربرخی مناطق نیز امکان‌پذیر نیست و نمی‌توانیم مانع تولید فاضلاب در بافت تاریخی شویم، اما درعین‌حال آثار تاریخی متعددی داریم که نیازمند انجام اقدام‌های اساسی هستند. درحال‌حاضر در تلاشیم تأسیسات بازار سنتی یزد را متمرکز کنیم، اما درباره رطوبت سایر بخش‌های بافت تاریخی، نیازمند تصمیم‌گیری مناسبی هستیم.
راهکارهای طراحی شده
فاطمی یکی از راهکارهای مدنظر برای ساماندهی فاضلاب بافت تاریخی یزد را لوله‌گذاری در زیر قنات‌های خشک شده باهدف تخلیه فاضلاب می‌داند و می‌گوید: این روش کم‌ترین آسیب را به‌همراه دارد و از آنجایی که مسیر شیب قنات‌ها نیز به سمت شمال شهر و محل تصفیه‌خانه فاضلاب شهر است، می‌تواند راهکار مناسبی باشد. وی با بیان اینکه درحال‌حاضر قنات‌های زارچ، فیروزآباد مجومرد، رستاق، مهدی‌آباد رستاق، نصرت‌آباد، ابرندآباد،علی‌آباد و میمونه، اشکذر، حجت‌آباد، همت‌آباد، دهشیری، بندرآباد، جلال‌آباد، عزآباد، صدرآباد و چند رشته قنات دیگر همه از زیر بافت تاریخی عبور می‌کنند، حفر کانال فاضلاب در بافت تاریخی را غیرممکن ارزیابی می‌کند. فاطمی تصریح می‌کند: البته از میان همه این قنات‌ها، فقط قنات زارچ آب دارد و از آن استفاده می‌شود و بقیه قنات‌ها درحال‌حاضر یا خشک هستند یا به محل تخلیه فاضلاب تبدیل شده‌اند که در برخی مناطق با افزایش فاضلاب، شاهد ایجاد خوردگی‌ها و ریزش‌های شدیدی هستیم، به‌طوری‌که حتی ممکن است در برخی مناطق بافت خانه‌ها نشست کند و سبب وقوع اتفاق‌های جبران‌ناپذیری شود. وی با بیان اینکه در سال‌های گذشته نیز نشست زمین و تخریب برخی از خانه‌ها را در برخی مناطق بافت تاریخی ازجمله در خیابان «سیدگلسرخ» و محله‌های «تل»، «ابوالمعالی» و «مالمیر» شاهد بوده‌ایم، می‌افزاید: درحال‌حاضر با مسدود کردن فاضلاب دربرخی بناهای با ارزش بافت تاریخی مانند مسجدجامع، مسجد قدس، مسجد امیرچخماق و برخی از حسینیه‌ها، این نگرانی ازمیان رفته‌است و سعی شده چاه‌های جذبی حفر شده در بافت عمیق‌تر باشند. اگرچه در سال‌های گذشته بازگشایی پایاب‌ها و مسدود شدن قنات‌ها در دستورکار بوده‌است، اما هنوز جای کار دارد.
خطرات افزایش تولید فاضلاب
فرماندار یزد نیز دراین مورد می‌گوید: حفاظت از بافت تاریخی، موضوع مهمی است و در سال‌های اخیر، با توجه به رونق گردشگری، بیشتر موردتوجه قرار گرفته، اما درعین‌حال شاهد افزایش تولید فاضلاب دراین گستره نیز هستیم که رطوبت ناشی از دفع نامناسب آنها، برای سازه‌ها و بناهای تاریخی مشکل‌ساز شده‌است. «محمد رستگاری» اظهار می‌کند: یک‌سری فعالیت‌های عمرانی هم در گذشته درون بافت تاریخی شهر انجام شده که بعضا سبب مسدود شدن راه خروج رطوبت از زمین شده‌است. وی لازمه رفع این مشکلات را ارائه راهکارهای اساسی برای دفع فاضلاب در بافت تاریخی می‌داند و می‌افزاید: تاکنون چند جلسه دراین رابطه با حضور مسئولان مربوط برگزار شده‌است تا از مشاورههای کارشناسان دراین زمینه استفاده و راهکاری منطقی ارائه شود. رستگاری از به‌کارگیری مشاوران قوی دراین بخش ازسوی شورای شهر یزد خبر می‌دهد و تصریح می‌کند: مقرر شده تا مطالعه‌ای جدی درباره این موضوع انجام شود تا ساز و کاری اصولی برای رفع مشکل درنظر بگیرند و راهکارهای کارشناسی ارائه دهند. براین اساس ما منتظر نتایج مطالعات دراین زمینه هستیم. فرماندار یزد همچنین از لایروبی، جلوگیری از تولید لجن و جریان یافتن آب در قنات زارچ نیز خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: این اقدام با نظارت کامل فرمانداری و توجه به مباحث حقوقی آن دنبال می‌شود.
در همینه زمینه :
