2 روایت متفاوت از اندازه کیک اقتصاد ایران

هم بانک مرکزی و هم مرکز آمار ایران روایت می‌کنند که اقتصاد ایران از شوک کرونا خارج شده و حتی صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی ایران در بهار امسال جهش داشته است. با این حال هر دو نهاد در برآورد اجزای رشد اقتصادی در بهار1400 با هم اختلاف دارند. نکته مهم این است که طبق هر دو گزارش، بخش خدمات از انجماد ناشی از محدودیت‌های کرونایی و افت کسب‌وکارها در نتیجه اعمال محدودیت‌ها خارج شده و این انتظار وجود دارد که با سرعت واکسیناسیون، در 3‌فصل پیاپی تابستان، پاییز و زمستان، بخش خدمات، موتور اصلی حرکت اقتصاد ایران باشد.
در این میان البته دو تهدید جدی متوجه رشد اقتصادی ایران خواهد بود؛ نخست رشد منفی گروه کشاورزی در صورتی که ایران در ماه‌های آینده شاهد بارش کمتری باشد و با خشکسالی مواجه شود و تهدید دیگر احتمال شکست مذاکرات وین و اعمال تحریم‌ها که باعث منفی‌شدن رشد بخش نفت، شامل استخراج و صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی خواهد شد.

سکته آماری
به گزارش همشهری، مقایسه گزارش متفاوت بانک مرکزی و مرکز آمار به وضوح نشان می‌دهد نظام آماری ایران و داده‌هایی که به دست مراکز به اندازه‌گیری قد اقتصاد ایران می‌پردازند، از حیث دسترسی به داده‌ها و تحلیل آنها دچار سکته است، چنان‌که بانک مرکزی رشد بخش کشاورزی در بهار امسال را منفی 0.9درصد و مرکز آمار منفی 4.5درصد برآورد می‌کند. نشانه‌ای از اینکه تخمین اثر تخریبی خشکسالی و کمبود آب در بخش کشاورزی دقیق نیست و به گفته بانک مرکزی این مسئله باعث شده قد اقتصاد بخش کشاورزی یک‌درصد نسبت به بهار سال گذشته کوتاه شود. ولی مرکز آمار می‌گوید: قد اقتصاد بخش کشاورزی 4.5درصد در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته کم شده است.
آنچه در هر دو روایت به اثبات رسیده این است که در بهار 1400 و پیش از روی کارآمدن دولت سیزدهم، اقتصاد ایران از شوک رکود خارج شده و پیش‌بینی می‌شود در فصل‌های بعد هم همین روند ادامه پیدا کند. از نظر بانک مرکزی، اقتصاد ایران در بهار امسال 6.2درصد با نفت و 4.7درصد بدون نفت بزرگ‌تر شده و از نظر مرکز آمار اما رشد اقتصادی ایران با احتساب ارزش‌افزوده بخش نفت، 4.6درصد و بدون نفت 7.6‌درصد بوده است.

کیک اقتصاد با طعم مرکز آمار
محاسبات مرکز آمار نشان می‌دهد ارزش کل محصول ناخالص داخلی ایران به قیمت ثابت سال 90 در بهار امسال به 177هزار و 700میلیارد تومان با نفت و 150هزار و 900میلیارد تومان بدون نفت رسیده، درحالی‌که در بهار سال گذشته ارزش کل کیک اقتصاد ایران با چاشنی نفت 165هزار و 200میلیارد تومان و بدون طعم نفت 144هزار و 200میلیارد تومان برآورد شده بود. در فاصله بهار سال گذشته تا بهار امسال، ارزش اقتصادی گروه کشاورزی منفی 4.5درصد، گروه صنایع و معادن 13.8درصد و خدمات 4.5درصد برآورد شده است، با این تفاوت که رشد گروه صنایع و معادن منهای گروه نفت 7.4درصد بوده است. بر این اساس رشد ارزش‌افزوده گروه نفت در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته 27.5درصد بوده است.

کیک اقتصاد با چاشنی بانک مرکزی
بانک مرکزی اما روایت متفاوتی از چگونگی قدکشیدن اقتصاد ایران در بهار امسال دارد و می‌گوید: تولید ناخالص داخلی کشور در فصل اول 1400 البته به قیمت‌های پایه سال 1395، با نفت به رقمی حدود347هزار و 700میلیارد تومان و بدون نفت به حدود 314هزار و 800میلیارد تومان رسیده که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل به ترتیب از افزایش 6.2 و 4.7 درصدی برخوردار است.
به گزارش همشهری، یکی از دلایل اختلاف در برداشت از رشد اقتصادی ایران، به‌ویژه ارزش تولید ناخالص داخلی به سال پایه بازمی‌گردد، بانک مرکزی سال پایه خود را 1395 و مرکز آمار 1390 قرار داده است.
با این حال گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد گروه کشاورزی متاثر از خشکسالی و کاهش تولید محصولات زراعی با کاهش عملکرد 0.9 درصدی مواجه شد اما  ارزش‌افزوده سایر گروه‌های اقتصادی شامل «نفت» 23.3‌درصد، «صنایع و معادن» 2.1درصد و «خدمات» 7درصد رشد کرده است. بر این اساس رشد 7درصدی ارزش‌افزوده گروه خدمات در بهار امسال ناشی از احیای اقتصاد بخش خدمات از شوک کروناست چراکه در بهار سال گذشته ارزش‌افزوده بخش خدمات 2.5درصد از دست رفته بود.

عبور اقتصاد از کرونا
برآورد همشهری این است که به احتمال بسیار بالایی خطری اقتصاد ایران را بابت افت ارزش‌افزوده بخش خدمات تهدید نمی‌کند و با انجام هرچه سریع‌تر واکسیناسیون عمومی در برابر ویروس کرونا، اقتصاد ایران هم واکسینه خواهد شد و بخش زیادی از توان از‌دست‌رفته اقتصادی ایران در بخش خدمات به‌تدریج احیا خواهد شد. البته مشروط به اینکه سیاستگذاری در بخش بهداشت و سلامت مقطعی نباشد و اینگونه تصور نشود که خطر کرونا برای همیشه از بین رفته چراکه تکرار امواج بعدی کرونا، ممکن است دوباره بخش‌های مختلف اقتصادی، به ویژه خدمات را در معرض تخریب جدی‌تری قرار دهد.

دعای باران یا تغییر الگو؟
رشد بخش کشاورزی ایران سال‌هاست به میزان بارش‌ها بستگی دارد و روند بلندمدت بارش‌ها هم نشان می‌دهد نمی‌توان اقتصاد بخش کشاورزی را تنها به دعای باران و امید به بارش‌های زیاد تکیه داد. از این جهت یکی از گام‌های مهم و استراتژیک که دولت سیزدهم باید بردارد، تغییر جدی در الگوی حاکم بر اقتصاد کشاورزی و مدرن‌سازی الگوهای کشت است. روند آماری رشد بخش کشاورزی در طول سه‌دهه گذشته به وضوح نشان می‌دهد که خشکسالی دیگر نه یک تهدید موقت و ناگهانی که یک واقعیت مسلم و روشن است و از این جهت ادامه سیاست‌های خودکفایی در محصولات کشاورزی با استفاده حداکثری از منابع آبی موجود زنگ خطری جدی برای اقتصاد ایران به‌شمار می‌رود.

تناقض آشکار یا خطای دید؟
مشاهده یک تناقض آشکار در برآورد وضع ارزش‌افزوده بخش ساختمان و مسکن در دو روایت بانک مرکزی و مرکز آمار البته قابل‌تامل است. چنان‌که بانک مرکزی می‌گوید: ارزش‌افزوده گروه ساختمان در بهار امسال به منفی 12.3درصد رسیده، درحالی‌که مرکز آمار از رشد 12.9درصدی خبر می‌دهد. حال باید دید که هر دو نهاد چه پاسخی به این معما دارند که چگونه می‌شود که به روایتی بخش ساختمان در بهار امسال نسبت به بهار پارسال 12.3درصد آب رفته باشد یا به روایتی 12.9درصد قد کشیده باشد؟ جالب‌تر اینکه مرکز آمار رشد بخش ساختمان در بهار سال گذشته را منفی 2درصد و بانک مرکزی مثبت 31درصد برآورد کرده بود. این تناقضِ آشکار است یا خطای دید، هرچه است باید در گزارشی که وزارت راه و شهرسازی و شهرداری‌ها از صدور پروانه‌ها و میزان سرمایه‌گذاری در بخش مسکن ارائه می‌دهند، راز این معمای بزرگ را کشف کرد.