مرزهای شرقی، دروازه بازار آسیای میانه

محمد بلبلی-خبرنگار

در شرایط کنونی که صادرات نفتی به دلیل تحریم‌ها با مشکلات بسیاری روبه‌رو شده ، جایگزینی و توسعه صادرات غیرنفتی بهترین روش برای توسعه اقتصادی است. مرزها و مبادی صادراتی در استان‌های شرقی از جمله خراسان رضوی بهترین مسیر برای دست‌یابی به بازارهای بین‌المللی به‌ویژه کشورهای آسیای مرکزی هستند، اما آنچنان که باید از این مزیت برای توسعه صادرات استفاده نمی‌شود. توجه ویژه دولت و دستگاه‌های مرتبط می‌تواند صادرات را گسترش دهد و موجب رونق اقتصادی کشور و همچنین خراسان رضوی، استانی با توانایی‌های بسیار در زمینه صنایع و معادن باشد.

افزایش ارزش صادرات از دوغارون
رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی به همشهری می‌گوید: دوغارون، سرخس، باجگیران و لطف‌آباد از پایانه‌های مرزی در خراسان رضوی هستند که بخش مهمی از صادرات کشور از این مبادی انجام می‌شود. در حال حاضر پایانه مرزی دوغارون فعال است، اما با سقوط دولت افغانستان، تحولات سیاسی پیش آمده در این کشور و بی‌ثباتی در منطقه روند صادرات از این مرز تا حدودی دچار اختلال شده و بازرگانان فعالیت خود را محدود کردند. هرچند رفته رفته به سمت شرایط عادی در حال پیشروی هستیم.
محمدعلی امیرفخریان با بیان اینکه در 4ماه ابتدای امسال، تجارت با کشور افغانستان از مرز دوغارون از نظر وزنی کاهش داشته است، می‌افزاید: این تجارت از نظر ارزشی افزایش داشته است.
وی با بیان اینکه در سایر مبادی مرزی در خراسان رضوی مانند سرخس، باجگیران و لطف‌آباد که با کشور ترکمنستان هم‌مرز هستند وضعیت متفاوت است، اظهار می‌کند: در گذشته این 3مرز به خاطر محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که دولت ترکمنستان به دلیل شیوع ویروس کرونا ایجاد کرده بود تقریبا به حالت تعطیل درآمده بودند. روند صادرات بعد از برداشته شدن ممنوعیت‌ها بسیار کند بود، کامیون‌ها باید در مرز بار خود را به کامیون‌های کشور ترکمنستان تحویل می‌دادند که این مساله باعث کندی در روند صادرات شده بود. امسال اما این شرایط بهبود یافته و صادرات از طریق مرزهای سرخس، باجگیران و لطف‌آباد افزایش قابل ملاحظه‌ای نسبت به سال گذشته پیدا کرده است.
امیرفخریان اظهار می‌کند: صادرات از پایانه مرزی سرخس نسبت به سال گذشته حدود 180درصد به لحاظ وزنی و 400درصد به لحاظ ارزشی رشد داشته و در پایانه مرزی لطف‌آباد که سال گذشته تعطیل بود هم شاهد رشد بسیار خوبی در صادرات بوده‌ایم به طوری که در 4 ماه ابتدایی سال 21هزار دلار ارزش صادرات از این منطقه مرزی بوده است.
این مسئول با بیان این‌که پایانه مرزی باجگیران در حال حاضر همچنان در حالت نیمه تعطیل قرار دارد و صادرات بسیار کمی در این منطقه انجام می‌شود، می‌افزاید: باجگیران به شهر عشق‌آباد پایتخت کشور ترکمنستان نزدیک است و این کشور تلاش می‌کند تا ترددهای کامیونی این مرز را به مرز لطف‌آباد انتقال داده و از مرز باجگیران فقط برای رفت و آمد انسانی و موارد دیپلماتیک استفاده کند. به همین دلیل باجگیران در حال حاضر کم‌ترین صادرات را در بین پایانه‌های مرزی استان دارد.

مسیر جایگزین برای آسیای میانه 
رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با بیان اینکه در 4ماه ابتدایی امسال حدود 462 میلیون دلار صادرات از مرزهای استان انجام شده که نسبت به سال گذشته 8درصد افزایش داشته است، می‌گوید: اقلام اصلی صادر شده شامل میله‌های آهنی یا فولادی، سیمان، پسته، زعفران، سیب، سیب‌زمینی، کف‌پوش‌ها و محصولات پلی‌اتیلن است.
امیرفخریان ترکمنستان را برای ایران در حکم دروازه ورودی صادرات به آسیای میانه می‌داند و می‌افزاید: اما این کشور طی سال‌های گذشته نشان داد که به دنبال تقویت مسیرهای ترانزیت جایگزین ایران است. ما نیز در مقابله با این مشکل راهکارهایی را پیش‌بینی کردیم، علاوه بر طی کردن مسیرهای دیپلماتیک برای حل این مساله و تقویت مسیرهای ترانزیت به دنبال مسیرهای جدید برای رسیدن به بازارهای آسیای میانه  هستیم.
وی یکی از این مسیرهای جایگزین را مسیر «کتای» در کشور افغانستان اعلام می‌کند که شامل کشورهای افغانستان، تاجیکستان و قرقیزستان و به تبع آن آسیای میانه می‌شود و کشورهای آسیای میانه نیز می‎توانند از این طریق به خلیج‌فارس متصل شوند. 
به گفته امیرفخریان، امسال نیز مقدار کمی صادرات از مسیر کتای به آسیای میانه انجام شده، اما به دلیل شرایط داخلی افغانستان از این مسیر استقبال چندانی نشد. با ایجاد ثبات در وضعیت افغانستان شاهد رشد و تقویت مسیر کتای که مسیری قابل توجه برای کشورهای آسیای میانه است خواهیم بود.

برندسازی برای رونق صادرات
رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی درباره رقابت در بازار صادرات هم می‌گوید: اصلی‌ترین رقیب ما در صادرات منطقه و آسیای میانه کشور ترکیه است به طوری که در اکثر بازارهایی که ما فعالیت می‌کنیم ترکیه نیز حضوری پررنگ دارد. مصرف‌کننده همواره منافع خود را در خرید کالا در نظر می‌گیرد و هر کشوری خدمات بهتری را ارائه دهد در این مسیر موفق‌تر است.
وی ادامه می‌دهد: ترکیه به دلیل داشتن منابع آبی بیشتر در صادرات غلات و پنبه موفق بوده و ما در صنایع پتروشیمی و نفت موفق‌تر عمل کرده‌ایم. در حال حاضر عرصه، عرصه خدمات است به‌ویژه خدمات حین فروش و پس از فروش، اگر ما بخواهیم سهممان را در بازار افزایش دهیم باید به این موارد توجه بیشتری داشته باشیم.
امیرفخریان با اشاره به این‌که در بحث توسعه صادرات به شدت به برند و برندسازی نیاز داریم که باید توسط شرکت‌های خصوصی انجام شود، اظهار می‌کند: این مساله مستلزم فرهنگ‌سازی و ایجاد تسهیلات توسط دولت برای شرکت‌های خصوصی است. برخی از شرکت‌ها حضور فیزیکی در کشورهای دیگر ندارند، اما نام تجاری آنها در اکثر کشورها کاملا شناخته‌شده که این نتیجه طی کردن مسیر درست برندسازی این شرکت‌هاست.
وی ادامه می‌دهد: حضورمان در کشورهای هدف صادرات باید پررنگ‎تر شود و این مساله با آشنایی بیشتر با فرهنگ مصرف آنها، تقویت روابط دیپلماتیک و افزایش تعداد رایزن‌های بازرگانی در این کشورها امکان‌پذیر است. به طور مثال از میان کشورهای همسایه و آسیای مرکزی که ما بیشترین صادرات به آنها داریم، رایزن‌ بازرگانی‌ فقط در کشور افغانستان حضور دارد که آن هم به دلیل مسائل سیاسی پیش آمده در این کشور به حالت غیرفعال درآمده است.
امیرفخریان با تاکید بر اینکه زیرساخت‌های صادراتی باید ارتقا داده شود، می‌گوید: یکی از مهم‌ترین مسائل در این بخش راه‌آهن کریدور شرق است که هرچه زودتر تکمیل و راه‌اندازی شود تا صادرات کشور نیز زودتر رونق بگیرد و توسعه پیدا ‌کند. همچنین دولت باید در بحث اصلاح نرخ‌گذاری حمل‌و‌نقل ریلی ورود و شرایطی را ایجاد کند تا هزینه این بخش از حمل‌و‌نقل را به صورت ریالی در کشور خودمان دریافت کنیم و هزینه‎های صادرات کاهش یابد و برای کشور مزیت رقابتی ایجاد شود.