طالبان: گنجینه باختر محفوظ است

محمدباریکانی ـ دبیر گروه زیست‌بوم

طالبان خبر دستبرد به گنجینه بزرگ باختر را رد کرده است و احمدالله وثیق، معاون فرهنگی طالبان گفته است که گنجینه باختر در خزانه دولت افغانستان تحت نظارت این گروه و در مکان امن است. او تأکید کرده است که طالبان به حفظ و نگهداری این گنجینه توجه زیادی دارد.
اما گنجینه باختر چیست و چرا طالبان برای نخستین‌بار به‌صورت رسمی موضوع حفاظت از این گنجینه را مطرح کرده است؟
گنجینه باختر پاییز سال۱۳۵۷ توسط باستان‌شناسان افغانستان و روس در منطقه طلا تپه ولایت جوزجان در شمال افغانستان کشف شد. آثار به‌دست آمده حاصل از این کاوش شامل زیورآلات و ظروف زرین بود که پشتوانه پولی افغانستان نیز محسوب می‌شد. از زمان کشف گنجینه بزرگ باختر که قدمت آن به دوره کوشانیان در افغانستان و اشکانیان در ایران می‌رسد، افغانستان، جنگ‌ها و کودتاهای متعدد را پشت سر گذاشت و در هر دوره‌ای سرنوشت گنجینه باختر نقل محافل شد.
در افغانستان یک شایعه آن است که نجیب‌الله رئیس‌جمهور وقت چپگرای افغانستان گاوصندوق محکمی برای نگهداری از این آثار در خزانه بانک مرکزی افغانستان ساخت و 7کلید آن‌را در اختیار 7چهره مختلف قرار داد و آنها را در جهان پراکند تا گزندی به این آثار نرسد. حالا برخی از آن چهره‌ها مرده‌اند و آن 7کلید در جهان پراکنده است.
در دوران هجوم شوروی به افغانستان و حتی حمله آمریکا به افغانستان پس از 11سپتامبر و ظهور و سقوط طالبان در 20سال قبل و حالا هم ظهور مجدد این گروه، گنجینه باختر مصون از تمامی گزندها مانده است.
عمراخان مسعودی، رئیس پیشین موزه ملی افغانستان درباره سرنوشت آن ‌روزهای گنجینه باختر گفته است که در سال۱۳۶۷ نیروهای شوروی از افغانستان خارج شدند. در سال۱۳۶۸ کارمندان و انور کتوازی، رئیس آن زمان موزه ملی افغانستان نگران بودند که با خروج نیروهای شوروی اگر خلأ قدرت در کشور پیش بیاید، چه بر سر آثار باستانی افغانستان خواهد آمد؟ به‌گفته او، رئیس موزه ملی افغانستان به این فکر افتاد که تعدادی از آثار موزه ملی افغانستان را به یک مکان امن منتقل کند. موضوع با بشیر رویگر، وزیر وقت اطلاعات و فرهنگ افغانستان در میان گذاشته شد و او هم موضوع را با نجیب‌الله، رئیس‌جمهور وقت مطرح کرد و او نیز با انتقال آن از موزه موافقت کرد. با موافقت رئیس‌جمهور، مسئولان موزه ملی افغانستان به‌دنبال جست‌وجوی مکان امن بودند که بانک مرکزی به‌عنوان یکی از گزینه‌ها مطرح ‌شد و این آثار که در زیرزمین ارگ ریاست‌جمهوری افغانستان حفاظت می‌شد به بانک مرکزی رفت.
رئیس سابق موزه ملی افغانستان حتی گفته است که با ادامه جنگ‌ میان گروه‌های مختلف در افغانستان آثار موزه ملی آن کشور تخریب و غارت شد. اما ۳۰هزار قطعه آثار طلایی به‌همراه گنجینه باختر و 8هزار آثار غیرزرین مصون ماندند. بدین‌ترتیب طلای باختر در بانک مرکزی و 8هزار اثر دیگر در ساختمان وزارت اطلاعات فرهنگ جا داده شد.
از انتقال گنجینه زرین باختر به بانک مرکزی، تنها تعدادی از کارکنان موزه ملی افغانستان و چند نفر از کارمندان ارشد وزارت اطلاعات و فرهنگ و بانک مرکزی آن کشور خبر داشتند تا آنکه سال۲۰۰۳ مکان نگهداری گنجینه باختر به اطلاع حامد کرزای، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان رسید و او فرمان رونمایی از گنج پنهان افغانستان را صادر کرد.
از آن زمان تاکنون گنجینه باختر میلیاردها دلار درآمد برای افغانستان تنها از محل نمایش این آثار در کشورهای مختلف جهان داشته است. این گنجینه همچنین به‌عنوان پشتوانه پولی افغانستان نیز شناخته می‌شود.
ظهور مجدد طالبان در افغانستان از چند‌ماه قبل و سرانجام سقوط کابل به‌دست این گروه و فرار اشرف غنی، رئیس‌جمهور وقت افغانستان از این کشور در یک‌ماه قبل بار دیگر نگرانی‌ها از سرنوشت یکی از مهم‌ترین گنجینه‌های باستانی جهان را افزایش داد. 
چهارشنبه گذشته خبری از بازار زیرزمینی خریدوفروش آثار تاریخی در ایران منتشر شد که براساس آن محموله‌ای حدود 12کیلوگرم از آثار تاریخی، شبیه به آثار به‌دست آمده از محوطه طلاتپه افغانستان که گنجینه بزرگ باختر را در خود جای داده بود، در بازار سیاه عتیقه در ایران در حال معامله است.
براساس این خبر که طالبان را ناگزیر به موضعگیری درباره گنجینه بزرگ باختر کرد و در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی افغانستان به سرعت چرخید، فعالان بازار زیرزمینی اشیای تاریخی اعلام کرده‌اند که حدود 2کیلو  و170گرم از آثار زرین این محموله شامل چند جفت گوشواره زرین، کمربند طلایی، دکمه و آویزهای زرین لباس حدود 5میلیارد تومان در این بازار معامله شده است.
براساس آنچه فعالان بازار زیرزمینی اشیای تاریخی گفته بودند این محموله از مرزهای شرقی به استان مازندران منتقل شده است و چون دیگر امکان خریدوفروش آثار و اشیای تاریخی در تهران وجود ندارد، این آثار به شهر ساری رسیده است و آنجا به نام آثار ایرانی عرضه شده است. فعالان بازار زیرزمینی خریدوفروش آثار تاریخی گفته‌اند که آثار عرضه شده شبیه به آثار طلاتپه در افغانستان هستند و خریداران بخشی از این آثار در تلاش برای فروش آنها به مجموعه‌دارانی در لندن به قیمت 20میلیارد تومان بودند که با پاسخ منفی آنها مواجه شده و حالا در جست‌وجوی خریداران چینی هستند. آثاری که گفته می‌شود توسط قاچاقچیان اشیای تاریخی از افغانستان به ایران قاچاق شده است دارای نقوش حیوانی و نقش اژدها هستند که با سنگ‌های قیمتی همچون فیروزه تزئین شده‌اند.
طالبان اما در هفته‌های اولیه سقوط کابل در بیانیه‌ای اعلام کرده بود که قاچاق دلار و اشیای تاریخی از افغانستان از مرزهای زمینی و هوایی ممنوع است و با مرتکبین به این موارد برخورد قانونی صورت می‌گیرد.
محمدقاسم وفایی‌زاده، وزیر پیشین فرهنگ و اطلاعات افغانستان نیز چند روز قبل در گفت‌وگو با یک سایت خبری گفت که شبکه مافیایی قاچاق اشیای تاریخی از افغانستان به خارج از آن کشور در شرایط فعلی فعال‌تر شده و طالبان نیز هنوز قادر به جلوگیری از حفاری‌های غیرمجاز و قاچاق اشیای تاریخی در آن کشور نشده است. به‌گفته او، در ماه‌های اخیر محوطه باستانی طلاتپه در افغانستان نیز با حفاری‌های غیرمجاز مواجه بوده و از آنجا که این محوطه باستانی همچنان بکر مانده، امکان دست‌یافتن به اشیای زرین در آن وجود دارد.
وزیر پیشین فرهنگ و اطلاعات افغانستان همچنین خبر داده است که ارزش مادی گنجینه باختر بیش از 500میلیون دلار است که دولت قبلی افغانستان، این گنجینه را در نقطه‌ای امن پنهان کرده و حتی با روی کارآمدن دولت جدید طالبان در افغانستان این گنجینه محفوظ است.
انتشار خبر خرید و فروش آثار زرین شبیه به اشیای تاریخی طلاتپه افغانستان در ایران اما بار دیگر موضوع گنجینه باختر را بر سر زبان‌ها انداخت و صبح دیروز طالبان هرگونه دستبرد به این گنجینه را رد و اعلام کرد سیاست این گروه، حفاظت از این گنجینه باارزش است.
احمدالله وثیق، عضو کمیته فرهنگی طالبان اعلام کرد: گنجینه باختر در خزانه دولت افغانستان و در مکان امن است و طالبان توجه ویژه‌ای به حفظ این گنجینه دارد. براین اساس شایعات مطرح شده در رسانه‌ها درخصوص دستبرد به گنجینه باختر افغانستان بی‌اساس است.