1/2 میلیارد دوز واکسن اضافی روی دست جهان

بسیاری از کشورهای ثروتمند که پیشگام خرید واکسن در سطح جهان به شمار می‌رفتند به‌تدریج با پدیده‌ای تحت عنوان «واکسن‌های اضافی» روبه‌رو شده‌اند چرا که روند واکسیناسیون در این کشورها بسیار سریع پیش رفته و حالا تعداد قابل توجهی واکسن‌ مازاد نیاز داخلی و یا به‌عبارت صریح‌تر، واکسن بلااستفاده روی دست آنها مانده است.
اما در سوی دیگر این تصویر، تعداد بالایی از کشورهای فقیر جهان وجود دارند که تا‌کنون حتی به حداقل نیاز داخلی خود برای واکسیناسیون هم دست پیدا نکرده‌اند. این دوگانه حاصل از بی‌عدالتی در جهان به مرور زمان تشدید شده و توجه بسیاری از رسانه‌ها و نهادهای بین‌المللی را به‌خود جلب کرده است؛ نهادهایی که با جدیت از کشورهای ثروتمند پیشگام در واکسیناسیون می‌خواهند دست‌کم بخشی از مازاد نیاز درمانی خود را در اختیار کشورهای ضعیف‌تر قرار داده و به این ترتیب به مبارزه جهانی علیه ویروس کرونا کمک کنند.
 براساس گزارشی که اخیرا در پایگاه اینترنتی بلومبرگ منتشر شده، میزان واکسن‌های اضافی در کشورهای ثروتمند جهان تا پایان سال میلادی جاری به بیش از 1میلیارد و 200میلیون دوز خواهد رسید. در این گزارش آمده است: آمریکا، انگلیس و دیگر قدرت‌های اروپایی با وجود واکسیناسیون 80درصد از شهروندان بالای 12سال و همچنین آغاز تدریجی برنامه تزریق دوز سوم، باز هم تعداد بسیار زیادی واکسن‌های اضافی در اختیار خواهند داشت. برخی از این کشورها نظیر آمریکا تا‌کنون صادرات رایگان واکسن‌های اضافی به کشورهای فقیر و آسیب‌پذیر را آغاز کرده‌اند اما آمار و ارقام این صادرات، نسبت به نیازهای موجود و همچنین ذخایر درمانی آمریکا بسیار ناچیز است. در عین حال، کشورهای اروپایی حتی به همین اندازه از صادرات واکسن‌های مازاد خود نیز رضایت نداده و فعلا تمرکزشان را بر تامین قطعی دوز سوم برای شهروندان معطوف کرده‌اند؛ دوزی تقویتی که می‌تواند نقش مهمی در مقابله با سویه‌های جدید ویروس کرونا همچون دلتا ایفا کند.
پیش از این سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده بود برنامه جامعی را به‌منظور تامین حدود 2میلیارد دوز واکسن کرونا برای کشورهای فقیر طراحی کرده است. براساس توافق صورت گرفته بخش قابل توجهی از هزینه خرید این واکسن‌ها باید توسط کشورهای «گروه 7» تامین شود. اما با وجود آنکه 90درصد از این برنامه باید تا ابتدای سال میلادی 2022اجرا شده باشد، تا‌کنون کمتر از 15درصد از واکسن‌های مورد نظر در اختیار کشورهای فقیر و عمدتا آفریقایی قرار گرفته است. بلومبرگ در این‌باره گزارش می‌دهد: براساس ارزیابی‌های سازمان بهداشت جهانی، مجموعه نیاز بین‌المللی با تولید 11میلیارد دوز واکسن کرونا تا پایان سال 2021تامین خواهد شد؛ این در حالی است که مجموعه تولیدات جهانی با احتساب واکسن‌های چینی بیش از 12میلیارد دوز است. اگرچه آمار و اطلاعات دقیقی از میزان ذخایر واکسن‌ در کشورهای مختلف جهان در دسترس نیست اما بلومبرگ ادعا می‌کند آمریکا و کشورهای قدرتمند اروپایی هم‌اکنون حدود 500میلیون دوز واکسن اضافی در اختیار دارند؛ رقمی که 45درصد از آن را واکسن فایزر- بیونتیک و نزدیک به 15درصد آن را هم واکسن مدرنا تشکیل می‌دهد.
بسیاری از کشورهای فقیر و یا کم‌درآمد جهان برای تامین نیازهای واکسنی خود به برنامه «کوواکس» چشم امید دوخته‌اند؛ برنامه‌ای که از سوی سازمان بهداشت جهانی برای تضمین دسترسی عادلانه تمامی کشورها به واکسن طراحی شده بود. اما واقعیت نشان می‌دهد کوواکس با گذر زمان از بسیاری از اهداف تعیین شده خود جامانده است. تدروس آدهانوم، مدیرکل سازمان بهداشت جهانی با اشاره به این مسئله می‌گوید: بهتر است فرایند تزریق دوزهای سوم تا پیش از توزیع گسترده واکسن در کشورهای کم‌درآمد جهان متوقف شود. البته انتقادات در این زمینه محدود به سازمان بهداشت جهانی نمانده و بخش قابل توجهی از رسانه‌های معتبر را هم دربرگرفته است. برای مثال روزنامه واشنگتن پست هفته گذشته در سرمقاله خود، طرح تزریق دوز سوم، با توجه به شرایط کرونا در کشورهای جهان سوم و فقیر را «تصمیم غیراخلاقی» توصیف کرده بود. با این حال روشن نیست فشارهای روانی از سوی سازمان بهداشت جهانی و یا رسانه‌ها تا چه حد در تغییر برنامه دولت‌های بزرگ مؤثر باشد.
اگرچه گزارش‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد نظریه تزریق دوز سوم واکسن کرونا قطعی و کاملا مورد تأیید است اما این برنامه حتی در داخل آمریکا، از سوی برخی نهادهای علمی این کشور نظیر سازمان غذا و دارو و یا مرکز مقابله با بیماری‌های واگیردار مورد شک و تردید قرار گرفته است. برای مثال سازمان غذا و داروی آمریکا به‌رغم تصمیم جوبایدن برای آغاز فرایند تزریق دوز سوم اعلام کرده داده‌های علمی متقنی در تأیید «ضرورت» دوز سوم به اندازه کافی در دسترس نیست. از سوی دیگر بسیاری از مؤسسات درمانی-بهداشتی در اروپا نیز تزریق دوز سوم را با توجه به کارآمدی کنونی واکسن کرونا غیرضروری به شمار آورده‌اند.
هفته گذشته روسای سابق کمیته مقابله جهانی با ویروس کرونا در نامه‌ای علنی خطاب به افکار عمومی نوشتند: بسیاری از کشورهای غربی نزدیک به دوبرابر نیازهای خود برای واکسیناسیون مردمی خرید داشته‌اند. حالا با رفع نیازهای فوری و عدم‌تأیید ضرورت دوز سوم، زمان آن رسیده که با کشورهای فقیرتر جهان همراهی کنیم؛ کشورهایی که برخی از آنها حتی کادر درمانی خود را هم تا‌کنون واکسینه نکرده‌اند.