خالد شیخ محمد؛مغز متفکر 11سپتامبر

«لحظاتی پس از شروع جلسه دادگاه، متهم با سخنان خود قاضی و تمامی حضار را غافلگیر کرد. او با صدای بلند گفت نمی‌خواهم وکیلی آمریکایی که به ریاست‌جمهوری جورج بوش اعتقاد دارد از من دفاع کند. مدافع حقیقی من خداست. قاضی پرسید می‌دانی ممکن است حکم اعدام برای تو صادر شود؟ پاسخ داد این آرزوی من است؛ از همان سال‌هایی که با روس‌ها در افغانستان می‌جنگیدیم تا‌کنون... .» اینها بخشی از روایت مربوط به نخستین جلسه دادگاه خالد شیخ محمد در سال2008، به اتهام مهندسی و اجرای عملیات 11سپتامبر است؛ شهروندی پاکستانی-کویتی که به ادعای رسانه‌های آمریکایی زمانی سومین فرمانده وقت گروه تروریستی القاعده بوده است. با گذشت 2دهه از حادثه 11سپتامبر، همچنان سرنوشت مبهم شیخ محمد بر این پرونده خونین سنگینی می‌کند. او سال2003 در مکانی نامعلوم داخل خاک پاکستان، توسط سازمان سیا دستگیر شده و پس از بازجویی‌های موقت (نزدیک به 4هفته) در یکی از زندان‌های لهستان، باقی عمر خود را در زندان گوانتانامو در نزدیکی کوبا گذرانده است. با این حال دستگاه قضایی آمریکا تا‌کنون از صدور حکم شیخ محمد خودداری کرده؛ امری که نارضایتی بسیار شدیدی را در میان خانواده‌های قربانیان 11سپتامبر و همچنین افکار عمومی آمریکا به‌دنبال داشته است. به روایت روزنامه واشنگتن‌پست، شیخ محمد پس از مرگ بن‌لادن بدون شک مهم‌ترین بازمانده واقعه 11سپتامبر به‌حساب می‌آید؛ مردی که راز عبور باورنکردنی مهاجمان از دیوار آهنین امنیت آمریکا و حمله به برج‌های تجارت جهانی را در سینه خود نگاه داشته است.
براساس اسناد منتشر شده از پرونده 11سپتامبر، شیخ محمد 56ساله که متولد پاکستان است و در کویت زندگی کرده، در سن 32سالگی برای نخستین‌بار(1996) ایده حمله به برج‌های تجارت جهانی را با اسامه بن‌لادن، رهبر سابق گروه القاعده در میان می‌گذارد. البته او پیش‌تر به‌مدت 3سال جزئیات چنین ایده‌ای را با همکاری برادر خود، رمزی یوسف مورد‌بررسی قرار داده بود؛ زمانی که هر دو جوان در یکی از دانشگاه‌های آمریکایی واقع در خلیج‌فارس تحصیل می‌کردند. اگرچه رسانه‌های آمریکایی شیخ محمد را یکی از اعضای عالی‌رتبه سازمان القاعده در دهه1990 به شمار می‌آورند اما دست‌کم اسناد منتشر شده تا به امروز خلاف این ادعا را نشان می‌دهد. بر این اساس، او جوانی اسلام‌گرا و متمایل به گرایش‌های جهادی القاعده بوده که برنامه‌های متعددی برای حمله علیه منافع غرب را در سر می‌پرورانده اما هرگز اموال و امکانات لازم برای اجرای چنین حملاتی را در اختیار نداشته است. او در واقع برای تامین نیازهای خودجهت اجرای عملیات‌های مذکور به القاعده مراجعه کرده و از سوی این سازمان مورد‌حمایت قرار می‌گیرد. در گزارش اف‌بی‌آی درباره شیخ محمد آمده: او جوانی با سطح تحصیلاتی بالا، هوش قابل‌قبول و روابط گسترده است که تمام امکانات خود را برای ضربه زدن به منافع آمریکا به‌کار گرفته است. شیخ محمد سال2006 برای نخستین بار در جریان دادگاهی نظامی به نقش خود در طراحی، هدایت و اجرای حملات 11سپتامبر اعتراف کرد. همچنین تلاش برای اجرای 29عملیات تروریستی دیگر ازجمله بمب‌گذاری در مرکز شهر لندن، سقوط هواپیمای مسافربری بر فراز اقیانوس اطلس، حمله به کلوب تفریحات شبانه در اندونزی و... نیز در کارنامه وی دیده می‌شود؛ اگرچه بخش اعظم این تلاش‌ها ناکام بوده است.
اگرچه رسانه‌ها و افکار عمومی آمریکا از سال2003 با نام شیخ خالد محمد به‌عنوان مرد پشت پرده حملات 11سپتامبر آشنا شدند اما دستگاه‌های اطلاعاتی این کشور از 10سال قبل او را می‌شناختند. براساس خاطرات فرانک بیلیگرینو، افسر سابق سازمان سیا، شیخ محمد در یکی از حملات تروریستی محدود سال1993 در داخل آمریکا نقش داشته و از آن زمان به‌عنوان یکی از سوژه‌های سیا تحت رصد قرار گرفته بود. بیلیگرینو می‌گوید: بررسی‌های ما نشان داد یکی از کانال‌های انتقال پول به داخل آمریکا برای حمایت از تروریست‌ها، فردی به نام شیخ محمد بوده که دائما میان پاکستان، افغانستان و برخی کشورهای عربی خلیج‌فارس در رفت‌وآمد است. در نتیجه پیگیری‌های تیم تحقیقات سیا، سرانجام در سال1995 (یک‌سال پیش از طرح ایده حملات 11سپتامبر با بن‌لادن) موقعیت شیخ محمد برای مدتی محدود در قطر شناسایی می‌شود. بر این اساس مجموعه‌ای به فرماندهی بیلیگرینو فورا برای دستگیری وی عازم یکی از ایستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا در عمان شده تا شیخ محمد را شبانه دستگیر کرده و از طریق مسقط به آمریکا منتقل کنند اما تلاش‌های این مجموعه در آخرین دقایق به‌دلیل عدم‌همکاری کامل از سوی سفارت آمریکا در قطر با شکست روبه‌رو می‌شود. بیلیگرینو در این‌باره می‌گوید: همکاران ما در قطر درباره اهمیت دستگیری فوری شیخ‌محمد قانع نشده و به‌دلیل نگرانی از واکنش احتمالی دوحه، همراهی لازم را نداشتند. او ناکامی عملیات دستگیری شیخ محمد را یکی از بزرگ‌ترین شکست‌های دوران فعالیت خود در سازمان سیا به شمار می‌آورد؛ شکستی که نتایج آن 8سال بعد با حادثه 11سپتامبر نمایان شد.