شکسپیر به فارسی

شاه لیر، تاجر ونیزی، هملت، هنری پنجم، جولیوس قیصر، مکبث و رومئو و ژولیت، 7عنوان نمایشنامه ویلیام شکسپیر هستند که پس از سال‌ها، با ترجمه ابوالحسن تهامی، مترجم کهنه‌کار و پیشکسوت از سوی انتشارات نگاه تجدید چاپ شده‌اند؛ آثاری به‌غایت خواندنی که بارها در سراسر جهان روی صحنه نمایش رفته‌اند و میلیون‌ها مخاطب را مفتون خود کرده‌اند. جز شاه لیر که با شمارگان هزار نسخه منتشر شده است، دیگر آثار در چاپ جدید 500نسخه‌ای‌اند و کتاب‌ها جملگی با شکل و طراحی و صفحه‌آرایی جدید انتشار یافته‌اند. در ادامه مروری کوتاه داریم بر این نمایشنامه‌های ماندنی و تأثیرگذار.

   شاه لیر

شکسپیر طی 52 سال زندگی‌اش (1616 تا 1564) نزدیک به 50اثر از خود به یادگار گذاشته است که شاه ‌لیر تاج درخشان همه آنهاست. شاه ‌لیر از طولانی‌ترین آثار او و دارای 2خط داستانی ا‌ست، اشخاص این نمایش از هزاره‌های پیش با جادوی شعر و نثر و قدرت هنری او احضار شده‌اند و در لابه‌لای حروف اثرش زنده و حاضر می‌نمایند. شاه‌‌لیر و سرگذشت‌اش به مردم باستانی کلت و به افسانه‌های غبارگرفته و رازآلودشان تعلق دارد؛ به مردمی که به روزگاران پیش از قدرت گرفتن رومیان در سرزمین‌های اروپای‌میانه و غربی مانند گل و اسپانیا و بریتانیا می‌زیستند و قوم غالب بودند. شاید آرزوهای آن مردم چنین داستانی را شکل داده باشد تا ستمگران و دسیسه‌پردازان را در خواب و خیال خود به مجازات برسانند. در این افسانه، از رهگذر هنر شکسپیر، با چندی از خرافه‌ها و باورهای‌ مردمی از اعصار عتیق نیز آشنا می‌شویم؛ درمی‌یابیم که آن مردم جهان را چگونه می‌شناختند، باورشان به سرنوشت و تأثیر کواکب در زندگی روزانه چگونه بود، داوری و کیفردادن ایزدان آسمان به گناهکاران را چگونه می‌پنداشتند، چه مفهومی از بهشت و دوزخ و پایان جهان داشتند. شکسپیر این داستان را در پنج پرده طولانی نوشته است. زمان داستان را یکسره به دوران بت‌پرستی بریتانیا نبرده، فضا رنگ‌وبوی مسیحی دارد، در آن از آب مقدس و حضرت مریم و آموزه‌های عیسی و نخوردن ماهی در روزهای جمعه، و تفنگ و عینک نام برده می‌شود که همه به دوران مسیحیت تعلق دارد، اما اشخاص داستان از خدایان هنگام بت‌پرستی نام می‌برند و به آنها قسم می‌خورند و پیمان می‌بندند و نیک‌بختی‌ها و درماندگی‌هایشان را به خواست و تصمیم آنها نسبت می‌دهند. شکسپیر در این اثر دنیایی را شکل می‌دهد که ترحم در آن واژه‌ای بی‌معناست. آدمیان در این دنیا بازیچه‌های سرنوشت‌اند و در برابر قدرت‌های عظیم طبیعت همچون مگسان‌اند در دست کودکان و با همه قدرت و شکوهی که برای خود تصور می‌کنند، جز اسیران و بازیچه‌ها‌ی تقدیر نیستند. شاه لیر از 3تراژدی اوتللو، هملت و مکبث، جایگاهی بالاتر دارد و بزرگ‌ترین تراژدی شکسپیر شناخته می‌شود. در این ترجمه افزون بر متن نمایشنامه، بخش‌هایی نیز به شناخت سرچشمه‌های این بازی، تاریخ تحولش طی قرون، افول آن و طلوع مجددش، اجراهای ستایش‌شده‌اش در تئاتر و درخشیدنش بر پرده سینما اختصاص دارد.

   هملت

هملت، نمایشنامه‌ای ماندگار است که در زمره برترین نمایشنامه‌های تاریخ ادبیات جهان قرار می‌گیرد. این نمایشنامه، ساختار داستان‌های تراژدی انتقام را پی می‌گیرد و به ماجرای انتقام‌گیری قهرمان داستان، هملت، از قاتل پدرش، کلادیوس می‌پردازد. کلادیوس، عموی هملت است و پس از ازدواج با مادر او، پر تخت پادشاهی دانمارک تکیه زده است. البته داستان این نمایشنامه به این سادگی‌ها هم نیست و بخش عمده  جذابیت این اثر، از تردیدها و عدم‌قطعیت‌های موجود آن ناشی می‌شود: ماهیت واقعی روحی که هملت می‌بیند چیست؟ آیا آن روح، پدر هملت است که به‌دنبال عدالت آمده یا شیطانی وسوسه‌کننده یا فرشته‌ای پیام‌آور؟ آیا هملت دیوانه می‌شود یا صرفاً تظاهر به دیوانگی می‌کند؟ چرا وقتی هملت به یقین می‌رسد که کلادیوس پدرش را کشته، بی‌درنگ اقدامی نمی‌کند؟ آیا مادر هملت، گرترود، به شوهر خود خیانت کرده یا در قتل او شریک بوده است؟ البته برای شنیدن نام این نمایشنامه حتی نیازی نیست تا از علاقه‌مندان به تئاتر باشید، بلکه این نام آنقدر در میان عامه مردم مطرح شده است که کمتر کسی در سراسر جهان وجود دارد که تا‌کنون نام هملت را نشنیده باشد.

    هنری پنجم

هنری پنجم، درام هیجان‌بخش، زندگی پادشاهی فرهمند در آشوب تنش‌های داخلی و جنگ‌های برون‌مرزی و حماسه‌ پیروزی سپاه کوچک او بر ارتش عظیم فرانسه است. این اثر، اوج استادی شکسپیر در نگارش نمایشنامه‌های تاریخی است، با نگاهی تردیدآمیز به جنگ. در واقع نمایش هنری پنجم برای مردم انگلستان یکی از محبوب‌ترین نمایش‌های تاریخی و برای تماشاخانه‌های انگلستان یکی از درآمدزاترین نمایش‌های شکسپیر است. این نمایش از پیروزی‌های نظامی باورنکردنی این شاه جوان انگلستان در فرانسه سخن دارد. با کشورگشایی این پادشاه، بیش از نیمی از خاک فرانسه به زیر سیطره پادشاهی انگلستان افتاد و هنری با سپاهیانش به پاریس وارد شد و شارل ششم پادشاه فرانسه دختر خود را به او داد و او را ولیعهد خود و میراث‌دار تاج و تخت فرانسه اعلام کرد. اما همه محبوبیت این نمایش به‌دلیل درونمایه میهنی آن نیست. عوامل متعددی این نمایشنامه تاریخی را در جایگاه پرخواننده‌ترین نمایشنامه‌های شکسپیر و نمایش آن را در شمار پربیننده‌ترین نمایش‌های تاریخی قرار داده‌اند. مهم‌ترین این عوامل، پیرنگ یا طرحی‌‌ است که شکسپیر برای نمایشنامه ریخته و موضوعی خشک و نظامی را به درامی پرکشش و لذتبخش تبدیل کرده است. گفته‌اند که شکسپیر طرح این داستان را به‌مدت 10سال در ذهن می‌پرورانده است.

    جولیوس قیصر

این اثر را شکسپیر با الهام از یکی از شخصیت‌های بنام تاریخ روم نوشته است. جولیوس قیصر، سردار قدرتمندی بود که امپرتوری بزرگ روم را بنیان نهاد و واژه سزار را جاویدان کرد. جولیوس را‌ زاده سال 100ق‌.م و مقتول سال 44ق.‌م می‌دانند. سزار با توانایی، هوشمندی و جنگ‌دانی توانست دشمن را از پای درآورد و برای روم افتخارات بسیاری کسب کند. به همین دلیل سربازانش به او مهر بسیار داشتند. کسانی چون بروتوس و مارک آنتونی اشخاصی بودند که در دوره او نقش برجسته‌ای را ایفا می‌کردند. جولیوس قیصر با صحنه‌ای آغاز می‌شود که ساکنان رم ورود قیصر به شهرشان را مشتاقانه انتظار می‌کشند اما طولی نمی‌کشد که جمهوری‌گرایان با توطئه‌ای او را می‌کشند. کمی بعد انگیزه‌های این توطئه‌کنندگان بر همگان آشکار می‌شود و اینجاست که جنگی خانگی در می‌گیرد و... .

    مکبث

مکبث یکی از 4تراژدی بزرگ شکسپیر است؛ روایتی است از جنایت و مکافات که بر 4ستون جادوگری، جنایت، ظهور ارواح خبیث و شکوه ادبی قرار دارد. شکسپیر در اوج استادی خود آنها را به‌گونه‌ای تأثیرگذار‌ مهیج و به‌یادماندنی در هم آمیخته است. در این اثر، ژنرالی شجاع و اسکاتلندی به نام مکبث، از 3جادوگر می‌شنود که روزی پادشاه اسکاتلند خواهد شد.
مکبث به‌خاطر جاه‌طلبی فراوان خود و تشویق‌های همسرش، پادشاه دانکن را به قتل می‌رساند و تخت پادشاهی اسکاتلند را از آن خود می‌کند اما پس از این اتفاق، احساس گناه و جنون به سراغش می‌آیند. او مجبور می‌شود به‌خاطر مراقبت از خود و قدرتش، دست به قتل‌های بیشتر و بیشتری بزند و خیلی زود به حاکمی مستبد و زورگو تبدیل شود. این قتل‌ها و جنگ داخلی متعاقب آنها، مکبث و بانو مکبث را به‌تدریج به وادی جنون و مرگ می‌کشانند.

     رومئو و ژولیت

شکسپیر در این نمایشنامه، جهانی سرشار از خشونت و تضاد میان نسل‌ها را خلق می‌کند که در آن، 2نوجوان اسیر عشقی جانسوز شده‌اند. خانوده‌های رومئو و ژولیت، نه‌تنها با این عشق مخالفند بلکه در نبردی خونین با هم هستند و هر یک تلاش می‌کنند تا عضوی از خانواده دیگر را در خیابان‌های ورونا به قتل برسانند. هر بار که یکی از اعضای این دو خانواده در نبردی میان آنها کشته می‌شود، خویشاوندانش به هر طریقی سعی می‌کنند انتقام خون او را از قاتل بگیرند. به‌خاطر این دشمنی، اگر خانواده رومئو او را با ژولیت ببینند، بی‌تردید او را خواهند کشت. زمانی که رومئو به تبعید فرستاده می‌شود، به‌نظر می‌رسد تنها راهی که جولیت می‌تواند از مجبور شدن به ازدواج با شخصی دیگر اجتناب کند، پایان دادن به زندگی خود است. انگار در دنیای خشونت‌آمیز و خونین این نمایشنامه ماندگار، عاشقان تنها می‌توانند پس از مرگ به یکدیگر برسند.

     تاجر ونیزی

تاجر ونیزی از بازی‌هایی‌ است که به لحاظ تعدد اجرا و پسند تماشاگر در کنار بازی‌های بزرگ شکسپیر مانند هملت و مکبث قرار‌می‌گیرد. شکسپیر تاجر ونیزی را بین تابستان سال‌های ۱۵۹۶ و ۱۵۹۸ نوشت؛ شاهد تاریخ اولی، اشاره‌ای است که در آغاز نمایشنامه به یورش نیروی دریایی انگلستان به بندر کادیس اسپانیا می‌شود و شاهد دومی، ثبت عنوان آن است در دفتر ثبت ناشر آثارش به تاریخ ۲۲ ژوئیه ۱۵۹۸ و همین دفتر گویای آن است که وی عنوان نمایشنامه خود را یهودی ونیزی ثبت   و چندی بعد به تغییرش مبادرت کرده است.
منتقدان و شکسپیرپژوهان منبع احتمالی این کمدی رمانتیک را گاو بی‌ذنب نوشته سر جیووانی، نویسنده اهل فلورانس می‌دانند که به سال۱۵۵۸ در میلان چاپ شده اما هنوز به قطع و یقین روشن نیست که آیا در عصر ملکه الیزابت (۱۶۰۳-۱۵۵۸) ترجمه انگلیسی این اثر در دست بوده است یا خیر.