مومیایی را سیاسی نکنید

محمد باریکانی/ خبر‌نگار
14سال پیش؛ تهران، خیابان بهشت - زیرزمین ساختمان سابق پزشکی قانونی- بن‌علی در حال مومیایی جسد یک تبعه خارجی است. اوجسد مرد خارجی را با آب داغ نرم می‌کند تا از خشکی جسد کاسته شود. سر جسد را ماساژ می‌دهد تا خون را از بینی متوفی خارج کند. همانطور که در یک اتاق اختصاصی با جسد تبعه خارجی مشغول است، می‌گوید: شیوه امروز ما در نگهداری جسد با آنچه در مصر باستان جریان داشت، متفاوت است. جسد را با مواد شیمیایی نگهداری می‌کنیم تا ماه‌ها بعد که قرار است به منزل ابدی‌اش در کشور خود برسد، متلاشی نشود و از بین نرود.

هزینه مومیایی به سبک امروز بر عهده خانواده متوفی است و برخی اوقات آنها انعامی هم علاوه بر هزینه مومیایی جسد به مومیاگر پرداخت می‌کنند. درست مانند جسد یک شهروند آفریقای جنوبی که بن‌علی آن را مومیایی کرد و فرستادگان سفارت آفریقای جنوبی در تهران با یک چمدان پر از لباس و لوازم آرایشی به اتاق کار او رفتند و لباسی رنگین بر تن جسد پوشاندند و آن‌را آراستند و انعامی هم برای کار خوب بن‌علی به او پرداختند. همین اتفاق هم شاید برای جسد رضاخان افتاده باشد. او در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی از دنیا رفت و برای آنکه سالم به قاهره و پس از آن به تهران برسد، مومیایی شد. منتهی به همان شیوه‌ای که بن‌علی در اتاق کار خود در ساختمان سابق پزشکی قانونی تهران انجام می‌داد. رضاخان بعدها به تهران منتقل شد و در  محدوده حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در شهر‌ری به خاک سپرده شد؛ مقبره‌ای هم برای او ساختند اما در کوران اتفاقات پس از انقلاب اسلامی ایران این مقبره تخریب شد. اما هنگام تخریب مقبره هر چه گشتند جسد رضاخان را نیافتند تا آنکه 40سال بعد چنگک‌های یک بیل مکانیکی در محوطه گورستانی حرم شاه عبدالعظیم(ع) یک جسد مومیایی‌شده را از دل خاک بیرون آورد و راننده یکی از بیل‌ها یک عکس سلفی هم با جسد گرفت.



سوژه داغ شایعات بدون شفاف‌سازی‌

اما جسد نگهداری شده به شیوه مومیایی متعلق به کیست؟ حسن خلیل‌آبادی، رئیس کمیسیون میراث فرهنگی شورای شهر تهران احتمال داد که این جسد متعلق به رضاخان باشد و مهدی حجت، رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی و رئیس ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی) ایران اعلام کرد: اگر جسدی که در محل سابق آرامگاه سرسلسله پهلوی در ایران کشف شده است مومیایی باشد و 70سال از عمر آن گذشته باشد، متعلق به رضا خان است. حجت همچنین درخواست کرد جسد به رویت کارشناسان میراث فرهنگی برسد تا باستان‌شناس‌ها بتوانند قدمت و هویت آن‌را مشخص کنند. احتمال آنکه جسد یافت‌شده در باغ طوطی شهر‌ری متعلق به رضاخان باشد، اکنون به سوژه داغ رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده است. با این حال هنوز اطلاعی از سرانجام این جسد در دست نیست. برخی گفته‌اند جسد کشف‌شده در نقطه‌ای دیگر به خاک سپرده شده و برخی گفته‌اند جسد به‌دست‌آمده از آن محوطه خارج شده و اطلاعی از سرانجام آن در دست نیست. هیچ یک از دستگاه‌های متولی هم هنوز در این زمینه شفاف‌سازی‌ نکرده‌اند و همین موضوع به شایعات پیرامون مومیایی کشف‌شده در شهرری دامن زده است.

پیگیری‌های همشهری مشخص کرد که مدیران سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور از کارشناسان و معاونان این سازمان خواسته‌اند درباره مومیایی شهرری اظهارنظر نکنند. با این حال رایزنی‌هایی برای دستیابی به هویت این جسد در حال انجام است که ممکن است نتایج آن همین هفته مشخص شود.



تکذیب یا بررسی کارشناسی

عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور در حاشیه مراسم افتتاح تبریز 2018 به همشهری گفته است که خبر یافتن مومیایی در شهرری از اساس تکذیب شده و موضوع از نظر او تمام‌شده است. او در پاسخ به این سؤال همشهری که برخی معتقدند باید با این مومیایی برخورد علمی و تاریخی شود نه سیاسی؟ گفت: من چیزی از این موضوعات نمی‌دانم ولی می‌گویم که این موضوع از اساس تکذیب شده است.

پروانه سلحشوری، نماینده تهران و عضو ناظر مجلس در شورای‌عالی میراث فرهنگی اما نظر دیگری دارد. او به همشهری می‌گوید: هنوز معلوم نیست جسدی که تصاویر آن در فضای مجازی منتشر شده متعلق به چه فردی است و باید اجازه داد تحقیقات در این زمینه انجام شود.

او با اعلام اینکه تبلیغاتی که حول این جسد به راه افتاد، بسیار بیشتر از اصل موضوع است، گفت: روزانه آثار زیادی در کشور یافت می‌شود و می‌توان به این جسد هم به‌عنوان یک اثر تاریخی نگاه کرد.

به گفته این نماینده مجلس، نباید مومیایی یافت‌شده در شهرری به یک موضوع سیاسی تبدیل شود بلکه باید کار کارشناسی روی آن انجام شود و به‌عنوان یک کار علمی به آن نگریست.
عضو ناظر مجلس در شورای‌عالی میراث فرهنگی معتقد است: حتی اگر جسد یافت شده متعلق به فردی باشد که در فضای مجازی و رسانه‌ها منعکس شده است باید اینگونه به آن نگاه شود که دیکتاتورها هم می‌توانند درس عبرت برای آیندگان باشند.

سلحشوری تأکید کرد: براساس آیین ما این جسد باید دفن شود، نه آنکه در یک موزه یا پشت شیشه قرار بگیرد. با این حال باید فعلا کار کارشناسی روی آن انجام شود و تا پیش از انجام کارشناسی‌های علمی هرگونه اظهارنظر پیرامون این جسد غلط است، چون به هیاهو منجر می‌شود.

وی در این خصوص که ظاهرا مسئولان آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از ورود سازمان میراث فرهنگی به بررسی کارشناسانه این مومیایی جلوگیری کرده است، گفت: شاید دلیل این کار آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) این باشد که این جسد در حوزه این آستان یافت شده و آن‌را یک اثر متعلق به‌خود می‌داند؛ بنابراین به نتیجه رسیدن این موضوع نیازمند رایزنی‌ سازمان میراث فرهنگی و آستان حضرت عبدالعظیم(ع) است، اما کارشناسان میراث فرهنگی باید مومیایی را بررسی کنند.

محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی در سازمان میراث فرهنگی هم در حاشیه جشن تبریز 2018 به همشهری گفت: جسد یافت‌شده هنوز ارزش تاریخی ندارد چون به کارشناسان میراث فرهنگی اجازه بررسی داده نشده است. جسد یافت شده در شهرری متعلق به هر فردی که باشد، حالا سوژه داغ رسانه‌ها و فضای مجازی با شاخ و برگ بیشتر شده است؛ جسدی که هنوز نه مشخص است کجا دفن شده و نه مشخص است کجا نگهداری می‌شود. با این حال مادام که پیرامون آن شفاف‌سازی‌ نشود و تبدیل به یک موضوع تاریخی نشود و از لفافه سیاسی خارج نباشد، همچنان شایعات بیشتر پیرامون آن شکل می‌گیرد و راه را بر سوءاستفاده‌های سیاسی نیز هموار می‌کند.



      جزئیات مومیایی‌شدن جسد رضاخان به روایت سفیر وقت ایران




محمود جم، سفیر وقت ایران در مصر در نامه‌ای به حسین علاء،  وزیر دربار پهلوی دوم، جزئیات مومیایی‌شدن جسد رضاخان را تشریح کرده است. در این نامه که در تاریخ 27آبان 1323 نگاشته شده، آمده است: کار مومیایی‌کردن جسد رضاخان توسط متخصص روسی دکتر بولگاکف انجام شد. به نوشته محمود جم،  بولگاکف بهترین متخصص مومیایی در مصر بود و طی 17روز تلاش توانست از فاسدشدن برخی اندام‌های بدن رضاخان جلوگیری و آن را مومیایی کند. سفیر وقت ایران در مصر به وزیر دربار پهلوی نوشته است: «به‌طوری‌که مقرر فرمودید مراسم شرعی از حیث غسل‌دادن میت و کفن و نماز مطابق شرع انجام گرفت و در تاریخ 17نوامبر (26آبان‌ماه 23) در سرداب مقبره خاندان سلطنتی در مسجد رفاعی (مصر) امانت گذارده شد تا دستور حمل جنازه به ایران یا عتبات صادر گردد. مبلغ 400لیره مصری هم بابت حق‌الزحمه دکتر متخصص و 2نفر کمک مشارالیه و قیمت بعضی دواها پرداخت و قبض رسید گرفته شد. متمنی است مقرر فرمایید فورا این وجه را برات نمایند که از بانک قرض کرده‌ام.»