جریان بی‌رمق قزل‌اوزن در تابستان زنجان
برداشت آب از سد «آیدوغموش» در شهر میانه استان آذربایجان‌شرقی، راهکاری موقت برای احیای قزل‌اوزن دراستان‌زنجان است
پوپک قاسمی-خبرنگار
رودخانه «قزل اوزن» از مهم‌ترین رودهای کشور از غرب تا شمال ایران است که از دیرباز در طول مسیر خود نقش مهمی در زیست حاشیه‌نشینان خود دارد و خشکی آن همواره مردم را با نگرانی‌هایی روبه‌رو می‌کند؛ همچنان که در شهرستان طارم دراستان زنجان چند سالی است شاهد این اتفاق هستیم و امسال نیز بعد از خشکی بستر رود مانند سال‌های گذشته، با وارد شدن آب از استان همسایه، قزل‌اوزن درحال مرگ، احیا شد. از کل مسیر ۵۰۰کیلومتری قزل‌اوزن از سرچشمه تا دریای خزر، بیش‌از نیمی از آن در محدوده استان زنجان و 70کیلومتر درشهرستان طارم جاری می‌شود. این رودخانه پس‌از سرچشمه گرفتن از منطقه «چهل‌چشمه» کردستان، وارد روستاهای توابع شهرستان طارم می‌شود و به‌عنوان ضرورتی برای زندگی روستاییان، به‌ویژه کشاورزان که 95درصد جمعیت این شهرستان را تشکیل می‌دهند، به‌حساب می‌آید. برنج، سیر و زیتون محصولات مهم طارم هستند که کشاورزان این منطقه سهم عمده‌ای در تولید این محصولات در کشور دارند و با کم‌آبی قزل‌اوزن رشته‌های کشاورزان این شهرستان نیز پنبه می‌شود.
نگرانی‌های زیست محیطی
این‌درحالی‌است که کم‌آبی این رود، به‌عنوان شاهرگ حیاتی شهرستان طارم، زمینه‌ساز نگرانی فعالان محیط زیست این منطقه هم شده‌است، چراکه کم‌آبی رودخانه اکوسیستم منطقه را برهم زده و صدمه‌های جبران‌ناپذیری به محیط زیست وارد می‌کند. دراین میان شور شدن آب رودخانه به‌دلیل دبی پایین، یکی از تأثیرهای زیست‌محیطی کم‌آبی به‌حساب می‌آید و ازسوی دیگر دیدن جانوران مرده در بستر رودخانه، سبب دل‌نگرانی آزردگی دوستداران محیط زیست می‌شود.
از رونق‌افتادن کشاورزی
یکی از فعالان محیط زیست طارم دراین زمینه اظهار می‌کند: با بی‌آبی قزل‌اوزن، نه‌تنها شاهد از رونق‌افتادن کشاورزی در قطب کشاورزی استان زنجان هستیم، بلکه این موضوع بر زندگی مردم هم اثرگذار است و آنان را دل‌آزرده می‌کند. «علی رحمانیان» می‌افزاید: رودخانه‌ای که زمانی انواع مختلف ماهی‌ها و آبزیان نایاب را در خود جا داده بود و در همه فصول پرندگان مهاجر زیبایی بر فراز آن پرواز می‌کردند، اکنون زودتر از موعد همیشگی سکوتی مرگبار بستر و حاشیه رود را فرا می‌گیرد؛ سکوتی که دل هر انسانی را اندوهگین می‌کند و زمینه‌ساز ناامیدی مردمی می‌شود که در حاشیه این رودخانه زندگی می‌کنند.
وی از برهم خوردن اکوسیستم رودخانه ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: این چلبش زیست محیطی کل شهرستان را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. برهمین اساس تزریق آب از حوضه‌های دیگر برای جبران کم‌آبی قزل‌اوزن فقط درمان موقت است که هرسال انجام می‌شود و باید با بررسی‌های بیشتر، برنامه‌ریزی جامعی برای جریان آب دراین رودخانه انجام شود.
رحمانیان اظهار می‌کند: درحالی‌که طارم قطب کشاورزی زنجان و حتی کشور است، با آبیاری غیراصولی هر روز فشار بیشتری بر منابع آبی این شهرستان وارد می‌شود و باید مسئولان برای این معضل تدبیری بیندیشند.
وی ادامه می‌دهد: حفر چاه‌های غیرمجاز هم دلیلی است که به بی‌آبی رودخانه قزل‌اوزن و داستان غم‌انگیز کم‌آبی این رودخانه در تابستان دامن می‌زند.
تردیدهای برنج‌کاران
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان درباره تأثیر کم‌آبی در کشاورزی این شهرستان اظهار می‌کند: کاهش بارندگی در سال زراعی جاری زنگ خطر کم‌آبی را به‌عنوان تهدید جدی کشت برنج در طارم به‌صدا درآورده‌است، به‌طوری‌که برنج‌کاران طارمی برای تولید محصول برنج دچار تردید شده‌اند.
«جواد تاراسی» می‌افزاید: شالیکاری در شهرستان طارم همواره از اواخر اردیبهشت‌ماه و اوایل خردادماه در پایین‌دست رودخانه قزل‌اوزن و از نیمه‌دوم خردادماه در بالادست آغاز می‌شود که امسال به‌دلیل کم‌آبی فقط 35درصد از شالیزارهای این شهرستان در پایین‌دست قزل‌اوزن به‌صورت مستقیم زیرکشت رفت و بقیه نیز در بالادست رودخانه به‌صورت نشاء کشت شد. وی عنوان می‌کند: البته چند سالی هست که برای رفع مشکل کم‌آبی قزل‌اوزن مسئولان استان و شهرستان به رهاسازی آب از سدهای بالادستی اقدام می‌کنند. برهمین اساس در سال زراعی جاری نیز دغدغه و مطالبه اصلی کشاورزان طارمی کمبود آب کشاورزی بود که امسال با جاری شدن آب امیدها زنده شد.تاراسی ادامه می‌دهد: بحران کم‌آبی و کاهش دبی آب قزل‌اوزن و همچنین افزایش شوری آب این رودخانه بسیار نگران‌کننده است و مسئولان اداره جهادکشاورزی طارم در تلاشند الگوی کشت جامعی را تعیین کنند. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان اضافه می‌کند: برای تقویت بخش کشاورزی استان به‌ویژه در طارم، برنامه‌های عملیاتی مدونی را با جدیت ویژه تهیه و اجرایی می‌کنیم که تعیین الگوی کشت جامع محصولات کشاورزی نمونه بارز آن است.
نسخه موقت خرید آب
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان زنجان نیز دراین باره می‌گوید: با وجود اینکه هرسال در اوایل مردادماه زنگ‌خطر خشکسالی در قزل‌اوزن به‌صدا درمی‌آمد، اما امسال به‌دلیل خشکسالی حدود یک ماه زودتر این زنگ نواخته شد. «اسماعیل افشاری» می‌افزاید: امسال هم مانند سال‌های گذشته خرید آب از استان همسایه راه‌حل ممکن برای رفع مشکل بود که با برداشت آب از سد «آیدوغموش» در شهر میانه استان آذربایجان‌شرقی، دوباره جریان آب به قزل‌اوزن بازگشت. وی ادامه می‌دهد: معمولا جریان آب از سد آیدوغموش به قزل‌اوزن هرسال طی دو سه ماه ادامه دارد تا دوباره قزل‌اوزن پرآب شود.
این مسئول خشکسالی را عامل اصلی خشک شدن بستر رود در قزل‌اوزن می‌داند که این موضوع می‌تواند پیامدهای زیانباری برای مردمی که در نزدیکی رود زندگی می‌کنند و شغل اصلی‌شان کشاورزی است، به‌همراه داشته باشد. افشاری می‌افزاید: حفر بی‌رویه چاه‌ها، تداوم آبیاری سنتی و غیراصولی و همچنین سدسازی در مسیر رودخانه قزل‌اوزن از عوامل کم‌آبی این رودخانه است که رفع این چالش‌ها به برنامه‌ریزی راهبردی و نظارت جدی نیاز دارد. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان زنجان معتقد است این کم‌آبی به مرور زمان تأثیر جبران‌ناپذیری بر اکوسیستم منطقه و زندگی سایر موجودات و گیاهانی که زندگی‌شان با قزل‌اوزن پیوند خورده‌است برجا می‌گذارد.
راهکار بلندمدت چیست؟
نماینده زنجان و طارم در مجلس شورای‌اسلامی نیز با تأکید بر لزوم مدیریت مصرف آب اظهار می‌کند: مشکل کم‌آبی در استان زنجان بسیار نگران‌کننده است و باید جلوی برداشت‌های غیرمجاز آب در زنجان گرفته شود.
«مصطفی طاهری» می‌افزاید: هرچند پیگیری‌های لازم برای تزریق آب به قزل‌اوزن انجام شده، اما باید برای رفع اصولی این مشکل، ستاد اجرایی مدیریت منابع آبی استان و کمیته شهرستانی مدیریت آب در شهرستان‌های استان تشکیل شود. وی با بیان اینکه زنجان ازنظر کم‌آبی وضعیت متوسطی دارد، ادامه می‌دهد: زنجان نهمین استان کم‌آب کشور است و خشک شدن رود قزل‌اوزن برای تأمین آب محصولات کشاورزی در شهرستان طارم مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. طاهری تصریح می‌کند: رودخانه قزل‌اوزن در مسیر خود ۱۸هزارهکتار از مزارع و باغ‌های طارم را سیراب می‌کند که با توجه به این موضوع، برای رفع مشکل کشاورزان طارمی ۲۰میلیون مترمکعب آب از سد آیدوغموش خریداری و دراین رودخانه رهاسازی شد تا کورسوی امیدی در دل کشاورزان طارم باشد. نماینده زنجان و طارم در مجلس شورای‌اسلامی می‌افزاید: برای رفع مشکل کم‌آبی شهرستان طارم در بلندمدت باید سدهای معیشتی در سرمنشأهای رودخانه قزل‌اوزن ساخته شود و اگر چنین سدهایی وجود نداشته باشد، مشکل این شهرستان در زمینه آب کشاورزی رفع نمی‌شود. طاهری با بیان اینکه بارندگی‌ها در استان زنجان بیش‌از ۶۰درصد کاهش دارد و در سال آبی امسال ورودی آب سدهای استان نسبت به سال‌گذشته بیش‌از ۷۰درصد کاهش دارد، اضافه می‌کند: حفظ آب، مهم‌ترین دغدغه است و باید در همه حوزه‌ها، برای مدیریت بهینه مصرف آب برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شود.
در همینه زمینه :
اینفوگرافیک
بوک مارک