آتش در نیستان

سیدمحمد فخار- خبرنگار

 خواب آشفته تالاب انزلی تمامی ندارد. هنوز کابوس واگذاری سند این تالاب به نهادهای غیرمتخصص(که البته منتفی شد)، ورود فاضلاب و رسوبات مختلف و کاهش چشمگیر عمق تالاب پایان نیافته که زبانه‌های آتش نیز مزید بر علت شد و حال این تالاب ارزشمند را وخیم‌تر کرد. اگرچه با دستور وزیر جدید دفاع و پس از اعزام هواپیمای آبپاش، شعله‌های آتش تالاب ناپدید شد اما در جریان این حریق، ‌12هکتار از نیزارهای اطراف تالاب سوخت.
ظهر روز دوشنبه ۸شهریور بود که آتش‌سوزی در سطح وسیعی از نیزارهای حاشیه تالاب انزلی در روستای چراغ پشتان آغاز شد و به‌مدت 3روز ادامه یافت. طبق بررسی‌های صورت‌گرفته موضوع عمدی بودن این آتش‌سوزی‌ها مطرح شده و تاکنون 5نفر در ارتباط با این موضوع شناسایی شده‌اند.
گزارش منابع محلی و دادستانی عمومی و انقلاب استان گیلان نشان می‌دهد این آتش‌سوزی‌ها عموما توسط افراد سودجو با هدف تصرف زمین‌های تالاب انجام می‌شود. متأسفانه به‌دلیل باتلاقی بودن و نرم بودن خاک تالاب تلاش برای اطفای حریق با مشکلاتی مواجه شده بود و خودروهای آتش‌نشانی در ورود به منطقه برای اطفای به مشکل برخوردند و در ادامه عملیات با استفاده از بالگرد اطفای حریق و در نهایت هواپیمای ایلیوشین آتش‌نشان متعلق به وزارت دفاع صورت گرفت که 40هزار لیتر ظرفیت مخزن آب دارد.
آخرین گزارش‌ها از شرایط امدادی در تالاب انزلی نشان داد که پس از 3روز درگیری اراضی تالاب و آتش‌سوزی در منطقه چراغ پشتان، شعله‌های عمده خاموش شده و کار لکه‌گیری آتش آغاز شد. درعین حال نیزارها و سست بودن زمین مانع عبور تجهیزات و ماشین‌های سنگین و آتش‌نشان شده بود و اطفای حریق در این شرایط را سخت کرد.
طبق برآورد مقدماتی در حدود 7هکتار در حوزه چراغ‌پشتان آتش گرفت و در منطقه تربه‌گوده 3هکتار درگیر آتش شد. همچنین با سرایت آتش به بخش‌های اطراف این دو نقطه، سطح تقریبی حریق تالاب به 12هکتار افزایش یافت.
شاهدان عینی اما، عصر دیروز به همشهری خبر دادند که اطفای حریق انزلی کامل نشده و با وزش باد، آتش باردیگر در نیزارهای انزلی زبانه خواهد کشید. به‌گفته آنها هواپیمای آتش‌نشان وزارت دفاع در دو نوبت صبح و عصر دیروز80هزارلیتر آب روی نیزارها پاشیده‌اند. به گفته آنها انتظار می‌رود آتش تالاب انزلی تا روز جمعه ادامه یابد و پس از آن با بارش باران مهار شود.

امیدواری به امداد فوری
دیروز در جریان آتش تالاب انزلی با دستور امیر سرتیپ محمدرضا قرایی‌آشتیانی، وزیر دفاع به مرکز کنترل و پشتیبانی حریق هوایی وزارت دفاع، هواپیمای مخصوص برای اطفای حریق درتالاب انزلی به این منطقه اعزام شد. با حضور این هواپیما تقریبا کار حریق در انزلی به پایان رسید اما نکته‌ای که در این مسیر اهمیت فراوان دارد توجه به حریق‌های گسترده دیگر است که می‌تواند با اقدامات مشابه به حفظ بیشتر منابع طبیعی کشور منجر شود. بخش بزرگی از آتش‌سوزی‌های جنگلی و منابع طبیعی ایران در نقاط صعب‌العبور رخ می‌دهد و بدون امداد هوایی عملا اطفای حریق ممکن نیست. بنابراین تکرار اقدام بموقع وزیر دفاع جدید در حریق‌های پیش رو بسیار امیدبخش است. در جریان آتش‌سوزی تالاب انزلی، ۵۰سورتی پرواز با بالگرد و هواپیما انجام شد و بیش از 80هزار لیتر آب روی شعله‌ها ریخته شد.

انگیزه چیست؟
آتش زدن تالاب با انگیزه کشاورزی، ضرر به هوای سود است. این جمله را سرپرست اداره محیط‌زیست بندرانزلی به خبرگزاری‌ها گفت. بنابر اعلام سیدفرشید فلاح، آتش زدن نیزارهای تالاب انزلی با هدف تصرف زمین‌های آن صورت می‌گیرد که ازجمله تهدیدهای این ثروت ملی به‌شمار می‌رود. وی با اشاره به محدودیت نیروها، وسایل نقلیه و امکانات دولتی افزود: برای حفظ اکوسیستم‌هایی مانند تالاب انزلی به مشارکت مردم نیاز داریم و خود مردم مخصوصا حاشیه‌نشینان تالاب به‌عنوان ذینفعان این موقعیت، باید بیش از ارگان های دولتی نگران تالاب باشند زیرا از آن استفاده و بهره‌برداری می‌کنند. فلاح با بیان اینکه آتش‌سوزی، تصرف و هرگونه تغییر کاربری در این حوزه باعث از بین رفتن اکوسیستم تالاب می‌شود، تصریح کرد: آتش زدن نیزارهای تالاب و تبدیل آن به زمین کشاورزی اتفاق خوبی نیست زیرا زمین‌های کشاورزی کنار تالاب مقدار زیادی از آب تالاب را استفاده کرده و از حجم آب تالاب کم می‌شود.
سرپرست اداره محیط‌زیست شهرستان بندرانزلی با تأکید بر اینکه اتفاق بد دیگر ورود کود و سموم به آب از طریق زمین‌های کشاورزی اطراف تالاب است، گفت: بازگشت کود و سموم کشاورزی از طریق پساب داخل آب تالاب باعث می‌شود میزان املاح داخل تالاب افزایش پیدا کند و این سم که از طریق آبیاری مجدد با آب آلوده به سموم انجام می‌شود آن را وارد چرخه غذایی می‌کند.
وی گفت: این سموم باعث شکوفایی جلبک‌ها و افزایش گیاهان در تالاب شده و در ادامه، روند خشکسالی تالاب را افزایش می‌دهد لذا همه مردم به‌ویژه حاشیه‌نشینان تالاب باید دغدغه حفظ آن را داشته باشند و برای حفظ اکوسیستم تالاب که زنجیروار با زندگی و سلامت همه اهالی منطقه در ارتباط است، مشارکت و نگرانی بیشتری داشته باشند.

آتش میانکاله
یکی از بحرانی‌ترین آتش‌هایی که امسال به تالاب‌های کشور سرایت کرده و خسارت فراوانی به بار آورد، حریق عرصه‌های طبیعی تالاب میانکاله است که در 2هفته نخست مرداد رخ داد. از ابتدای امسال تاکنون این تالاب و اراضی منتهی به آن 21بار آتش گرفته و تاکنون 128هکتار از اراضی و عرصه‌های طبیعی میانکاله دچار حریق شده‌اند. این تالاب به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی و تنوع زیستی، منبع غذایی مهمی برای بیش از 320پرنده مهاجر و بومی محسوب می‌شود و زیستگاه مناسبی برای 180گونه گیاهی نیز هست. بنابراین با هر بار آتش، به بخشی از این پناهگاه حیات وحش و زیستگاه ارزشمند گیاهی خسارات فراوان وارد می‌شود. نکته اسفناک اینکه سال گذشته نیز 380هکتار از اراضی این تالاب درگیر آتش شده بود که موجب نابودی 190هکتار از پوشش گیاهی تالاب میانکاله شد. از این میزان، 70درصد پوشش ‌سازیل و 30درصد نیز انارستان بود. آتش همه ساله خسارات جبران‌ناپذیری را به اکوسیستم تالاب وارد می‌کند، چرا که این منطقه زیستگاه مناسبی برای پرندگان مهاجر محسوب می‌شود و باید در نگهداری از آن اقدامات کارشناسی بیشتری صورت گیرد.

آتش هورالعظیم
خرداد امسال 3هزار هکتار از بخش ایرانی تالاب هورالعظیم دچار آتش‌سوزی شد. آتش‌سوزی یکی از چالش‌های این تالاب طی سال‌های اخیر بود که در پی خشکسالی شدت گرفته است. در تابستان سال۹۷ که خشکسالی شدیدی در خوزستان رخ داده بود، آتش‌سوزی در بخش‌های ایرانی و عراقی تالاب از تیر تا مهر‌ماه ادامه داشت و دود ناشی از این آتش‌سوزی تا بیش از 100کیلومتر فراتر رفته بود. اهمیت این نکته در دولت جدید موجب شد رئیس‌جمهور جدید در نخستین سفر خود به خوزستان که هفته گذشته صورت گرفت، ‌به‌صورت هوایی وضعیت تالاب هورالعظیم را زیرنظر بگیرد.
هورالعظیم از تالاب‌های بین‌المللی کشور است که به‌دلیل کم آبی رودخانه کرخه در نقاط مختلف خشک شده و تعداد زیادی از آبزیان این تالاب به‌دلیل نبود آب از بین رفته‌اند.

اهمیت تالاب انزلی
تالاب بندر انزلی با مساحت ۲۰هزار هکتاری از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین زیستگاه‌های طبیعی حیوانات، ماهیان، پرندگان و انواع گیاهان در ایران محسوب می‌شود. این تالاب بین‌المللی هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگانی است که از سوی کشورهای همسایه شمالی به ایران می‌آیند. انزلی که چندین جزیره را در خود جای داده به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و از نظر میزان بالای رطوبت و آب با هیچ‌یک از تالاب‌های ایران قابل مقایسه نیست. این تالاب در فهرست کنوانسیون رامسر قرار دارد که سال۱۹۷۱ به امضای کشورهای متعهد ازجمله ایران رسید. طبق آن حفاظت و استفاده خردمندانه از تالاب‌ها از طریق اقدامات ملی و همکاری‌های بین‌المللی به‌منظور دستیابی به توسعه پایدار لازم است اما آتش عامدانه روزهای اخیر موجب شده بخشی از نیزارهای تالاب به‌طور کامل بسوزند.