در دو سوی نیل

عیسی محمدی

زمانی که اسلام ظهور کرد و در کنار آن فرهنگی عربی- اسلامی تمام سرزمین‌های غرب آسیا و شمال آفریقا را درنوردید، تنها دو سرزمین بودند که هم اسلام آوردند و هم هویت تاریخی و فرهنگی قبلی خودشان  را حفظ کردند؛ ایران و مصر. دو تمدن کهن با تاریخ بسیار پرباری از دوران باستان و بعد از آن.   اگرچه از دیرباز افت و خیزهای زیادی در رابطه با ایران و مصر وجود داشته اما اکنون برپیچیدگی این رابطه افزوده شده است. این بار سراغ سرزمین فراعنه رفته‌ایم تا بخشی از رمز و رازهایش را بکاویم.

آرام‌گرفته در شمال شرق آفریقا
مصر، کشوری است که در شمال شرقی آفریقا قرار دارد و البته شبه‌جزیره سینای آن هم در غرب آسیا واقع شده؛ یک‌جورهایی مرز آسیا و آفریقا محسوب می‌شود. به واسطه وجود کانال سوئز، چه بخواهد و چه نخواهد برای خودش وزنه‌ای سوق‌الجیشی محسوب می‌شود. پایتختش هم که قاهره معروف است و اسکندریه هم از دیگر شهرهای تاریخی این مملکت است. رئیس‌جمهورش هم یک ژنرال نظامی است به نام عبدالفتاح سیسی؛ که حکومت قانونی مرسی را سرنگون کرد و رئیس جمهور مصر شد. مصر از نظر مساحت از ایران کوچک‌تر است؛ سرجمع یک میلیون کیلومترمربع مساحت دارد. اما از نظر جمعیت از ایران جلوتر است؛ شاید نزدیک به 100میلیون نفر جمعیت داشته باشد. شاید بشود گفت از نظر بافت جمعیتی و سرزمینی و...، خیلی شبیه به ایران هستند. حتی شاید بشود گفت در اقتصاد هم شبیه ما هستند.

استقلال در همین حوالی
اعلام استقلال مصر، بعد از جنگ جهانی اتفاق افتاد. آیا عجیب نیست؟ کشوری با چند هزار سال سابقه، اینقدر دیر به استقلال رسیده باشد؟ حقیقت امر این است که برخلاف ایران و حتی تا حدودی ترکیه (البته ترکیه در هزار سال اخیر)، غالبا حکومت مستقلی نداشته و بخشی از امپراتوری‌ها و حکومت‌های دیگر بوده است. همین اواخر تحت سلطه انگلیسی‌ها بود. همیشه هم یک گزینه معمول و مرسوم برای دست‌اندازی دیگران بوده است. این کشور تا قرن‌ها در اختیار خلافت اسلامی اموی و عباسی بود و قبل از آن هم بین ایران و روم دست به‌دست می‌شده. بعدها هم که تحت اختیار عثمانی‌ها بوده. و البته در این میانه گاهی نیز حکومت‌های مستقلی چون فاطمی‌ها و ایوبی‌ها داشته است که البته خاص این کشور نبوده. شاید دنباله‌دارترین حکومت و امپراتوری آن همان فراعنه مصر باشند که به عصر باستان بازمی‌گردد.

درآمد وابسته به نیل
از دیگر دانستنی‌های جالب درباره مصر، آن است که منابع درآمدی این کشور مساوی و متنوع است. یعنی همان‌قدری که از گردشگری درآمد دارند، همان‌قدر هم از کشاورزی، صنعت و خدمات درآمد دارند. کشاورزی این کشور وابسته به نیل است؛ همانطور که زندگی شهری آن غالبا در کنار نیل یا مدیترانه و سواحل دریای سرخ جریان دارد. در ضمن بد نیست بدانید مصری‌هایی هم بوده‌اند که برنده جایزه نوبل هم شده‌اند؛ مثل احمدحسن زویل که نوبل شیمی گرفته و نجیب محفوظ که برنده نوبل ادبیات است. در ضمن البرادعی و انور سادات، از دیگر دولتمردان این کشور هم از دارندگان جایزه صلح نوبل محسوب می‌شوند.



  سد بزرگ اسوان

چند سال پیش گروه‌هایی از ایرانیان موفق شدند که به این کشور سفر کنند؛ کشوری که دیدن آن آرزوی هر جهانگرد و گردشگری است. این گروه‌ها نخستین ایرانیان گردشگری بودند که بعد از 3دهه وارد این کشور می‌شدند. البته خدمات گردشگری مصری‌ها تعریفی ندارد و شلوغی و بی‌نظمی، حرف اول را در آن می‌زند. احتمالا اگر سفری با تورها به این کشور داشته باشید، اولش سد اسوان را ببینید؛ که می‌گویند دومین سد بزرگ دنیاست. عرض آن 3.6کیلومتر است و روی نیل ساخته‌اند تا مانع طغیان‌ها شوند. ارتفاعش هم 111متر و قطع آن در قسمت تاج سد، 40متر است. این سد را عبدالناصر با کمک روس‌ها ساخت؛ هرچند که ابتدا قرار بود با کمک آلمانی‌ها ساخته شود. دریاچه‌ای که پشت این سد ساخته می‌شود را هم بزرگ‌ترین دریاچه‌ای سدی در جهان دانسته‌اند.
  آرامگاه فراعنه

اولین چیزی که از مصر یادش می‌افتیم چیست؟ اهرام مصر. این اهرام را، تنها یادگارهای به‌جا مانده از عجایب هفتگانه جهان باستان دانسته‌اند که هنوز وجود دارند. ده‌ها اهرام ریز و درشت در مصر وجود دارند که روی هم رفته اهرام مصر را می‌سازند؛ جایی بوده‌اند برای دفن فراعنه و پادشاهان مصری و شهبانوهای‌شان. بزرگ‌ترین این اهرام هم هرم بزرگ جیزه یا خوفو یا خئوپس است. البته برخی می‌گویند که این یکی، تنها نمونه بازمانده از عجایب هفتگانه جهان است. می‌گویند که آرامگاه فرعون خوفو، از دودمان چهارم فراعنه مصر بوده. در قاهره قرار دارد و 4600سال قدمت دارد. می‌گویند 100هزار کارگر 2دهه وقت گذاشته‌اند تا آن را ساخته‌اند و تا 3800سال بزرگ‌ترین سازه دست‌ساز بشر بوده.
  مجسمه وحشت

مصر البته دیدنی‌های رشک‌برانگیز دیگری هم دارد. یکی از آنها مجسمه بزرگ ابوالهول است؛ غول افسانه‌های مصری. این موجود افسانه‌ای معماهایی مطرح می‌کرد و هر کسی را که قادر به حل‌شان نبود، می‌کشت. این مجسمه از یک صخره یک‌پارچه تراشیده شده و 20متر ارتفاع و 70متر طول دارد. فانوس و کتابخانه اسکندریه را هم به‌حساب جاذبه‌های مصر می‌گذارند؛ هرچند که فانوس اسکندریه دیگر وجود ندارد و این چیزی که هست بیشتر یک ارگ و یادبود محسوب می‌شود. مسجد محمدعلی‌پاشا واقع در قلعه صلاح‌الدین قاهره را هم باید به‌حساب دیدنی‌های این کشور گذاشت؛ ساخته شده به سبک معماری عثمانی و بزرگ‌ترین مسجد نیمه اول قرن نوزدهم.

دیدنی‌های دیگر
 دیگر دیدنی‌های مصر را می‌شود خلاصه‌وار اینگونه فهرست کرد؛ هرم پلکانی جوزر در گورستان سقاره که یکی از نخستین اهرام ساخته شده در مصر باستان بوده است، مسجد سلطان حسن که در قاهره و البته در سال 762قمری ساخته شده است، مجسمه رامسس دوم که سه‌هزار سال پیش شاه مصر بود و از جهانگشایان آن، قصر مونتارا که متعلق به فواد اول بوده، موزه باستانی مصر با 160هزار اثر باستانی مربوط به مصر باستان و از غنی‌ترین موزه‌های جهان، برج القاهره در جزیره گیزا، پل و سواحل زیبای استنلی در خلیج استنلی نزدیک اسکندریه، هرم خفرع، میدان تحریر که کلی از تظاهرات مصری‌ها در آن اتفاق افتاده، معابد فیله و خورشید و... در شهر اسوان، دره پادشاهان در ساحل غربی نیل که مقبره‌های پادشاهان زیادی در آن قرار دارد و.... روی هم رفته مصر را، باید سرزمین کویرها و بیابان‌ها و نیل و سواحل مدیترانه و دریای سرخ و معابد و مساجد قدیمی و بزرگ دانست.