از نسل مترجمان جنوب

مرتضی کاردر- روزنامه‌نگار

یکی از خبرهایی که در میان اخبار خیل درگذشتگان کرونایی کمتر شنیده شد، خبر درگذشت صفدر تقی‌زاده بود؛ شخصیتی که بیش از نیم‌قرن در مقام مترجمی حرفه‌ای، در ادبیات ایران حاضر بود و آثار بسیاری را به فارسی برگرداند. صفدر تقی‌زاده از نسل مترجمان جنوب بود؛ مترجمانی که انگلیسی را در آبادان سال‌های دهه20، در دوره حضور انگلیسی‌ها، آموختند و بعد به مترجمانی حرفه‌ای و نامدار تبدیل شدند که سرآمد همه آنها نجف دریابندری است. صفدر تقی‌زاده از مترجمانی بود که ذیل نام‌ بزرگ دوست و همشهری‌اش، نجف دریابندری، ماند و هیچ‌گاه ستاره نشد، اما بی‌تردید نامی انکارناپذیر در ادبیات امروز است و آنچه ترجمه کرده است، از ترجمه‌های معیار به شمار می‌رود. نام او در ترجمه با دیگر مترجم بزرگ جنوب، محمدعلی‌ صفریان، پیوند خورده است. زوج تقی‌زاده و صفریان از سال‌های دبیرستان با هم پیوند خوردند و مجموعه‌ای از آثار داستانی را از دهه 30تا دهه 60شمسی به فارسی برگرداندند که «سفر دور و دراز به وطن» اثر یوجین اونیل، «مرگ در جنگل» از شروود اندرسن، «تورتیلا فلت» از جان اشتاین بک، «اهریمن پیر» از پرل بارک و «چرخ فلک» از آرتور اشنیتسلر ازجمله آنهاست. «داستان‌های کوتاه ایران و سایر کشورهای جهان» مجموعه بزرگ دیگری است که به همت صفدر تقی‌زاده و زنده‌یاد اصغر الهی، در 6جلد، فراهم آمده و گزیده‌ای از بهترین‌ داستان‌های معاصر ایران و جهان را در خود دارد. «شب مینا» و «زائران غریب» از گابریل گارسیا مارکز و «۹۹رمان برگزیده معاصر» اثر آنتونی برجس از دیگر کتاب‌هایی است که تقی‌زاده به فارسی ترجمه کرده است. شمار نوشته‌ها و ترجمه‌های او در طول سال‌ها فعالیت حرفه‌ای بسیار است؛ به‌ویژه آنچه به‌طور پراکنده در مطبوعات منتشر شده است، ازجمله ترجمه شعر شاعران انگلیسی‌زبان و نوشته‌ها و جستارهایی که بیشترشان حول محور ادبیات می‌گردد.صفدر تقی‌زاده تحصیلات خود را تا کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه تهران ادامه داد. بعد از طرف شرکت نفت برای گذراندن دوره‌های آموزشی به انگلستان رفت و بعد به دانشکده نفت آبادان رسید. در سال‌های بعد، به‌ویژه در دهه‌های 60 و 70، او در مقام مدرس فن ترجمه و ادبیات انگلیسی در دانشگاه تهران و دانشگاه علامه طباطبایی، معلم مترجمان بسیاری بوده است. با این همه محدود کردن صفدر تقی‌زاده به مترجم یا استاد فن ترجمه و ادبیات انگلیسی به‌نوعی تقلیل او به‌شمار می‌رود. تقی‌زاده شخصیتی جامع‌الاطراف در حوزه ادبیات بود و شناخت دقیق و درستی از ادبیات معاصر ایران و جریان‌ها و شخصیت‌های ادبی امروز، به‌ویژه در حوزه ادبیات داستانی داشت. سخنرانی‌ها و نوشته‌های پراکنده او درباره ادبیات امروز ایران گواه این مدعاست. تقی‌زاده دوره‌ای به انتشار جُنگی ادبی به نام «کتاب سخن» همت گماشت که مجموعه‌ای خواندنی و ماندگار در ادبیات است. نخستین داستان زویا پیرزاد و یکی از نخستین داستان‌های فریبا وفی که هر دو بعدها از نامدارترین نویسندگان ادبیات داستانی ایران شدند، آنجا منتشر شده است. شامگاه شنبه 23مرداد، در روزهای غم‌انگیز رکوردشکنی کشتگان کرونایی، در آستانه تعطیلی عمومی، خبر رسید که صفدر تقی‌زاده، مترجم نامدار ایرانی در 89سالگی، دور از وطن در آمریکا درگذشته است. نام او به‌عنوان یکی از نام‌آوران نسل طلایی نویسندگان و مترجمان جنوب در تاریخ ادبیات ایران جاودانه خواهد ماند.