طرح تنفس جنگل‌های هیرکانی در دو راهی جنگل‌تراشی یا حفاظت

 سیدمحمد فخار- خبرنگار

طرح مدیریت پایدار رویشگاه هیرکانی، این روزها در حساس‌ترین برهه خود دنبال می‌شود. یکی از مهم ترین دغدغه‌ها در این طرح به تعیین تکلیف برداشت درختان شکسته و افتاده باز می‌گردد که یافته‌های همشهری نشان می‌دهد؛ قرار است برداشت این نوع درختان با هدف جلوگیری از بروز خسارت ممکن شود. این یعنی احتمال دارد شرایط برداشت از جنگل‌ها در بخش چوب شکسته به قبل از سال 98 بازگردد که به بهانه برداشت درختان افتاده و شکسته، گاه قطع درختان نیز صورت می‌گرفت.
از طرفی معاون سازمان جنگل‌ها اعلام کرده است که «هدف اصلی این طرح، حفظ سرمایه‌های موجود مانند جاده‌های جنگلی، جنگل کاری‌ها و حصارکشی‌هاست که همه ماهیت هزینه‌ای دارند.» بنابراین قرار نیست اقدامات حفاظتی، سد راه هزینه‌های انجام گرفته و یا درحال انجام آن  باشد.
طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی که طرحی جایگزین برای طرح‌های سابق جنگلداری محسوب می‌شود،‌ با پیگیری و توجه ویژه سازمان و به دلیل اهمیت رویشگاه هیرکانی تدوین شده و با بهره جستن از هم اندیشی جمعی از متخصصان، صاحبنظران دانشگاهی، تحقیقاتی، اجرایی و حتی پیشکسوتان از سال 1392 پایه‌ریزی شده است. به گزارش همشهری، هم اکنون مطالعات نیمه تفصیلی برای ارزیابی توان اکولوژیک حوضه‌های آبخیز 104 گانه هیرکانی صورت گرفته و متعاقب آن تهیه طرح‌های تفصیلی- اجرایی برای هریک از پهنه‌ها و مطالعات فاز تفصیلی نیز حداقل در 3بخش در ادارات کل سازمان جنگل‌ها آغاز شده است. عباسعلی نوبخت، معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور درباره آخرین وضعیت این طرح می‌گوید: برای تهیه طرح‌های مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی بیش از 50 جلسه و نشست تخصصی، با نگاه بلندمدت به مقوله مدیریت علمی این منابع خدادادی برگزار شده و  بیش از نیم قرن تجارب مدیریتی و دانسته‌های علمی و بین‌المللی را به همراه دارد. وی نفس اندیشه‌ تهیه و اجرای طرح جایگزین را منطبق بر منویات برخی از اساتید و صاحبنظران علوم جنگل مبنی بر ضرورت مدیریت جنگل، در اقدامات حفاظتی و در چارچوب یک طرح مدون و توأم با یک سلسله اقدامات فنی اجتناب‌ناپذیر برای حفظ سرمایه‌های موجود می‌داند.

تعیین تکلیف برداشت از جنگل
یکی از مهم ترین نگرانی‌های دلسوزان منابع طبیعی کشور این است که هرگونه طرح جایگزین برای طرح تنفس، موجب ورود سودجویان و جنگل‌تراشی شود. معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، درباره این دغدغه مهم به همشهری می‌گوید: در خصوص برداشت درختان شکسته و افتاده، سازمان جنگل‌ها با وجود برخورداری از اختیارات قانونی بنا به مقتضیات مدیریتی در جریان است که باقی ماندن این درختان در کف جنگل به صورت بالقوه می‌تواند خطرات زیادی را برای ایجاد حریق در جنگل به وجود آورد؛ اما در عین حال به دغدغه دوستداران طبیعت پایبند و از ابتدای سال 99 تاکنون، هیچگونه برداشتی انجام نداده است؛ اما این موضوع حتی خسارت‌هایی را در بخش تشدید اثرات سیل و اتلاف منابع ایجاد کرده است.  نوبخت با اشاره به این نکته که حفاظت و اقدامات فنی همواره مورد تاکید مسئولان سازمان بوده‌ است، می‌گوید: ذکر این نکته ضروری است که قانون اجازه برداشت درختان شکسته افتاده را در قالب طرح تجویز کرده و انجام این اقدام به منظور بهره برداری و فروش چوب نیست، بلکه صرفا به جهت جلوگیری از بروز خسارت و اتلاف منابعی است که در صورت خارج نشدن آنها از جنگل، به منافع عمومی وارد می‌شود. او تاکید می‌کند؛ طرح جایگزین به هیچ وجه نافی طرح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی نبوده، بلکه به عنوان فاز اول اجرای آن تلقی می‌شود که در قالب آن اقدامات فنی و حفاظتی ضروری و مورد نیاز جنگل انجام می‌پذیرد. نوبخت خاطر نشان می‌کند که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور همواره برای اجرای تکالیف و برنامه‌ها و فعالیت‌های اجرایی خود نیازمند همراهی، همفکری و مشارکت خرد جمعی، اندیشمندان، خبرنگاران، متخصصان و دوستداران منابع‌طبیعی و محیط زیست است.

آمار برداشت از جنگل
براساس آمار اعلام شده از سوی یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها؛ در سال ۹۹ کشفیات قاچاق چوب نسبت به سال ۹۸ به میزان ۳۵ درصد افزایش یافته بود. در سال 1400 حدود ۶۵۰۰ مترمکعب قاچاق چوب کشف و ۶۳۵۰ متخلف قاچاق چوب دستگیر شدند و برای آن‌ها ‌پرونده تشکیل شد. از طرفی نوع درختان قطع شده هیزمی یا درختان با قطر کم بوده‌ است که نشان می‌دهد؛ شرایط برای قاچاق چوب در منطقه هیرکانی هنوز سخت است؛ درختان منطقه هیرکانی نوعا قطور هستند و از عمر و وزن بیشتری برخوردارند.
از طرفی برآورد شده که نیاز چوبی صنایع وابسته کشور در حال حاضر ۱۳ میلیون متر مکعب است. این در حالی‌است که ‌پیش از اجرای طرح تنفس جنگل‌های شمال کشور یعنی با بهره‌برداری از تمام جنگل‌های کشور حدود ۶.۵ میلیون متر مکعب چوب در کشور تامین می‌شد که تنها حدود ۵۰۰ هزار متر مکعب آن یعنی ۱۰ درصد از جنگل‌های کشور و ۹۰ درصد آن از درختان داخل باغ‌ها، زراعت و واردات چوب بود. بنابراین در طرح جایگزین طرح تنفس باید به نیاز دقیق صنایع چوبی کشور و تأمین آن از محل جنگل‌های دست‌کاشت وسیع‌تر، دقت بیشتری شود.

برنامه هفتم به کدام سو می‌رود؟
3 ماه پیش بود که مسعود منصور، رئیس سازمان جنگل ها، توقف بهره برداری از جنگل های طبیعی را یک امر فنی و کارشناسی دانسته و تاکید کرده بود که سازمان جنگل ها خواهان استمرار طرح توقف بهره برداری صنعتی از جنگل های هیرکانی در برنامه هفتم توسعه است.  وی با بیان اینکه جنگل ها همانند سایر اکوسیستم های تحت مدیریت سازمان جنگل ها، نیازمند طرح و برنامه مدیریتی هستند، گفت: نباید جنگل ها را بدون طرح و برنامه مدیریت کنیم و تاکنون مدیریت ۴۲۷ هزار هکتار از عرصه های جنگلی عملیاتی شده است و به زودی مطالعات تفصیلی و اجرایی نهایی می شود.  براساس اطلاعات رسیده از مرکز پژوهش‌های مجلس درباره پیش نویس برنامه هفتم توسعه، قرار است محورهایی نظیر مدیریت پایدار 3میلیون هکتار از جنگل های هیرکانی، زراعت چوب، شناسایی پارک های جنگلی و تجهیز پایگاه های اطفای حریق در دستور کار مدیریت منابع طبیعی کشور قرار گیرد و باید دید در این مسیر آیا دست جنگل‌تراشان نیز از درختان هیرکانی دور می‌ماند یا خیر؟