زندگی زیر سایه جنگ

جواد نصرتی- روزنامه‌نگار

طالبان تسلط خود بر شمال افغانستان را تثبیت کرده است، دولت مرکزی عملا به ناتوانی در مقابله با طالبان اعتراف کرده و آمریکا صراحتا گفته که کمک نظامی به کابل ارائه نمی‌دهد، تا میلیون‌ها افغان کابوس زندگی زیر پرچم طالبان را در روز روشن به چشم خود ببینند.
طالبان در جنوب و غرب هم فتوحاتی داشته و در آستانه دستاوردهای نظامی بزرگی است اما در هیچ کجا به اندازه شمال نتوانسته موقعیت خود را تثبیت کند و حالا خود را برای فتح مزار شریف، مهم‌ترین شهر شمال کشور آماده می‌کند.
طالبان از جمعه تا عصر دیروز 7مرکز ولایت را در شمال، جنوب و غرب فتح کرده بودند و دولت مرکزی چنان در مقابله با آنها ناتوان است که اشرف غنی، رئیس‌جمهور کشور از فرماندهان گروه‌های مردمی خواسته است به نیروهای امنیتی دولتی کمک کنند تا جلوی پیشروی طالبان را بگیرند.
طالبان در تازه‌ترین دستاورد مهم خود در شمال، شهر ایبک مرکز ولایت سمنگان را که در کنار جاده اصلی ارتباطی کابل و مزارشریف قرار دارد فتح کرده است. ساکنان شهر به رویترز گفته‌اند که هنگام ورود نیروهای طالبان، بیشتر نیروهای دولتی، شهر را ترک کرده بودند. نیروهای طالبان عصر دیروز شهر فراه، مرکز ولایت فراه در مرز با ایران را هم تصرف کردند.
حضور طالبان در سمنگان، ده‌هاهزار شهروند غیرنظامی دیگر را هم به لیست افرادی که حالا تحت سلطه طالبان زندگی می‌کنند اضافه کرده است.  شرمحمود عباس، کارمند اداره مالیات در این‌باره گفته است: «تنها راه این است که خودمان را حبس خانگی کنیم و یا راهی برای فرار به کابل پیدا کنیم...اما حتی دیگر کابل هم گزینه امنی نیست.»
دولت افغانستان و طالبان گزارش‌های مستندی درباره شهروندان غیرنظامی که به‌خاطر درگیری‌ها آواره شده‌اند ارائه نکرده اما هم سازمان ملل درباره وضعیت اسفناک غیرنظامیان گزارش داده و هم گزارش‌های زیادی از فرار صدها خانواده به مناطق امن، ازجمله به تاجیکستان و ایران منتشر شده است. شهروندان در تبادل آتش بین طالبان و نیروهای دولتی گرفتار شده‌اند و از سوی دیگر هم ممکن است خانه‌هایشان را در بمباران از دست بدهند. استفاده طالبان از منازل شخصی مردم به‌عنوان سنگر هم مصیبت دیگری است که این درگیری‌ها را به مردم عادی تحمیل کرده است.
فرار از دست طالبان به مناطق امن، البته سختی‌های زیادی دارد و تنها خوش‌شانس‎ترین‌ها به کابل یا مناطق امن دیگر می‌رسند. کنترل جاده‌ها در مناطقی که به‌دست طالبان افتاده با این گروه است و آنها با ایست و بازرسی‌ به‌دنبال نظامیان افغان و نیروهای امنیتی می‌گردند. مسئله دیگر، پیدا کردن سوخت است چون سیستم توزیع سوخت به‌خاطر درگیری‌ها در بخش‌های زیادی از کار افتاده است. دیگرانی هم که خودرو ندارند، باید هزینه زیادی به‌خودروهایی که حاضرند مسافر بزنند بپردازند.
سامیه که موفق شده به همراه 7فرزند خود از تخار به کابل بیاید، به الجزیره گفته است که سفر معمولا 7ساعته از تخار به کابل، به‌خاطر اینکه بارها مجبور شده‌اند ماشین عوض کنند، 2شبانه‌روز طول کشیده است. او گفته است که به ازای هر نفر در مجموع هزار افغانی(12.50دلار) پرداخت کرده درحالی‌که کرایه معمول این مسیر، بین 4 تا 6دلار است.
صدها خانواری که خودشان را از مناطق جنگ‌زده به کابل رسانده‌اند، تازه در پایتخت با بخش دوم مشکلات مواجه می‌شوند؛ محل استقرار. بسیاری از آنها مجبور هستند در کمپ‌ها زندگی کنند و برخی این شانس را دارند که در خانه اقوام و نزدیکان خود مستقر شوند.
با این حال برای برخی از شهروندان افغان، حضور در کابل هم به‌معنای پایان تهدید طالبان نیست. یکی از آنها، صدیقه شرزی است که یک ایستگاه رادیو و تلویزیونی را در قندوز اداره می‌کند. او درست مثل سال2015 که قندوز به‌دست طالبان افتاد به کابل گریخته است. این زن و خانواده‌اش بارها پیام‌های تهدیدآمیزی از طالبان دریافت کرده بودند تا برنامه‌هایشان را قطع کنند. طالبان 6سال قبل دفتر کار او را سوزانده بود به همین‌خاطر شرزی تهدید طالبان را جدی گرفت و قبل از سقوط قندوز به کابل گریخت. او گفته است: «من شخصا مورد تهدید واقع شده‌ام. می‌توانم به شما بگویم که طالبان نمی‌خواهد که زنان در رسانه کار کنند و یا حتی از خانه خارج شوند.»
شرزی گفته است که تنها نیست و ده‌ها فعال حقوق زنان که طالبان آنها را شناسایی کرده و هدف خود قرار داده در هفته‌های اخیر از قندوز فرار کرده‌اند. با افزایش ترورها در کابل و هدف قرار دادن روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ای، احتمال اینکه این افراد هم در لیست ترور طالبان قرار بگیرند بسیار زیاد است.
در شرایطی که مردم معتقدند دولت مرکزی مناطق دوردست را به حال خود رها کرده، امیدواری بزرگ آنها مقاومت گروه‌های خیزش  مردمی در برابر طالبان است. در شمال، عطا محمد نور یکی از فرماندهان این نیروهاست. او گفته است که تا آخرین قطره خون با طالبان خواهد جنگید و در برابر آنها مقاومت خواهد کرد. دولت مرکزی سال‌ها تلاش می‌کرد این نیروهای نظامی محلی را به حاشیه براند و نقش آنها را کمرنگ و کمرنگ‌تر کند اما حالا دست به دامن آنها شده است. عطا محمد نور به رویترز گفته است: «ترجیح می‌دهم سربلند بمیرم تا سرافکنده.»

آمریکا با طالبان مذاکره می‌کند
آمریکا، صراحتا موضع خود در قبال رویدادهای اخیر افغانستان را مشخص کرده است؛ گزینه نظامی، عملا مردود است و قرار است، گزینه دیپلماتیک پیگیری شود. درحالی‌که وزارت دفاع آمریکا گفته حملات هوایی در حمایت از دولت را افزایش نخواهد داد، وزارت خارجه تأیید کرده است که زلمی خلیل زاد، نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان در روزهای پیش‌رو، با طالبان مذاکره می‌کند تا به آنها برای قطع حملات به شهرها فشار بیاورد. گفته می‌شود طالبان با فتح شهرهای بزرگ در افغانستان، به تعهدی که در مذاکرات پیشین با آمریکا داشته پشت کرده است. طالبان بعد از آن حملاتش را توسعه داد که آمریکا، خروج نیروهی نظامی‌اش از افغانستان را به دستور جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا شروع کرد. بایدن گفته است دولت افغانستان و نیروهای امنیتی این کشور توانایی، نفرات و آموزش کافی برای مقابله با طالبان را دارند.