مدیریت بحران کرونا با 3گام

بیژن یاور- استاد دانشگاه

3نکته اصلی برای موفقیت و فائق‌آمدن بر همه‌گیری بیماری ناشی از ویروس کرونا و پیشگیری از پیک‌های آتی و مدیریت ریسک مطلوب این همه‌گیری باید توامان و به‌طور مکمل مدنظر قرار گیرد و به جدیت و با نظارت کامل پیگیری شود: اول، کنترل و کاهش اینفودمیک‌ها یا همان انتشار سریع و گسترده اطلاعات عموما تأیید‌نشده و نادرست، دوم، حرکت همه‌جانبه جهادی و تسریع ایمنی جمعی از طریق واکسیناسیون عمومی و سوم، رعایت پروتکل‌های بهداشتی حتی پس از واکسیناسیون.

گام اول: کنترل و کاهش اینفودمیک‌ها
اینفودمیک یا به‌عبارت ساده‌تر، انتشار سریع و گسترده اطلاعات که اکثرا مورد تأیید مراجع رسمی نبوده و نادرست است باید تا حد امکان تحت کنترل قرار گیرد. اینفودمیک(Infodemic)، ترکیبی است از 2کلمه اطلاعات(Information) و همه‌گیری(Epidemic)  که به‌طور اخص و تخصصی به‌معنای انتشار سریع و گسترده اطلاعات دقیق و هم غیردقیق درخصوص یک موضوع خاص، مانند یک بیماری که رسیدن به یک راه‌حل و نیل به آن را سخت می‌نماید، است. در اینجا منظور، هجمه اطلاعات دقیق و صحیح درخصوص همه‌گیری کووید-19 نیست؛ چراکه کنترل اینفودمیک‌ها باید توسط مراجع علمی و دانشگاهی ذی‌صلاح صورت پذیرد. اما در عوض این انتشار و هجمه گسترده خبرها و اطلاعات غیردقیق و ناصحیح و شایعات است که باید تحت کنترل قرار گیرد.
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) نظرسنجی‌ای را در روزهای ۱۶ تا ۲۰تیرماه۱۴۰۰ در مقیاس ملی و با شیوه گردآوری تلفنی اطلاعات اجرا کرده است. جامعه آماری این نظرسنجی شهروندان ۱۸سال به بالای ساکن در مناطق شهری و روستایی کل کشور و تعداد نمونه آن ۱۵۸۵نفر بوده است. ازشهروندان پرسیده شده است «اگر امکان انتخاب داشته باشید، ترجیح می‌دهید از کدام واکسن استفاده کنید؟» طبق نتایج، 28،3درصد از پاسخگویان ترجیح می‌دهند از واکسن ایرانی استفاده کنند، 23،2درصد واکسن خارجی را ترجیح می‌دهند، 23،2درصد گفته‌اند فرقی نمی‌کند، 17،9درصد تمایلی به واکسن‌زدن ندارند و گزینه «هیچ‌کدام» را انتخاب کرده‌اند، 5،5درصد از پاسخگویان واکسن زده‌اند و 1،9درصد به این سؤال پاسخ نداده‌اند.
دلیل اینکه 17،9درصد تمایلی به واکسن‌زدن ندارند و 1،9درصد به این سؤال پاسخی نداده‌اند که جمعا تقریبا معادل 20درصد یعنی برابر یک‌پنجم جمعیت مورد مطالعه که حجم قابل ملاحظه و آمار نگران‌کننده‌ای است باید با قید فوریت و به‌دقت مورد مطالعه قرار گیرد. شاید دلیل آن اینفودمیک و هجمه اطلاعات نادرست و غیردقیقی است که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و گاهی اوقات سایر رسانه‌ها به‌طور غیرمسئولانه منتشر می‌شود که باید در این خصوص فرهنگسازی‌ لازم ارائه و هشدارهای به‌موقع در زمان و مکان مناسب توسط مراجع ذی‌صلاح منتشر شود.
یکی از نکته‌های مهم در چنین مواردی پاسخگویی، آگاه‌سازی‌ و اطلاع‌رسانی در زمان و مکان مناسب درخصوص شبهات طرح‌شده است تا مشکلات بیشتری بر اثر عدم‌اطلاع  و نا آگاهی عمومی ایجاد نشود. این کنترل و کاهش اینفودمیک‌ها می‌تواند هم از نظر سرعت و هم از نظر حجم مطالب مورد انتشار، درنظر گرفته شود و باعث تسریع واکسیناسیون شود.

گام دوم: تسریع در واکسیناسیون عمومی
از سوی دیگر سرعت‌بخشیدن به ایمن‌سازی‌ همگانی و واکسیناسیون عمومی برنامه‌ریزی شده در قالب یک سازوکار حرکت جمعی و جهادی می‌تواند آرامش بیشتری را به جامعه هدیه دهد. لازمه این کار همکاری بخش‌های مختلف و تعامل بین سازمانی و عدم‌تعارض منافع سازمانی است. به‌عبارت ساده‌تر این فعالیت یعنی واکسیناسیون عمومی باید به‌صورت یک حرکت جهادی فشرده مدنظر باشد. در واقع برنامه شرایط اضطراری باید باعث ایجاد تعادل بین منابع دائما در حال کاهش و نیازهای دائما در حال افزایش شود. به‌عبارتی ساده‌تر واکسیناسیون باید از میزان ابتلا به بیماری و پیک آن پیشی گیرد و بتواند تدابیر مناسبی را برای آینده درنظر بگیرد. در غیراین صورت فرایند ایمن‌سازی‌ عمومی با تأخیر و مشکلاتی مواجه خواهد شد. زمانی می‌توانیم بگوییم در برابرهمه‌گیری بیماری ناشی از ویروس کرونا مصونیت نسبی یافته‌ایم که در داخل اکثریت جامعه واکسیناسون را به‌صورت همه‌جانبه و با سرعت بالا پشت‌سرگذاشته و در جهان نیز کشورهای فقیر توسط کشورهای قوی به‌طور همزمان مورد حمایت قرار گرفته و واکسیناسیون آنها نیز به تأخیر نیفتد. اما شاهدیم که انسجام کمی در این خصوص وجود دارد.
وجود برنامه‌ای مدون، مدیریت(ستادی) و فرماندهی(میدانی) یکپارچه در زمان، مکان و شرایط مناسب، پایش و نظارت مستمر، اعمال قانون، اقدام اصلاحی، بررسی بازخوردها و اجرای همه‌جانبه و جهادی به‌طور یکپارچه با همدلی، همفکری، همکاری و هم‌افزایی سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مسئول می‌تواند تسریع‌کننده نه فقط واکسیناسیون عمومی بلکه حتی باعث رعایت پروتکل‌های بهداشتی به نحو مطلوب شود.

گام سوم: رعایت پروتکل‌های بهداشتی
نکته سوم یعنی رعایت پروتکل‌های بهداشتی، شامل شست‌وشوی دست‌ها با رعایت میزان مصرف آب، رعایت فاصله‌گذاری هوشمند و فاصله‌گذاری اجتماعی و استفاده از ماسک باید به‌طور همزمان با 2اقدام عنوان شده مورد تأکید قرار گیرد و از سوی شهروندان جدی گرفته شود. این بدان معنا است که پس از انجام واکسیناسیون پروتکل‌های بهداشتی همچنان باید رعایت شود؛ چراکه واکسیناسیون فقط از مرگ و شدت احتمالی بیماری می‌کاهد. عدم‌رعایت پروتکل‌های بهداشتی پس از واکسیناسیون می‌تواند در اثر اینفودمیک باشد. هر چند مدتی طولانی است که این بیماری گریبانگیر دنیاست و میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است اما هر طور شده رعایت آنها به هر شکل ضروری است.
نتیجه اینکه این 3گام مهم یعنی کنترل وکاهش اینفودمیک‌ها، تسریع و حرکت جهادی همه‌جانبه در واکسیناسیون عمومی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی باید به‌طور همزمان و توامان صورت پذیرد نه پشت‌سرهم و تک به تک. در سه گام یادشده وجود برنامه‌ای مدون، مدیریت(ستادی) و فرماندهی(میدانی) یکپارچه و هوشمند در زمان، مکان و شرایط مناسب، پایش و نظارت مستمر، اعمال قانون، اقدام اصلاحی، بررسی بازخوردها و اجرای همه‌جانبه و جهادی به‌طور یکپارچه با همدلی، همفکری، همکاری و هم‌افزایی سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مسئول می‌تواند تسریع‌کننده تمامی امور باشد و نیاز آن به‌شدت احساس می‌شود تا به‌عنوان چراغ قرمزی برای پیک‌ها و وضعیت‌های قرمز آتی که در اثر جهش‌های جدیدتر ممکن است رخ دهد درنظر گرفته شود و با مدیریت بحران مطلوب این همه‌گیری از موج‌ها و پیک‌های جدید جلوگیری کند. متفاوت بیندیشیم!