ر انندگی در تونل وحشت

سیدمحمد فخار
انجمن جهانی راه (PIARC) به‌تازگی گزارشی از نتیجه مشاهدات صورت‌گرفته درخصوص رفتار رانندگان در مواجهه با تونل‌های شهری منتشر کرده که مطالب جالبی درباره رانندگی در این مسیر معمول را بازگو می‌کند. این گزارش نتیجه تحقیقاتی‌است که در مورد رفتار راننده‌ها پیش از ورود، حین ورود، داخل و حین خروج از تونل صورت گرفته است. البته در این تحقیقات، فرض بر این بوده که تونل در وضعیت عادی قرار دارد. در این پژوهش، رفتار راننده‌ها از «پیش از رسیدن به آخرین خروجی» تا «100متر بعد از دهانه خروجی تونل» مورد مشاهده قرار گرفته است. در صفحه پیش‌رو برخی محورهای خواندنی این گزارش ارائه می‌شود. شاید کمی دور از ذهن باشد اما تونل‌ها برای برخی رانندگان شهری، مسیری مخوف و آزاردهنده هستند و برای برخی دیگر، عبور از آنها مثل تردد در یک خیابان، آسان و دلپذیر است.



پیش از ورود

بسیار مهم است که راننده‌ها از نزدیک‌شدن به تونل (پیش از رسیدن به آخرین خروجی قبل از آن) مطلع شوند؛ چراکه به نظر می‌رسد برخی از راننده‌ها دچار ترس از تونل هستند؛ به‌نحوی که ممکن است در مقابل دهانه ورودی یا حتی در داخل تونل، خودروی خود را متوقف کنند و موجب بروز خطراتی برای سایر راننده‌ها شوند. دلیل دیگر لزوم اطلاع‌رسانی درباره نزدیک‌شدن به تونل، این است که برخی خودروها که ارتفاع‌شان بیش از حد مجاز است و نیز خودروهایی که حامل برخی مواد خطرناک هستند (طبق مقررات خاص هر تونل) باید از طریق دیگری، مسیر خود را ادامه دهند.



ورود به تونل



آمارها در نروژ نشان داده که درصد بالایی از حوادث، در محدوده 50متری قبل و بعد از تونل رخ می‌دهد و محدوده پیش از ورود به تونل 4برابر خطرناک‌تر از وسط آن است. هرچند نمی‌توان این مشاهدات را به سایر کشورها تعمیم داد ولی می‌توان نتیجه گرفت که باید توجه ویژه‌ای به منطقه ورودی تونل شود. طبق مطالعه‌ای که در کشور چک صورت گرفت ملاحظه شد که الگوی نوار مغزی راننده‌ها در جاده معمولی، متفاوت از زمانی‌است که در تونل رانندگی می‌کنند. بیشترین فعالیت مغز، زمانی رخ می‌دهد که راننده در حال ورود به تونل است. با افزایش تجربه رانندگی در تونل، این اختلاف کارکرد در فعالیت مغز، کاهش می‌یابد. یکی دیگر از دلایل بالابودن میزان خطر در مقطع ورودی تونل، ممکن است مربوط به وضعیت نامطلوب دید در دهانه ورودی باشد. برخی از علل چنین اختلالی عبارتند از: کوری موقتی ناشی از نور مستقیم خورشید یا انعکاس نور از طرف تونل، کندی چشم در تطبیق با تاریکی تونل و عدم‌تطبیق فاصله صحیح با خودروی جلویی. تحقیقات نشان می‌دهد که راننده‌ها لحظاتی قبل از اینکه عملا وارد تونل شوند تمرکز خود را بر ورودی تونل قرار می‌دهند. بسیاری از راننده‌ها از فاصله 150متری قبل از تونل، چشم خود را مستقیم به ورودی تونل می‌دوزند و تعداد برهم‌زدن چشم‌ها از 200متر قبل از تونل کاهش می‌یابد؛ در نتیجه تمرکز راننده بر محیط پیرامون ورودی، کمتر می‌شود. این امر موجب می‌شود که راننده‌ها درک کافی از اطلاعات مندرج در علائم و تابلوهای نصب‌شده در نزدیکی ورودی تونل نداشته باشند. تحقیق دیگری نشان می‌دهد که راننده‌ها در این شرایط به‌دنبال علائمی می‌گردند که سرعت مجاز را به آنها نشان دهد. بررسی ورودی تونل‌های مختلف در اتریش حاکی از آن بوده که معماری ورودی‌ها می‌تواند تأثیرات مثبت یا منفی بر احساس راننده‌ها داشته باشد.



باریک‌ شدن مسیر

طبق مطالعات صورت‌گرفته، وضعیت‌های خاص هندسی ازجمله کاهش تعداد خطوط، موجب افزایش آمار حوادث می‌شود. همچنین نشان‌ داده شده که نزدیکی دیواره تونل به خطوط رانندگی، موجب بروز احساس باریکی مسیر در تونل و بروز رفتار ناخواسته از طرف راننده‌ها می‌شود. راننده‌ها حین نزدیک‌شدن به ورودی تونل، فاصله خودرو را از دیواره تونل، افزایش و سرعت آن را کاهش می‌دهند. در صورت درنظرگرفته‌شدن خط عبور وسائط نقلیه امدادی و ایجاد فاصله بین خطوط رانندگی و دیواره تونل، راننده‌ها دیگر رفتاری مبنی بر فاصله‌گرفتن از دیواره یا کاهش سرعت نخواهند داشت. تحقیقات نشان داده که وجود محرک‌های بینایی در فضای پیرامونی تونل ازجمله استفاده از الگوهای رنگی روی دیواره‌ها موجب بروز احساس ناخوشایندی برای راننده‌ها می‌شود. این اقدام ـ به‌خصوص در مواردی که خط عبوری، مجاور دیواره باشد ـ موجب می‌شود که راننده مرتب تلاش کند که آنها را زیر نظر قرار دهد. از دیگر شرایط ویژه، وضعیت‌های آب‌وهوایی خاص است. گاهی مواقع شرایط آب‌وهوا به ‌گونه‌ای‌است که هنگام ورود خودروها به یک تونل طویل و دوطرفه، راننده‌ها متوجه تارشدن شیشه جلوی خود می‌شوند. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که میزان حرارت یا رطوبت در داخل تونل بیش از بیرون آن باشد. این امر می‌تواند به‌علت تأثیر منفی بر دید راننده و انحراف توجه او به پاک‌کردن شیشه جلو یا روشن‌کردن سیستم تهویه، موجب بروز وضعیت‌های خطرناکی شود. طبق نتایج مطالعات صورت‌گرفته در سوئیس، بروز چنین پدیده‌ای در تونل‌هایی با طول بیش از 1400متر بسیار محتمل‌تر است.



رانندگی داخل تونل



ترس از تونل و تخمین مسافت طی‌شده، از جمله مواردی‌است که ممکن است در تونل‌ها رخ دهد. بسیاری از راننده‌ها حین حرکت از داخل تونل‌ها احساس نگرانی و عدم‌اطمینان دارند. در یکی از مطالعات، 10درصد از مصاحبه‌شوندگان اظهار داشتند که رانندگی در تونل به ‌خاطر تاریکی، باریکی مسیر و سروصدا موجب بروز نگرانی در آنها می‌شود. برخی نیز ترس از تونل داشتند. تحقیقی در نروژ نشان داد که برخی از راننده‌ها نوعی اضطراب ناشی از احتمال گیرافتادن دارند؛ برخی دچار اضطراب برخورد با چیزی مانند دیواره تونل یا سایر خودروها هستند و برخی از بروز وضعیت‌های خطرناکی مانند آتش‌سوزی می‌ترسند. بنا بر تحقیقات، میزان ترس درصد کمی از راننده‌ها با طول تونل، ارتباط مستقیم دارد. این راننده‌ها احساس می‌کنند که رانندگی در تونل خطرناک است و راندن در تونل‌های طویل موجب می‌شود که آنها مدت بیشتری در معرض خطر قرار بگیرند. با یک روش شبیه‌سازی‌ مشخص شد که راننده‌ها در تخمین مسافت طی‌شده در تونل، بسیار ضعیف هستند. چنین مشکلی ممکن است حین بروز حوادث موجب شود که افراد مسیر طولانی‌تری را برای خروج از تونل در پیش بگیرند.

 راننده‌هایی که در تونل‌هایی با طول کم رانندگی می‌کنند روی خروج از تونل (پیش‌بینی سرعت مجاز خارج تونل) متمرکز می‌شوند و راننده‌هایی که در تونل‌های طویل رانندگی می‌کنند به زیرساخت‌های تونل مانند خروجی‌های اضطراری توجه می‌کنند. از سویی ممکن است در داخلی بعضی از تونل‌ها مه تشکیل شود؛ همچنین احتمال محدودیت دید به ‌خاطر وجود گردوغبار نیز وجود دارد؛ و اینها می‌توانند موجب پدیدآمدن وضعیت‌های خطرناکی شوند.



طراحی داخل تونل

طبق مطالعات روانشناسی که در زمینه ایمنی تونل در اتریش صورت گرفته، اغلب راننده‌ها بسیاری از مشخصات تونل را با هوشیاری تمام درک می‌کنند اما واکنش راننده‌ها به طرح‌های مختلف داخل تونل‌ها بسیار متفاوت است و تأثیرات مختلفی بر رفتار رانندگی آنها می‌گذارد. تونل‌هایی که به علل مختلف ازجمله نور مناسب یا هدایت خوب، به‌عنوان تونل‌های مثبت تلقی می‌شوند، هیچ‌گونه تأثیر منفی بر رفتار رانندگی افراد ندارند. در بسیاری از تونل‌های طویل تلاش‌هایی برای کاهش یکنواختی مسیر صورت گرفته است. برای مثال در یکی از تونل‌های نروژ که طول آن به 24کیلومتر می‌رسد، 4طرح مختلف آزمایش شده است تا مشخص شود که هر یک به چه میزان موجب افزایش ایمنی و راحتی از یک طرف و کاهش اضطراب و یکنواختی از طرف دیگر خواهد شد. برخی نتایج کلی حاکی از آن است که رنگ‌های قرمز و زرد می‌تواند موجب بروز توهم آتش‌سوزی شود. شرکت‌کنندگان در تحقیقی دیگر، گزارش کردند که ملاحظه تابلویی که نشان دهد داخل تونل در وضعیت ایمنی قرار دارد (مانند تابلوهای متغیر هدایت مسیری ‌که سبزرنگ هستند)، موجب کاهش نگرانی می‌شود و فرد احساس می‌کند که تونل تحت نظارت قرار دارد.



سرعت تردد



نتایج یک تحقیق در فرانسه نشان داد که اطلاعات اغلب راننده‌ها و حتی راننده‌های حرفه‌ای در مورد تجهیزات، مقررات و رفتار رانندگی مناسب در تونل، ناکافی یا غیردقیق است. همچنین بسیاری از آنها برای درک اطلاعات ارائه‌شده پیش از ورود به تونل و حین عبور از آن، دچار مشکل هستند. راننده‌ها نمی‌توانند رفتار خود را با محیط تونل به‌سرعت تطبیق دهند و برای این اقدام، نیازمند زمان هستند. تمرکز آنان در مراحل اولیه ورود به تونل، بر تطبیق با حداکثر سرعت مجاز در کوتاه‌ترین زمان ممکن و تنظیم فاصله با خودروی جلویی‌است. در مرحله بعد رانندگی برای افراد، عادی می‌شود و احساس یکنواختی شروع به بروز می‌کند؛ راننده‌ها نیز از طریق توجه دقیق‌تر به محیط تونل یا راه‌های دیگری مانند تغییر موسیقی داخل خودرو، به دنبال راهی برای مقابله با این یکنواختی می‌گردند.



خروج از تونل

در معابر سواره‌رویی که هیچ تقاطعی در داخل یا نزدیک تونل وجود ندارد، نصب تابلوهای نشان‌دهنده مسیر، ضرورت ندارد. این تابلوها در مواردی که تقاطعی در پیش باشد و مسیرها از یکدیگر جدا شوند برای کمک به تصمیم‌گیری بموقع راننده ضرورت می‌یابند. البته بنا به محدودیت ارتفاع در تونل‌ها، تعداد علائم نشان‌دهنده مسیر محدود است و گاه اصلا نصب نمی‌شود. تردید در انتخاب مسیر موجب کاهش سرعت برای تصمیم‌گیری یا انتخاب اشتباه می‌شود. در تونل‌های طویلی که امکان دیدن خروجی تونل ممکن است، راننده‌ها بر خروجی متمرکز می‌شوند و توجهی به داخل تونل یا تجهیزات موجود، نمی‌کنند. گاهی هم جهت تونل به‌نحوی‌است که نور شدید خورشید، موجب خیرگی راننده‌ها حین خروج می‌شود. شرایط پیش‌بینی‌نشده مانند بارندگی، مه، وزش باد از پهلو و ترافیک سنگین در مدخل خروجی تونل ممکن است موجب تعجب راننده و بروز حوادث شود. بدین‌ترتیب مشخص می‌شود که تونل‌های شهری برخلاف ظاهر زیبا و نورانی‌ای که بر اساس اصول زیباشناسانه دارند، چندان هم آسودگی خاطر رانندگان را تأمین نمی‌کنند.



مکث

اهمیت وجود رادیو

تعیین تعداد ایستگاه‌های رادیویی که امکان دریافت آنها در تونل باشد، بسته به سیاست هر محل، متفاوت است. تحقیقات در فرانسه نشان داده است که هر چه تعداد ایستگاه‌ها بیشتر باشد، میزان گوش‌دادن به رادیو نیز بالا می‌رود. در یکی از تونل‌ها که تنها 2ایستگاه رادیویی قابل دریافت بود 40درصد از راننده‌ها به رادیو گوش نمی‌دادند اما در تونلی که 12ایستگاه قابل دریافت بود تنها 27درصد راننده‌ها به رادیو گوش نمی‌دادند. در یک شبیه‌سازی‌ که به‌منظور بررسی تأثیر آموزش‌های واکنش در وضعیت اضطرار ترتیب یافته بود مشخص شد که به‌رغم اطلاع‌رسانی به راننده‌ها در مورد فرکانس رادیویی که در چنین وضعیتی باید به آن گوش کنند، آنها یا اصلا از رادیو استفاده نمی‌کردند و یا فرکانس مورد نظر را به ‌خاطر نمی‌آوردند. برخی از مردم هنوز هم فکر می‌کنند که هیچ سیگنالی در داخل تونل قابل دریافت نیست.