سازندگی زیر بار تورم شدید

خدیجه نوروزی-مرضیه ثمره‌حسینی ـ روزنامه‌نگار

آغاز دهه 70، کشور در شرایطی قرار داشت که جنگ را تازه پشت‌سر گذاشته بود و عقب‌ماندگی‌های دوران گذشته هم زیاد بود. اجرای سیاست تعدیل ساختاری در دولت سازندگی فشار سنگینی را به قشر متوسط و ضعیف جامعه وارد کرد و درنتیجه تورم شدیدی در آغاز دهه70 به‌وجود آمد و نرخ تورم به 20.7درصد رسید. این نرخ در سال71 به 24.4درصد، در سال72به22.9درصد، در سال73به35.2درصد و در سال74 به 49.4درصد رسید. روند صعودی نرخ تورم در دهه70، در سال 75متوقف شد، به‌طوری که این نرخ در سال مذکور 23.2درصد، در سال76که سال پایه است 17.3درصد، در سال77، 18.1درصد، در سال78، 20.1درصد و در سال79، 12.6درصد بوده است. شوک تورمی در این دهه به‌دلیل کسری بودجه دولت به دهک‌های پایین جامعه آسیب زیادی وارد کرد. البته در نیمه دوم دهه و در دوران ریاست دولت خاتمی تورم کمی فروکش کرد.

دلار
 از 142 تا 863تومان
در سال 70نرخ دلار با حدود یک تومان افزایش به 142تومان رسید. دلار آزاد در سال71حدود 149تومان و در سال72حدود 180تومان بود و در سال73به بیش از 263تومان رسید. این روند صعودی قیمت ادامه یافت و در سال74نرخ دلار را یکباره طی یک سال به 403تومان رساند. نرخ فروش دلار در بازار غیررسمی در سال75نیز روند افزایشی را همچنان ادامه داد تا به 44تومان افزایش یافت. نرخ دلار در سال76 به 478تومان رسید اما دوباره در سال77 با روندی جهشی مواجه شد و به نرخ 646تومان صعود کرد. قیمت دلار آزاد در سال78 از نرخ 646تومان سال77 به 863تومان افزایش یافت اما در سال79 برای نخستین بار روند نزولی را تجربه کرد و به 813تومان رسید.

نفت
 از 10.48 تا 25.44میلیارد دلار
درآمدهای نفتی ایران در سال70 در حدود 15.18میلیارد دلار بود که این درآمدها سال71 به 12.77میلیارد دلار کاهش پیدا کرد. سال72 با یک پله صعود درآمدهای نفتی به 13.58میلیارد دلار رسید و با ادامه روندی صعودی در سال بعد یعنی 73 به 14.97رسید و سال74 با یک جهش بزرگ به 19.44میلیارد رسید. اما مجددا در سال75 نمودارها روند نزولی به‌خود گرفت و با کاهش زیاد روی پله 15.55میلیارد دلار ایستاد و این روند ادامه پیدا کرد تا سال76 رکورد نزولی 10.48 را به ثبت رساند. از سال77 مجددا درآمدهای نفتی به 16.09میلیارد دلار رسید و سال78 رقم 25.44میلیارد دلار به‌عنوان درآمد نفتی به ثبت رسید. سال79 هم این رقم به 21.42میلیارد دلار رسید.

نان
 از 5 تا 50تومان
مقدار متوسط مصرف انواع نان براساس اعلام مرکز آمار کشور در سال‌های71 تا 79 در خانوارهای شهری از 460 تا 709کیلوگرم متغیر بود. در سال79 متوسط هزینه سالانه یک خانوار شهری برای انواع نان 32هزار و 862تومان بود. قیمت نان با توجه به اینکه از چه نوع آردی باشد متفاوت بود. به‌عنوان نمونه قیمت سنگک در سال70، 5تومان بود و در سال73 به 10تومان و در سال75 به 15تومان رسید اما تورم و گرانی‌ها به مرور قیمت‌ها را سال به سال افزایش داد تا اینکه اواخر سال79 قیمت سنگک به 45 تا 50تومان رسید.

مسکن
از متری 46300 تا 225100تومان
براساس آمار در شش‌سال فعالیت دولت هاشمی رفسنجانی از 1370 تا 1375 قیمت مسکن 240درصد و اجاره‌بها 260درصد رشد کرد. متوسط قیمت یک مترمربع زیربنای واحد مسکونی در سال70 حدود 47500تومان بود که در سال79 به 225100تومان رسید. متوسط اجاره‌بهای ماهانه یک مترمربع بنای واحد مسکونی در سال71 حدود 214تومان بود که در سال79 به 1150تومان رسید.

سکه
از 12هزار تا 60هزار تومان
قیمت سکه در سال70روندی کاهشی داشت و به 12هزار و 447تومان رسید. در سال71 در قیمت 12هزار و 409تومان باقی ماند اما در سال72 مجددا افزایش چشمگیری یافت و به 16هزار و 488تومان افزایش یافت. نوسانات قیمت سکه بهار آزادی در سال73 به اوج خود رسید و منجر به افزایش شدید قیمت آن به 30هزار و 352تومان شد. این روند افزایشی همچنان ادامه داشت، به‌طوری که قیمت سکه بهار آزادی به 44هزار و 169تومان در سال74 رسید؛ یعنی همان سالی که سکه طرح امام(ره) به‌عنوان یک سکه بهار آزادی جدید از سوی بانک مرکزی با قیمت 41هزار و 259تومان وارد بازار شد. در نهایت قیمت سکه در سال79 به 60هزار و 512تومان رسید.

خودرو
از یک میلیون و 870هزار تا 5میلیون تومان
تولید پراید از سال72 در ایران از سوی شرکت سایپا در دو مدل سدان و هاچ بک، تحت عنوان صبا و نسیم آغاز شد. قیمت پراید در این سال بین یک میلیون و 870هزار تا 2میلیون و 200هزار تومان بود. سال73 این خودرو 3میلیون و 500هزار تومان معامله می‌شد که برابر با قیمت یک آپارتمان 45متری در تهران بود. این خودرو با افزایش قیمت گام به گام در سال‌های74 تا 79در محدوده 5میلیون تومان در بازار فرمانروایی می‌کرد. سال70 قیمت رنو5 صفرکیلومتر صادراتی سفید یخچالی یک میلیون و 50هزار تومان، پیکان صفرکیلومتر یک میلیون و 700هزار تومان و وانت مزدا صفرکیلومتر یک میلیون و 600هزار تومان بود.

کرایه تاکسی
از 5 تا 70تومان
نخستین بلیت کاغذی اتوبوس در تهران با بهای 2ریال چاپ شد که بعد از 5سال بهای آن به 3ریال افزایش پیدا کرد و دو سال بعد 5ریالی شد. سال‌های70تا 75 نرخ بلیت اتوبوس‌های درون‌شهری بین شهرهای مختلف با توجه به مسیرها متفاوت بود و نرخ‌ها یک تومان بود اما از سال76 تا 79 نرخ بلیت‌ها سیر صعودی پیدا کرد و درنهایت در سال79 به 10تومان رسید. کرایه تاکسی‌های درون‌شهری در اوایل دهه به‌طور متوسط بین 5 تا 15تومان بود و کم‌کم با افزایش کرایه در سال79 به 45 تا 70تومان رسید. به‌طور کلی هزینه ناخالص خانوار شهری در بخش حمل‌ونقل بنا به گزارش مرکز آمار ایران در سال71 رقم 40700تومان بود و در سال79 به 391497تومان رسید.

قبوض
هزینه آب، برق، گاز و مسکن
 از 146 تا 785هزار تومان
با اینکه متوسط هزینه‌های مصرف ماهانه آب، برق و گاز در طول این دهه رقم ناچیز 30 تا 60تومان بود اما مردم از پس همین هزینه‌ها نیز بر نمی‌آمدند. متوسط هزینه ناخالص سالانه در بخش آب، برق و سوخت منزل مسکونی در سال79، 57هزار و 917هزار تومان بود. به‌طور کلی متوسط هزینه ناخالص سالانه خانوار در بخش مسکن، آب و برق و گاز بنا به اعلام مرکز آمار در سال71 رقم 146960تومان بود و در سال79 به 785537تومان رسید.

سینما
از 30 تا 300تومان
سال70 نرخ بلیت سینما 30تومان بود که با رشد 5 تا 15تومانی در هر سال، در سال75 به 109تومان رسید. روند صعودی نرخ بلیت سینماها در این سال‌ها ادامه یافت تا جایی که در اواخر سال79 به‌حدود 300تومان رسید.

کتاب
از 300تومان تا 2هزار و 200تومان
به استناد آمار منتشرشده توسط مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در دهه70 میانگین قیمت در کتاب‌های دسته ادبیات 895تومان بود. همچنین در همه دسته‌ها، از ادبیات گرفته تا علوم و کمک‌آموزشی، میانگین اعلام‌شده با عنوانِ «میانگین بها در هر صفحه» از 2تومان تا 6تومان درنظر گرفته شد. مثلا کتاب «سمفونی مردگان» عباس معروفی که چاپ دوم آن در سال1370 با قیمت 300تومان در 376صفحه منتشر شده، در سال ۱۳۸۰ توسط ناشری دیگر با قیمت 2هزار و 200تومان به بازار آمده است.

نگاه کارشناس
   بهترین دوران اقتصادی ایران در سال‌های 84-76تجربه شد
کامران ندری ـ کارشناس مسائل اقتصادی

دهه70 به لحاظ رشد تورم به دو دوره قابل تقسیم است: نیمه اول مصادف با دوران ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی با تورمی بالا و نیمه دوم که زمان ریاست‌‌جمهوری محمد خاتمی با تورمی پایین‌تر است. از عوامل مهمی که باعث افزایش نرخ تورم‌ در نیمه نخست دهه مذکور شد می‌توان به رشد پروژه‌های عمرانی و زیرساختی اشاره کرد. اصرار بر ساخت و بهره‌برداری از پروژه‌های عمرانی در دوران سازندگی سبب شد که کشور با کسری منابع مالی مواجه شود. بخشی از منابع مورد نیاز از طریق منابع بانکی و نهایتاً چاپ پول تأمین می‌شد که خود این اقدام تورم زیادی ایجاد کرد. از آن‌طرف، در این دوران، کشور درگیر بحران بازپرداخت بدهی‌های خارجی شد که به‌دلیل کاهش قیمت نفت و به تبع آن، کاهش درآمدهای نفتی به‌وجود آمد. این مسئله باعث بروز جهش‌های ارزی و در نتیجه، عامل دیگری در تشدید تورم شد. همچنین، به‌دنبال اجرای «سیاست‌های تعدیل اقتصادی» شاهد آزادسازی قیمت‌های سرکوب‌شده بودیم که باعث جهش قابل توجه قیمت‌ها در برخی مقاطع شد. به‌طور کلی در نیمه نخست دهه70 ‌مانند دهه90، اقتصاد با تورم بالایی مواجه بود اما تفاوت آن دوران با دهه اخیر در نرخ رشد اقتصادی است. نرخ رشد اقتصادی در آن دوران حدود 5درصد و بالاتر از دهه90 بود که برآورد می‌شود حدود نیم درصد است. اوضاع در نیمه دوم دهه70 تا اواسط دهه80 بهتر شد. از منظر اقتصاد کلان، 2متغیری که بهبود وضعیت اقتصاد ایران در دولت‌های هفتم و هشتم را نشان می‌دهد: 1) کاهش نرخ تورم و 2) افزایش نرخ رشد اقتصادی است. متوسط نرخ تورم در دو دوره ریاست‌جمهوری آقای خاتمی حدود 14.8درصد و متوسط نرخ رشد اقتصادی 9/4درصد است. مهم‌ترین عامل ثبات نسبی قیمت‌ها در این دوران بهبود روابط اقتصادی با دنیا بود. تک‌نرخی‌‌شدن ارز و کاهش نوسانات ارزی نقش تعیین‌کننده‌ای در مهار تورم داشت. علاوه بر این، متوسط نرخ رشد نقدینگی در این دوران نیز تا حدودی کمتر از دوره‌های دیگر است. درست است که ابتدای دولت هفتم قیمت نفت پایین بود اما به‌تدریج شروع به افزایش کرد و هر چند درآمدهای نفتی این دوران به پای دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد که هر بشکه نفت بالای 100دلار بود، نرسید اما بالارفتن قیمت نفت بر بهبود وضعیت اقتصادی ایران در این دوران اثر گذاشت. پایین‌ترین نرخ رشد ارز در دوران ریاست‌جمهوری محمد خاتمی اتفاق افتاد و به‌دلیل ثبات نسبی که در اقتصاد کلان به‌وجود آمد، نرخ رشد اقتصادی نیز بالاتر از نیمه نخست دهه70 رفت. همان‌طور که اشاره شد میانگین نرخ تورم در ایران در این سال‌ها حدود 14.8درصد بود. هر چند این نرخ همچنان نسبت به متوسط نرخ تورم در سطح دنیا بسیار بالاتر بود اما نسبت به نیمه نخست دهه70 وضعیت بهبود یافت. در مجموع می‌شود اینگونه نتیجه‌گیری کرد که به‌طور نسبی نرخ تورم در دولت محمد خاتمی در مقایسه با دولت‌های هاشمی‌رفسنجانی، محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی کمترین میزان و نرخ رشد اقتصادی، در پی مهار نسبی تورم، بالاتر بوده است. لذا از منظر اقتصاد کلان به‌دلیل اتخاذ رویکردهای اقتصادی معقول‌تر و منطقی‌تر دولتمردان، بهترین دوران اقتصادی ایران پس از جنگ در سال‌های84-76 تجربه شد.