دور زدن پریشانی و گریز از استرس

مرجان آقبلاغی- خبر‌نگار

 در اساسنامه سازمان جهانی بهداشت، سلامت «نه‌تنها نبود بیماری یا معلولیت»، بلکه «حالت بهینه خوب بودن جسمی، روانی و اجتماعی» تعریف شده است. در گزارش‌های متعدد سازمان جهانی بهداشت طی 2دهه اخیر، مفهوم سلامت روانی چیزی فراتر از نبود اختلال‌های روانی است. درواقع اختلال رفتاری- روانی عبارت است از حالات قابل توجه بالینی که با تغییر در تفکر، خلق، هیجان یا رفتار مشخص و با ناراحتی و تشویش شخصی یا اختلال کارکرد زندگی همراه باشد. این تغییرات در گستره هنجار جامعه قرار نمی‌گیرند و به‌صورت واضح غیرعادی و بیمارگونه، مداوم یا عودکننده محسوب می‌شوند؛ تغییراتی که می‌توان نمونه‌های متعددی از آن را در جامعه امروز به وضوح دید. امروز، در صفحه کتاب، به مرور چند کتاب خواندنی پرداخته‌ایم؛ کتاب‌هایی مرتبط با سلامت روانی افراد و جامعه، راهکارهایی برای رهایی از استرس و مباحث آشنا و ملموسی از این دست.

وضعیت آخر؛ من خوبم، شما خوبید
هرمان ملویل می‌گفت: «مردی که واقعاً علم دارد لغات مشکل زیادی به‌کار نمی‌برد... لغات مشکل و بزرگ مشکلات بزرگ را حل نمی‌کنند.» رد این گفته نویسنده بزرگ آمریکایی را در صفحه به صفحه این کتاب می‌شود دید. تامس ای. هریس این کتاب را در پاسخ به نیازهای فزاینده زمانه نوشت. وقتی که آسیب‌های روانی جنگ سر باز کرده بود و شمار عظیم جوانان و دانشجویانی که در تحصیل به مشکل برخورده بودند و زوج‌های بسیاری از زندگی مشترک مطلوب فرسنگ‌ها فاصله می‌گرفتند و انتظارات از روانپزشکی و روانکاوی بسیار بالا رفته بود. زبان روانپزشکی زبانی پیچیده و دشوار بود که تقریباً هیچ‌یک از لایه‌های جامعه نمی‌توانست با آن ارتباط برقرار کند. بیشتر روانپزشکان ترجیح می‌دادند سالی چند بیمار متمول داشته باشند و به درمان همان‌ها اکتفا کنند، ولی میلیون‌ها انسانی که به توصیه‌ها و رهنمودهای روانپزشکان نیاز داشتند، به‌مرور از این امکان محروم می‌شدند. تامس ای. هریس این کتاب را بر پایه نظریه «تحلیل رفتار» مقابل نوشته و تمام تلاشش را به‌کار بسته است که کتابی ارائه بدهد برای همه کسانی که ــ چه بیمار چه غیربیمار ــ ممکن است به این کتاب نیاز داشته باشند. سعی کرده است فروید را از فراز برج عاج به میان آپارتمان‌ها و سوییت‌های مردمی ببرد که خود را از علم روانکاوی بیگانه می‌یافته‌اند. کتابی برای همه، نه‌فقط برای بیماران و متخصصان. کتابی که هم می‌توان در تنهایی خود خواند و هم می‌توان برداشت و به میان جمع برد و همخوانی کرد. مفاهیم و ابزارهای تحلیل روان انسان در این کتاب به ساده‌ترین و همه‌فهم‌ترین شکل ارائه شده و بعید است کسی از خواندنش دست خالی برگردد. کتابی که تاکنون هزاران نسخه‌اش در لایه‌های گوناگون جامعه ایران خوانده شده و توانسته است جایگاه یکی از محبوب‌ترین و کارآمدترین کتاب‌ها را در نوع خودش به‌دست بیاورد. کتابی که گشوده است به روی همه کسانی که امروز به‌دنبال کاهش تنش‌ها و اختلال‌ها و مشکلات روانی و ذهنی خود هستند. این کتاب را، طبق توصیه و درخواست نویسنده، باید از آغاز به پایان خواند و از روی هیچ فصلی نپرید. مطالعه پیوسته کتاب «وضعیت آخر» زمینه ذهنی بسیار مناسبی برای مواجهه هر فرد عادی جامعه با مسائل روانی و ذهنی‌اش ایجاد می‌کند. کتاب «وضعیت آخر» با زیر عنوان من خوب هستم- شما خوب هستید نوشته تامس ای. هریس را سال‌ها پیش اسماعیل فصیح به فارسی برگردانده و تا امروز 42 بار از سوی نشر نو تجدید چاپ شده است.

بهداشت روانی؛ سلامت روانی جامعه
کتاب بهداشت روانی به قلم ملکه مشهدی فراهانی، استاد دانشگاه و علیرضا عرب‌بیگی، عضو انجمن روانشناسی آمریکا به همت نشر وانیا منتشر شده است؛ کتابی خواندنی درباره بهداشت روانی افراد و ارتباط آن با بهداشت روانی جامعه. درواقع بهداشت روانی به مفهوم دور بودن از استرس، افسردگی و تعارضات مزمن روانی است که به‌دنبال خود احساس آرامش و امنیت را به ارمغان می‌آورد. از منظر دیگر، بهداشت روانی به‌معنای بهره‌وری از سلامت ذهن، اندیشه و تفکر است؛ چراکه خیلی از بیماری‌های جسمانی، ریشه روانی دارند، پس سلامت روان می‌تواند بر سلامت جسم اثر مثبت داشته باشد.
از سویی دیگر، سلامت جسم نیز بستری مناسب برای دستیابی به احساس امنیت درون و سلامت ذهن و روان ایجاد می‌کند. نوع نگرش افراد درباره زندگی و محیط اطراف خود و نیز تعهدات ارزشی و خصوصیات زندگی فردی و اجتماعی آنها در بهره‌مندی از بهداشت روانی موردنظر بسیار مؤثر خواهد بود. بهداشت روانی، اصول مرتبط با سلامت عاطفی را هم شامل می‌شود؛ به شکلی که فرد بتواند سختی‌ها را به‌راحتی پشت سر بگذارد؛ به شرط آنکه بداند چطور از فشارهای روانی و نگرانی دوری کند. این کتاب تمرکز خود را بر بهداشت روانی که ابعاد گسترده‌ای از سلامت جسمی و روانی فرد و جامعه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، معطوف کرده و آن را در محیط‌های گوناگون، دوره‌های مختلف زندگی، ارتباطات و روابط اجتماعی، نیازهای فردی و مسائل خانوادگی و مسائل اخلاقی مورد بررسی قرار داده است. نویسندگان اثر حاضر از نقشی که بهداشت روانی و خلأ آن می‌تواند در بروز یا پیشگیری از بیماری‌های روانی گوناگون ایفا کند، پرده برمی‌دارند و از تأثیرات آن بر سلامت و اختلالات جسمی مطالبی ارائه می‌دهند. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «احساس امنیت عبارت است از احساس آزادی نسبی از خطر. این احساس وضع خوشایندی را ایجاد می‌کند و فرد در آن دارای آرامش جسمی و روحی است. ایمنی نیز مانند ارزش، از احساسات و عواطف زیربنایی و حیاتی برای تامین بهداشت روانی است. افراد ناامن، نامتعادلند، شخصی که دائما احساس عدم‌امنیت، ترس و خطر از بیرون و درون خود می‌کند، نمی‌تواند انسان سالمی باشد. او با پرخاشگری  یا اضطراب واکنش نشان می‌دهد و در دنیای ذهنی خود مدام در حال دفع کردن خطرات احتمالی است. برای سالم بودن جسمی و روانی، مقدار زیادی احساس امنیت لازم است. احساس عدم‌امنیت دائم، شخص را در حال بسیج مداوم قوا و تلاطم و به هم ریختگی متابولیسم بدن قرار می‌دهد و اگر ادامه یابد موجود را به‌سوی بیماری‌های جسمی و روانی سوق خواهد داد؛ زیرا ساختمان بدن انسان قدرت تحمل تنش دائمی را که محصول این بسیج دائمی است، ندارد...»
کتاب بهداشت روانی با مقدمه غلامعلی افروز در ۳۹۱ صفحه به بهای ۷۲ هزار تومان منتشر شده است.

راهنمای استرس
گاهی اینطور به‌نظر می‌رسد که برای کاهش استرس هیچ راهی وجود ندارد؛ چون صورتحساب‌ها متوقف نخواهند شد. هیچ‌وقت 24ساعت شبانه‌روز تبدیل به 40ساعت نمی‌شود. مسئولیت‌های کاری و خانوادگی تمام نخواهد شد و دغدغه‌های این‌چنینی، اما نکته مهم این است که پایه و اساس تحقق آنچه در زندگی به‌دنبال آن هستیم وابسته به توانایی ما در کنترل و کاهش استرس است. مدیریت استرس به ما کمک می‌کند تا سبک زندگی، افکار، احساسات و نحوه برخورد با مشکلات خود را تغییر دهیم. پس مهم نیست که زندگی شما چقدر استرس‌زاست، مهم این است که بدانیم و باور کنیم که مراحلی وجود دارد که می‌توان برای تسکین فشارها و بازیابی مجدد کنترل خود انجام دهیم. کتاب راهنمای استرس با ارائه راهکارها و تمرین‌های مؤثر به شما کمک می‌کند تا استرس زندگی خود را بشکنید و زندگی متعادل‌تر، شادتر و سالم‌تری در خانواده و جامعه‌تان داشته باشید. این کتاب کاربردی را که نوشته جان بلانکنشیپ، جنی استینمتز، لیندا براون، دبورا هال و گریس میلر است، مهناز خزائیلی به فارسی برگردانده و نشر نی منتشرش کرده است.