درختان خبر از تغییر اقلیم می‌دهند

سردار صدیقی- پژوهشگر حوزه تغییر اقلیم

درختان چگونه می‌توانند از وضعیت اقلیم‌های گذشته در هزاران سال قبل به ما خبر بدهند؟ مسئله تغییرات اقلیمی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های انسان‌های خردمند روزگار ماست.تغییرات آب‌وهوایی در حال رخ دادن است و زمین ما در حال گرم شدن است. بررسی وضعیت آب‌وهوایی در گذشته و فهم تغییرات اقلیمی در سیاره آبی به دانشمندان کمک می‌کند سناریوهای اقلیمی را برای آینده تعیین کنند.
اما بررسی وضعیت اقلیم‌های گذشته چالش برانگیز و مشکل است مگر آنکه روش‌هایی نوآورانه در این راستا بتواند یاری‌دهنده کارشناسان این حوزه شود.
وقتی ما از پنجره به بیرون نگاه کنیم، می‌توانیم بفهمیم که هوا بارانی است یا آفتابی، اما نمی‌توانیم واضح در مورد ویژگی‌های اقلیمی یک منطقه صحبت کنیم.
اگر بخواهیم اطلاعاتی مکتوب را در مورد وضعیت آب‌وهوایی گذشته به‌دست بیاوریم مرکز هواشناسی ایالت ماساچوست آمریکا شاید نخستین مرکزی باشد که حدود ۱۳۰ سال قبل آغاز به‌کار نمود که می‌تواند سوابق و اطلاعات آب و هوایی از آن زمان را در اختیار دانشمندان قرار دهد. اما درختان بسیار قدیمی می‌توانند سرنخی درباره وضعیت اقلیم‌های گذشته، زمان‌هایی قبل از ثبت اندازه‌گیری‌ها و تأسیس مراکز مدرن آب و هواشناسی ارائه دهند.
از آنجا که درختان به شرایط آب و هوایی محلی مانند باران و دما حساس هستند می‌توانند اطلاعاتی در مورد آب و هوای محلی آن منطقه در هزاران سال قبل به دانشمندان بدهند.
اگر تا به حال یک کنده درخت دیده‌اید، احتمالاً متوجه شده‌اید که درون یک کنده دارای یک‌سری حلقه‌های متحدالمرکز است. این حلقه‌ها می‌توانند به ما بگویند درخت چند ساله است و آب و هوا در هر سال از زندگی درخت چگونه بوده است.
حلقه‌هایی که در تنه درختان هستند از وضعیت آب و هوای گذشته زمین خبر می‌دهند. این رشته از مطالعه اقلیم‌های گذشته پالئوکلیماتولوژی نامیده می‌شود.
درختان می‌توانند صدها سال و حتی گاهی هزاران سال زنده بمانند. در طول این عمر طولانی، یک درخت می‌تواند شرایط مختلف محیطی را تجربه کند. سال‌های مرطوب، سال‌های خشک، سال‌های سرد، سال‌های گرم، یخبندان‌های اولیه، آتش‌سوزی جنگل‌ها و موارد دیگر.
حلقه‌های درخت معمولاً در سال‌های گرم و مرطوب گسترده و کلفت‌تر می‌شوند و در سال‌هایی که سرد و خشک است، نازک ترند. و یا اینکه اگر درخت شرایط استرس زا مانند خشکسالی را تجربه کرده باشد، در آن سال‌ها به سختی رشد کرده است.
حلقه‌های رنگ روشن چوبی را نشان می‌دهد که در بهار و اوایل تابستان رشد می‌کند، درحالی‌که حلقه‌های تیره چوبی است که در اواخر تابستان و پاییز رشد می‌کند. یک حلقه روشن به اضافه یک حلقه تیره برابر با یک سال از عمر درخت است.
از آنجا که نمی‌توانیم برای اطلاع در مورد وضعیت آب و هوای گذشته‌های دور به آن دوران برگردیم، دانشمندان علم paleoclimatology به داده‌های منابع طبیعی مانند حلقه‌های درخت، هسته‌های حفر شده از یخ قطب جنوب و رسوبات جمع شده از کف دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها رجوع می‌کنند.
از طریق این منابع می‌توان در مورد آب و هوا از صدها تا میلیون‌ها سال قبل اطلاع پیدا کرد. همچنین این مدل‌ها می‌توانند در پیش‌بینی الگوهای آب و هوایی در آینده نیز مؤثر باشند. دانشمندان در بررسی حلقه‌های رویشی درختان، حلقه‌های متحدالمرکز را مورد بررسی قرار می‌‌دهند.
برای این کار با استفاده از یک مته ویژه قسمتی از تنه درخت را تا مرکز آن سوراخ نموده و نوار باریکی از چوب بیرون می‌آورند و حلقه‌های آن را می‌شمارند. در این روش به درخت آسیبی نمی‌رسد و سالم می‌ماند.
با بررسی درختان قدیمی در جنگل‌های کشور مثلا بلوط و مازو در جنگل‌های زاگرس می‌توان اطلاعات مفیدی را از اقلیم‌های گذشته به‌دست آورد.