فرار از پنالتی

جرارد پیکه در واکنش به حذف تیم ملی اسپانیا در ضربات پنالتی مقابل ایتالیا در نیمه‌نهایی یورو2020 اعتراض کرد که چرا سرنوشت تیم‌ها به لاتاری پنالتی سپرده می‌شود درحالی‌که معمولا تیمی که با شیر یا خط شروع‌کننده پنالتی است، شانس بیشتری برای برد دارد. در فینال هم همین اتفاق افتاد و ایتالیا که زننده پنالتی اول بود، توانست انگلیس میزبان را شکست دهد. دقیقا عین همان اتفاقی که در شهرآورد96 پایتخت در جام‌حذفی ایران رخ داد و استقلال که آغازگر پنالتی‌ها بود، توانست از سد پرسپولیس بگذرد و به نیمه‌نهایی برسد. به‌هرحال، تیمی که پنالتی اول را می‌زند، می‌تواند فشار را روی تیم بعدی حفظ کند. آمار نشان می‌دهد که در 60درصد موارد تیم شروع‌کننده برنده بخت‌آزمایی پنالتی‌ها می‌شود. این به شرطی است که پنالتی اول گل شود. همه‌‌چیز به پنالتی‌زن اول بستگی دارد؛ اگر گل کند، فشار به تیم دوم وارد می‌شود و اگر خراب کند، شرایط برعکس خواهد شد. اولین‌بار این موضوع را ایگناسیو پالاسیوی اوئرتا کشف کرد. بعدها InStat که یک شرکت تحلیل و آمار است، روی 2هزار مورد تحقیق کرد و رقم دقیقی که از این تحقیق بیرون آمد 48/51 درصد بود که تقریبا همان پنجاه پنجاه است، اما همچنان تیم اول امتیاز بهتری نسبت به تیم دوم برای پیروزی دارد. همین داستان و فشار بالای پنالتی‌ها روی بازیکنان، مربیان و هواداران باعث شده تا از مدت‌ها قبل بحث تغییر فرمول تعیین تیم برنده درصورت تساوی بازی و حتی تغییر در قانون خود پنالتی‌ها مطرح شود.

   تایم‌بریک
فرمول جایگزینی که برای سیستم فعلی پیشنهاد شده، شبیه «تایم‌بریک» در تنیس است. در تنیس وقتی Deuce اتفاق می‌افتد و 2 تنیسور در امتیاز40 با هم برابر می‌شوند، بقیه امتیازات به‌صورت ۱۵، ۳۰، ۴۰ ادامه نمی‌یابد و از این به‌بعد به‌اصطلاح «بازی به دو» می‌شود یا همان اصطلاح کوچه‌وبازاری که می‌گوییم «یکی بالا»؛ تقریبا شبیه آخرین ست والیبال درصورت تساوی 2تیم. از این به بعد اگر بازی 5-5مساوی شود، باز هم بازی‌به‌دو درنظر گرفته می‌شود اما وقتی 2‌بازیکن در امتیاز6  برابر شوند، برای جلوگیری از طولانی‌شدن بازی کسی که سریع‌تر به امتیاز7 برسد، برنده ست خواهد بود. این گیم را بازیکنی آغاز می‌کند که باید پس از پایان آخرین گیم سرویس می‌زد. شروع‌کننده گیم یک امتیاز سرویس می‌زند و نفر یا نفرات بعدی هرکدام 2‌امتیاز سرویس می‌زنند. برای فوتبال هم چنین فرمولی ارائه‌شده و 2‌بار هم در سال2017 در رقابت‌های قهرمانی زیر 17سال مردان و زنان این فرمول پیاده شد که تیمی پنالتی اول را می‌زند و سپس تیم بعدی زننده 2‌پنالتی بعدی است و تیم اول پنالتی‌های دوم و سوم خود را پشت‌هم و پس از پنالتی‌های اول و دوم تیم حریف می‌زند. در همان سال این فرمول در مسابقات رده سنی زیر 19سال مردان و زنان هم اجرا شد. اولین‌بار در مسابقات قهرمانی زیر 17سال دختران بود که از چنین فرمولی رونمایی شد و نتیجه کاملا عجیب بود. آلمان با وجود از دست‌دادن 3‌ضربه اول خود در نهایت توانست 3 بر 2 از سد نروژ بگذرد و به فینال و بازی مقابل چک برسد. نروژ ضربه اول را هدر داده و دومی را گل کرده بود. با این‌حال، یک‌سال بعد در اجلاس فیفا تصمیم بر این شد که به‌دلیل پیچیدگی این فرمول و جا‌نیفتادن آن بین مردم از آن صرف‌نظر و به قوانین شفیلد که از قرن نوزدهم و حوالی سال1862 پابرجاست، احترام گذاشته شود. آن زمان هنوز فیفا به تغییرات گسترده در قوانین فوتبال که 100سال جا افتاده بود دست نزده بود. با اتفاقاتی که در یورو2020 رخ داد، ممکن است دوباره به آن فرمول هیجان‌انگیز رجوع شود.

   بازی تکراری
گزینه‌های دیگری هم وجود دارد؛ مثلا چیزی که در جام اتحادیه انگلیس از آن پیروی می‌شود و تیم‌ها درصورت تساوی به یک بازی تکراری می‌روند. این قانون 2‌سال قبل برای جلوگیری از افزایش تعداد مسابقات فصل برداشته شد اما دوباره از این فصل به روال عادی برگشت و بازی‌هایی که با نتیجه تساوی تمام شود، به بازی تکراری می‌رود.

   پیروزی مشترک
یک گزینه دیگر هم این بود که در مسابقات رشته فوتبال المپیک1972 مونیخ 2تیم آلمان‌غربی و شوروی در دیدار رده‌بندی با نتیجه 2-2 به تساوی رضایت دادند و هر دو تیم صاحب مدال برنز شدند. البته این روش در دیدار رده‌بندی المپیک جواب می‌دهد اما نمی‌شود در مراحل قبل‌تر مثلا در یک‌چهارم پایانی هر دو تیم را به دور بعدی فرستاد یا در فینال به هر دو تیم مدال طلا داد. انگلیس و ایتالیا نمی‌توانستند قهرمان مشترک یورو2020 شوند و اسپانیا و سوئیس نمی‌توانستند هر دو به نیمه‌نهایی بروند یا پرسپولیس و استقلال از یک‌چهارم پایانی مشترکا به نیمه‌نهایی جام‌حذفی سال1400 فوتبال ایران صعود کنند. در المپیک این کاملا جا افتاده و در خیلی رشته‌ها مثل کشتی و ورزش‌های رزمی حتی مسابقه‌ای بین ورزشکاران ناکام در راهیابی به فینال برگزار نمی‌شود و هر دو بازنده، مدال برنز می‌گیرند.

   شیر یا خط
در مسابقات انتخابی جام‌جهانی1962 شیلی در قاره آفریقا هم 2تیم مراکش و تونس هر دو بازی خانگی خود را در پلی‌آف 2 بریک بردند و یک بازی تکراری در زمین بی‌طرف انجام شد که 2تیم به تساوی یک-یک دست یافتند و درنهایت این تیم مراکش بود که نه با پنالتی بلکه با شیر یا خط و پرتاب سکه برنده اعلام شد. این سناریو دقیقا در همین رقابت‌ها و در هر 3‌مسابقه مراکش و تونس که با تساوی پایان یافت، اجرا شد و باز هم این مراکش بود که با پرتاب سکه برنده از زمین بیرون آمد. تونس در جام ملت‌های آفریقا در سال1965 در مرحله گروهی وقتی همراه 2تیم سنگال و مراکش یک برد (مقابل اتیوپی) و 2تساوی (روبه‌روی همدیگر) داشتند، این تونس بود که با پرتاب سکه موفق به صعود شد. باز هم پنالتی منصفانه‌تر است چون به‌هرحال برنده‌شدن در آن به توانایی بازیکن پنالتی‌زن و دروازه‌بان و کمی شانس بستگی دارد نه صرفا به شانس.

   پنالتی قبل از وقت اضافه
هنری برتلس هم طرحی داشت که طی آن تیم‌ها در پایان 90دقیقه هرکدام 5ضربه پنالتی می‌زنند و سپس بازی در 2وقت اضافه 30دقیقه‌ای ادامه می‌یابد. تیمی که در پنالتی‌ها جلو افتاده، می‌تواند در وقت‌های اضافه از نتیجه دفاع کند و تیمی که در پنالتی عقب است، برای جبران می‌جنگد. البته تیمی که در پنالتی‌ها برده، اگر 3 بر صفر هم پیروز شده باشد، فقط یک گل برایش درنظر گرفته می‌شود. ایراد بزرگ این طرح این است که بدن بازیکنان در زمان ضربات پنالتی کاملا سرد و ادامه بازی برای سلامتی آنها خطرناک می‌شود.

   فرمول‌های محله‌ای
در بازی‌های محله‌ای گاهی پیش می‌آمد که فوتبال بازی نمی‌کردیم اما در 2گروه مسابقه پنالتی می‌دادیم. هر تیم ابتدا 5ضربه می‌زد و سپس نوبت به تیم دوم می‌شد. همین گزینه کودکانه هم در فیفا مطرح و پیشنهاد شده که یک تیم ابتدا 10‌ضربه بزند و سپس منتظر 10‌ضربه تیم حریف بماند و در نهایت تعداد گل‌ها شمارش شود. در دهه70 و 80 در NASL یا همان لیگ فوتبال آمریکای شمالی و سپس در MLS (لیگ فوتبال آمریکا) مدل دیگری تجربه شد. زننده ضربه توپ را در فاصله 32متری از دروازه می‌کاشت و سپس 5ثانیه زمان داشت تا به سمت دروازه حرکت کند و شوت بزند. این ایده از هاکی روی یخ گرفته شده بود که بیشتر شبیه «مسابقه محله» یا شوهای تلویزیونی است.

   نیمچه فوتبال
تیموتی فارل هم طرحی ارائه داد که بازیکن زننده ضربه پنالتی باید با یک مدافع به‌علاوه دروازه‌بان روبه‌رو شود. او 30ثانیه زمان دارد تا از سد هر دو عبور کند یا توپ را بدون عبور از آنها به تور دروازه برساند. بازیکن مهاجم در این طرح باید حرکت با توپ را از نقطه وسط زمین شروع می‌کرد و هر تیم 5فرصت برای گلزنی داشت. به‌این‌ترتیب همه بازیکنان در بخش پنالتی‌ها فعال می‌مانند و برخلاف پنالتی‌های عادی که تنها 2دروازه‌بان و زنندگان ضربه فعال‌اند، بقیه از دور خارج نمی‌شوند.

   حذف بازیکنان
یک طرح فانتزی دیگر هم که هیچ‌وقت از تئوری فراتر نرفت، این بود که 5دقیقه پس از شروع وقت‌های اضافه از هر تیم یک بازیکن کسر می‌شد و هر 5دقیقه یک‌بار یک بازیکن دیگر از هر تیم از زمین بیرون می‌رفتند و در نهایت تنها 7بازیکن از هر تیم مسابقه را به پایان می‌بردند. با این فرمت شانس گلزنی تیم‌ها در وقت‌های اضافه افزایش می‌یافت و احتمال ارجاع به ضربه‌های پنالتی بعد از وقت‌های اضافه کم می‌شد.

   سایر طرح‌ها
ایده‌های دیگری هم مطرح شده که تنها برای خالی‌نبودن عریضه است. به‌طور مثال، طرحی که می‌گفت وقت‌های اضافه تا زمان رسیدن یک تیم به گل ادامه یابد که این در ادامه قانون «مرگ ناگهانی» بود که بعدها به «گل طلایی» تغییر نام یافت. عده‌ای هم طرفدار برنده اعلام‌شدن تیمی هستند که از لحاظ آماری تیم برتر میدان بوده است. آنها معتقدند که به‌جای پنالتی باید به آمار کرنرها، ضربه به چارچوب، تعداد خطاها، درصد مالکیت، ضربه به دیرک دروازه، مهارهای کمتر دروازه‌بان، تعداد کارت زرد کمتر و تعداد پاس‌ها رجوع کرد و... که اینها را یک هیأت ژوری متشکل از کارشناسان تعیین می‌کند.