گزند گوشی‌ها به زبان مادری ما

آوین آزادی ـ روزنامه‌نگار

فردوسی تا قبل از همه‌گیر شدن فضای مجازی بین ایرانی‌ها، سر راحتی به بالین گذاشته بود. روزگاری بسیار دور که این بزرگ‌ترین حماسه‌سرای ایران و حتی جهان «رنج می‌برد ازین سال سی» تا «عجم زنده کند بدین پارسی» احتمالا فکرش را نمی‌کرد که یک مکعب مستطیل هوشمند اما کوچک بتواند همه نقشه‌هایش را نقش بر آب کند. حالا در عصر تکنولوژی و سرعت، «تغییر سبک زندگی و آغشته شدن به فضای مجازی، زبان فارسی را هم مثل خیلی چیزهای دیگر دچار آسیب‌های گسترده‌ای کرده و نگرانی‌های بسیاری برای دلسوزان این زبان رقم زده است. آسیب‌هایی که امروز توسط گوشی‌های هوشمند به پیکر زبان فارسی وارد می‌شود ممکن است جبران‌ناپذیر باشد و تا ابد این زبان را مخدوش کند یا حداقل مدت زمان زیادی برای ترمیم اشتباه‌های وارد شده به ساختار زبان فارسی در آینده، نیاز باشد. برای پرهیز از غلط‌نویسی شایع که امروز هزارچهره در دنیای گوشی‌های هوشمند، شبکه‌های مجازی و... دارد شاید هنوز خیلی دیر نباشد. شاید برای آگاه شدن از عواقب تنبلی در نوشتن شکل صحیح کلمات فرصت داشته باشیم و شاید باز کردن همه ابعاد ماجرا، ما را برای زبان مادری‌مان دلسوز‌تر و نگران‌تر از اینکه هستیم کند. یادمان نرود زبان معیار یک جامعه در گذر زمان تغییر می‌کند و می‌تواند به جای پیراسته شدن، آلوده و زخمی شود و کم‌کم به هویت ملی مردم یک کشور تاریخی آسیب‌های متعددی وارد کند.

همه آسیب‌های مصطلح شدن غلط‌ها به زبان فارسی
زبان و ادبیات فارسی احتمالا تنها دارایی غیرقابل انکار ما برای ارتباط گرفتن با همدیگر باشد. اما این تنها و تنها دارایی مشترک همه ما هم از گزند دنیای مجازی در امان نبوده و امروز متحمل تنش‌های بسیاری شده است؛ تنش‌هایی که می‌تواند آینده تاریکی برای ساختار این زبان به‌هم بزند.
 آمیختن زبان شعر و نثر شاعرانه با زبان معیار علمی، یکسان نبودن سبک نوشتاری، کاربرد وسیع شکسته‌نویسی، آشفتگی رسم‌الخط و دخالت سلیقه‌های شخصی، وجود غلط‌های املایی بی‌شمار، مبهم بودن جملات به‌دلایلی چون نامعلوم بودن جای ضمیر، حذف‌های نابجا، جملات مرکب و طولانی، بی‌توجهی به‌معنای دقیق کلمات و تأثیر پذیرفتن بیش از حد از زبان محاوره، راه یافتن واژگان بیگانه مخفی، انتقادهای شدید و تند خارج از قواعد نقد و ادب، پژوهش‌های عامه‌پسند و استفاده از حروف غیرفارسی برای نگارش (فینگلیش) تنها بخشی از آسیب‌های فضای مجازی به زبان فارسی است. یکی دیگر از آسیب‌های فضای مجازی به بدنه زبان فارسی، توسعه شلخته‌نویسی در این زبان است. شلخته‌نویسی در فضای مجازی هم به معنی نگارش کلمات به شکلی که تلفظ می‌شوند در واقع نوعی بی‌توجهی و تهدید جدی برای ادبیات ما به شمار می‌رود. نباید آنچه را که می‌شنویم دقیقا بنویسیم و این راحت‌نویسی، ‌تنبلی و شلخته را تبدیل به خرده‌فرهنگ کنیم و قبح آن را بریزیم.
سرعت و بی‌دقتی احتمالا مهم‌ترین زمینه‌ساز وضع موجود است. فضای مجازی از سرعت تبادل اطلاعات بالایی برخوردار است که همین عاملی برای جذب مخاطبان بیشتر محسوب می‌شود که البته دقت آنان را برای تبادل پیام به سرعت کاهش می‌دهد و ما اگر دلسوز خودمان و فرزندانمان هستیم نباید قربانی این سرعت و بی‌دقتی شویم. درست که ماهیت فضای مجازی ایجاز و عامیانگی است اما می‌توان زبان فارسی را با مراقبت‌هایی ساده، در همین جهان عجیب سالم نگه‌داشت.

چرا درست‌نویسی مهم است؟ 
همه ما باید دغدغه محافظت از میراث‌های فرهنگی، ‌ادبی و هنری‌مان داشته باشیم. میراث ما می‌تواند خانه یک شاعر، یک بنای تاریخی، ‌یک پارک قدیمی، ‌خرده‌فرهنگی دوست‌‌داشتنی یا «زبان»‌مان باشد. زبان ما هویت ملی ماست و مخدوش شدن آن می‌تواند ملیت ما را مخدوش کند. 
زبان، ادبیات و نوشتار عمومی جامعه با یکدیگر تعامل مستقیم دارند و زبان تحت‌تأثیر مسائل مطرح در جامعه قرار می‌گیرد و حتی بسیاری از محققان نیز که باید حافظ و نگهبان ادبیات باشند خود تحت‌تأثیر جو حاکم بر فضای مجازی و جامعه قرار گرفته‌اند.درست ننوشتن کلمات در زبان فارسی نسل‌های بعد از ما را بی‌سواد به دنیا می‌آورد و می‌تواند در درازمدت منجر به وارد شدن اشتباه‌های زننده به ساختار زبان فارسی شود و حتی آن را در معرض زوال قرار دهد.

از خودمان شروع کنیم 
هر زخمی اما پیش از آنکه کهنه شود، به درمان نیاز دارد و می‌تواند التیام را تجربه کند. مهم‌ترین نسخه شفابخش برای این مشکل، از خود ما شروع می‌شود. همه ما باید «تلاش» کنیم که درست بنویسم تا هم چهره بهتری از خودمان در فضاهای مجازی - که در این روزگار آیینه تمام‌قد شخصیت‌مان‌ هستند - به جای بگذاریم و هم از میراث نیاکان‌مان محافظت کنیم. برای رسیدن به این دستاورد باید در ابتدا، دغدغه «درست» نوشتن، ‌پرهیز از شلختگی و... داشته باشیم و بعد از آن به دوستان و اطرافیان‌مان تذکر دهیم اگر می‌بینیم که در نوشتار خود، آنچه باید را رعایت نکرده‌اند و «غلط» دارند. بعد از عبور از نقش تک تک ما، نوبت به مسئولان خاموش این حوزه می‌رسد که به‌نظر می‌رسد دغدغه حفاظت از زبان فارسی در جهان‌شان جایی ندارد. 
فرهنگستان زبان و ادب فارسی در انجام وظایف اصلی خود آنچنان که باید و شاید عمل نمی‌کند و موضوعاتی چون تأثیر فضای مجازی بر ادبیات را نادیده گرفته است. در شرایط کنونی رسانه‌ها، ‌همه رسانه‌ها، از رادیو، تلویزیون، روزنامه و... گرفته تا رسانه‌های غیررسمی‌تر باید تلاش خود را در به‌کارگیری واژه‌های طراحی شده از سوی فرهنگستان افزایش دهند و این کار می‌تواند کمک بسیاری به نحوه نوشتار در فضای مجازی نیز کند.
 نباید فراموش کنیم که انتقال درست پیام به بهترین شکل در کمترین زمان یکی از وظایف مهم رسانه‌ها و فضای مجازی است چرا که زبان به‌عنوان ابزار ارتباطی نقش بسیار مهمی را در انتقال پیام ایفا می‌کند. به‌کارگیری درست زبان و قواعد آن از طریق اصول و مبانی نگارشی و ویرایشی نخستین و مهم‌ترین ابزار هر رسانه است.
با افزایش مسئولیت‌پذیری همه بازیگران در این صحنه، کم‌کم می‌توان ورق را برگرداند و تهدیدها را تبدیل به فرصت کرد. در واقع می‌توان به جای آنکه شبکه‌های اجتماعی را تهدیدی برای زبان و ادبیات فارسی دانست، زمینه‌ای فراهم ساخت تا با استفاده درست از این امکانات جهان تکنولوژی، زبان فارسی را بالنده‌تر کرد و سواد آحاد جامعه را درباره جزئیات آن بالا برد.