متروی مکه چرا و چطور رکورددار شد؟
صدوهفتادونهمی!
سعید برآبادی
مقایسه شهر مکه با شهری چون تهران تقریبا غیرممکن است. فارغ از ارزش‌های این شهر به‌عنوان مقدس‌ترین سرزمین مسلمانان، ساختارهای شهری مکه طی چند‌دهه اخیر به‌شدت توسعه یافته و این توسعه‌یافتگی با تخریب میراث فرهنگی و معماری بومی این شهر همراه شده. به زبان ساده، تفاوت بین فضای شهری مکه امروزی با مکه مثلا 50سال پیش، مثل تفاوت تهران با و بدون خیابان ولیعصر است که مثلا جای این خیابان پردرخت، تاریخی و فرهنگی تهران را اتوبانی نخراشیده و نتراشیده پر کرده باشد. وضع متروی مکه یعنی صد‌و‌هفتاد‌و‌نهمین متروی شهری جهان که اکنون خودش را رکورددار جابه‌جایی مسافر و کمترین زمان ساخت می‌داند نیز از این قضیه مستثنی نیست. این پروژه که قرار بود تا 2020 به بهره‌برداری برسد، دچار بحران‌های مالی کرونا شده اما با این حال چون کیمیایی برای شهری محسوب می‌شود که در روزهای خاص از سال، بیش از جمعیت خودش زائردارد.
یک متروی چینی
برای ما ایرانی‌ها که امروز حتی واگن‌های مترو را هم در کشور خودمان می‌سازیم، شاید درک این موضوع سخت باشد که چرا مدیران شهری مکه به واسطه پادشاه خود، برای ساخت متروی مکه دست به دامن چینی‌ها شدند اما واقعیت این است که مکه برای چنین طرح بلندپروازانه‌ای 2مشکل اساسی داشته و دارد؛ اولی مشکل شلوغی غیرقابل توصیف این شهر در موسم حج و زیارت است که باعث می‌شود هر سال حداقل 3ماه فعالیت‌های عمرانی در آن رسما تعطیل شوند و دومی، مسئله اقتصادی و توان مهندسی ساخت. 17میلیارد دلار برآورد ساخت این مترو بوده و شرکت دولتی راه‌آهن چین با همکاری چند شرکت جنوب شرق آسیا و البته همراهی مهندسان اسپانیایی کار ساخت آن را بر عهده داشته و دارند.
همه‌‌چیز به نفع زائران
مکه به‌طور متوسط در سال‌های غیرکرونایی مجموعا چیزی در حدود 7/1میلیون زائر حج تمتع را میزبانی می‌کند و بیش از 5/2میلیون عمره‌گذار را. چنین جمعیتی برای تهران 15میلیونی هم رقم زیادی است چه برسد که مکه 760کیلومترمربع مساحت دارد و کل جمعیت آن هنوز به سه‌و‌نیم‌میلیون نفر نرسیده است. سختی‌های ایجاد حمل‌ونقل عمومی برای جمعیتی بیشتر از جمعیت شهروندان آن شهر، غیرقابل توصیف است. یک نکته جالب! فقط در موسم حج، بیش از 530هزار اتوبوس مسافربری در این شهر، کار جابه‌جایی این همه مهمان را برعهده دارند. مترو برای مکه چنین اهمیتی دارد؛ حذف بیش از نیم‌میلیون اتوبوس سنگین دیزلی از سیمای شهر، واقعیتی که اکنون تقریبا عملیاتی شده و تا چند سال دیگر هم کاملا به بهره‌برداری می‌رسد.
از جده به مکه با قطار سریع‌السیر
22آبان 11سال پیش یعنی در سال1389 خط مترویی که جده را به مکه و مدینه متصل می‌کرد و سرعت قطارهایش بیش از 300کیلومتر بر ساعت بود افتتاح شد. این خط اگرچه به متروی شهر مکه متصل می‌شود اما بخش نخست پروژه بزرگ‌تری بود که چینی‌ها قولش را به عربستان سعودی داده‌اند یعنی همان پروژه مترو در مکه. آینده این پروژه رسیدن به 182کیلومتر ریل‌گذاری و ساخت کامل 88 ایستگاه است اما آن سال، این خط مترو توانست برای نخستین بار زائرانی را که در جده از هواپیما پیاده شده بودند در زمانی کمتر از نیم‌ساعت به مکه و مدینه برساند آن هم با کمترین میزان خسارت مالی و تصادفات جاده‌ای! اتفاق عجیبی بود اما از آن عجیب‌تر این بود که این مترو فقط 5روز در سال را با حداکثر ظرفیت فعالیت می‌کرد و باقی سال کاملا تعطیل بود و البته کماکان هم در روی همین پاشنه برای کارگران و کارمندان مترو می‌چرخد؛ بعضی‌هایشان یک هفته کار می‌کنند و تمام سال را وقت دارند در خانه بمانند و حقوق بگیرند!
شبکه‌ای از خطوط به‌هم پیچیده اما کاربردی
اگر شما این شانس را داشته‌اید که به زیارت خانه خدا بروید، نقشه متروی مکه را بهتر درک خواهید کرد اما برای آنکه هر خواننده‌ای بتواند با مقایسه این نقشه با نقشه متروی تهران، تصویر روشن‌تری از آن داشته باشد، یک‌بار دیگر طرح اولیه آن را مرور می‌کنیم؛ این بار اما خلاصه و ساده: متروی شهر مکه، چهار خط A، B، C و D دارد که در ایستگاه اصلی از کنار یکدیگر عبور خواهند کرد یا به یکدیگر در جابه‌جایی و تغییر مسیر مسافران کمک می‌کنند. خطوط B و C متمرکز بر ارتباط مکه و طائف هستند و به نوعی یک متروی برون‌شهری محسوب می‌شوند. خطوط A وB هم به منا و بخش جدید حرم مکی دسترسی دارند و در حقیقت کارشان این است که مسافران و حجاجی که از مبادی مختلف و با وسایل نقلیه زمینی و هوایی به مکه رسیده‌اند را به متروهای B وC برسانند. در پایان بهره‌برداری از این مترو، هر مکان مقدسی در عربستان سعودی و به‌خصوص شهر مکه که در تشریفات حج نقش‌آفرین باشد، دارای ایستگاه قطار شهری خواهد بود.
در همینه زمینه :