تلاش برای فهم و انتقال درست مفاهیم

مهدی نوروزی ـ ویراستار

بخشش، لازم نیست اعدامش کنید
بخشش لازم نیست، اعدامش کنید
این مثال قدیمی و کلیشه‌ای جایگاه ویراستار و ویراستاری در یک زبان را به‌خوبی مشخص می‌کند. با وجود گذشت سال‌ها و تأکید بزرگان و صاحب‌نظران حوزه ادبیات و دستور زبان فارسی بر اهمیت ویراستاری، هنوز هم برخی افراد از اهمیت آن غافل هستند.
به یاد دارم در سال1384 یکی از همکارانم در مطبوعات، به‌دلیل عدم‌به‌کار‌گیری یک ویرگول در متن مصاحبه‌اش با سعید حجاریان، تا پای مرگ پیش رفت. بنابراین توجه داشته باشیم که در جهان امروز هم مثال «بخشش، لازم نیست اعدامش کنید» مصداق دارد.
ویراستاری و ویرایش از ویراستن به معنی پیراستن و منظم‌کردن در برابر کلمه «ادیت» که واژه فرنگی است استفاده می‌شود. ویراستاری در واقع قدمی مهم به‌منظور حفظ پویایی یک زبان، تکمیل و بررسی ابعاد مختلف نوشته است. ویراستار علاوه بر هماهنگ کردن‌کار نویسنده یا مترجم از نظر دستور زبان و آیین نگارش، ایرادها و اشکال‌ها را نیز برطرف و نوشته را از زواید پاک می‌کند و متنی شسته‌‌رفته و پالوده تحویل می‌دهد. او با به‌کارگیری روش صحیح دستور زبان فارسی متنی به‌دست می‌دهد که خواننده از خواندن آن اظهارِ رضایت می‌کند چراکه دیگر از پرگویی‌ها، انشانویسی‌ها و حواشی بیهوده در متنِ اصلی خبری نیست و متن روان در دست خواننده است. بزرگان و صاحب‌نظران حوزه ادبیات و دستور زبان فارسی، ویراستاری را اقدامی ضروری برای فهم و انتقال درست مفاهیم موجود در یک متن می‌دانند. کتاب «غلط ننویسیم» استاد ابوالحسن نجفی یکی از نمونه‌های در دسترس برای درک اهمیت عمل ویراستاری در متون فارسی است که خوانش آن کمک شایانی به نگارش همه فارسی‌زبان‌ها می‌کند. به‌طور کلی ویرایش یک متن یا همان ویراستاری، به سه دسته ویراستن محتوایی، ویراستن ادبی و ویراستن فنی تقسیم می‌شود. در ویرایش محتوایی ویراستار ممکن است تا حد نظارت در کار مترجم یا مولف پیش برود و در هر علمی (موضوع نوشته) تابع قواعد آن علم، رعایت اصول روانشناسی، طبقه‌بندی موضوعی و... است. این نوع ویرایش شامل کنترل صحت مطالب و اصلاح ناهماهنگی‌های موجود در متن می‌شود. اظهارنظرهای علمی و اساسی، اصلاح اشکالات علمی (با هماهنگی مولف یا مترجم)، اضافه‌کردن پاورقی و توضیحات ضروری و تضمین صحت متن ترجمه، ازجمله مهم‌ترین نکاتی است که در ویراستن یک متن از لحاظ محتوایی باید بدان توجه داشت. در ویراستن ادبی اما مباحثی مانند: درست‌نویسی، واژه‌گزینی، اصلاح جمله‌بندی به لحاظ دستوری، اصلاح واژه‌ها، عبارت‌ها و جملات متناقض، نامفهوم و مبهم، رعایت رسم‌الخط و نشانه‌گذاری اهمیت فراوانی دارد و گویی اصل کار یک ویراستار در این قسمت خلاصه می‌شود. ویراستن فنی یا مصور آخرین قسمت از ویراستن یک نوشته است که تنظیم و ترتیب فهرست‌ها، جداول، تصویرها، شماره حروف و در کل اصلاح شکل ظاهری و آرایش کتاب را شامل می‌شود. در ویراستن فنی یک متن باید توجه داشته باشیم که پاراگراف‌بندی، شماره‌گذاری‌ها، جدول‌ها، نمودارها و تصاویر، فهرست مطالب و... به درستی و در محل مناسب قرار گرفته باشند.