نقاشی چهره شهر با سلیقه شهروندان

زهرا کریمی- خبر‌نگار

 نقاشی‌ها و کاشیکاری‌های جدید، با طرح‌های نوین و متفاوت نسبت به گذشته بر دیوارهای شهر تهران اجرا می‌شوند؛ این اقدام با بررسی سلایق شهروندان محله‌های مختلف صورت می‌گیرد تا زیباسازی‌ دیوارها و مبلمان شهری، رضایت بیش از پیش مردم را در پی داشته باشد. اگرچه شاید به گمان برخی رنگ‌آمیزی، نقاشی و کاشیکاری‌ها بر دیوارهای شهر، موضوعی نه چندان مهم جلوه کند اما از نظر روانشناسان و کارشناسان حوزه تاب‌آوری، مسئله‌ای مهم برای افزایش سطح روحی و روانی شهروندان به‌حساب می‌آید. به همین منظور چندسالی است که نقاشی‌ها و طرح‌های سه‌بعدی در شهرهای توسعه‌یافته دنیا رواج پیدا کرده است. این طرح‌ها با ایده‌های کوچک خلاقانه می‌توانند چهره‌ای جالب و زیبا به محله‌ها و معابر شهری ببخشند.
در این بین، هنرمندان ایرانی نیز با حمایت شهرداری دست به‌کار شده‌اند و در حال اجرای طرح‌ها و نقاشی‌های جالب در چند نقطه از شهر تهران هستند. مانند اقدامی که در منطقه‌13رقم خورده و نقاشی سه‌بعدی حیوانات روی دریچه فاضلاب شهری، واکنش مثبت شهروندان را در پی داشته است. در همین راستا تغییر چهره فضای سبز خیابان گل‌افشان در تقاطع ایوانک با مشارکت شهروندان ازجمله نمونه‌های انجام شده جدید در شهر هستند.
در این‌باره می‌توان به طراحی زیرگذرهای شلوغ شهر مثل زیرگذر خیابان آرش و خیابان سعدی و سایر زیرگذرهای شهر اشاره کرد. نگین حسین‌زاده از هنرمندانی است که تاکنون 5دیوار از تهران را طراحی و نقاشی کرده و با توجه به نگاه ‌زیباشناختی که به تهران و دیوارهایش دارد، می‌گوید: «تهران، دیوارهای بسیاری برای کار زیبا دارد و اگر به وسایل شهر با دقت توجه کنیم، نرده، میله تابلو، پل، چراغ و حتی ایستگاه‌های اتوبوس فراوانی هستند که می‌توان از آنها  برای جلوه بخشیدن به شهر بهره‌برد و با تلفیق هنر، به مردم روحیه و نشاط اجتماعی تزریق کرد. آثار هنری هنرمندان در خیابان ولیعصر، کوچه‌های رنگی در شهر یا صندلی‌های سنگی خیابان سی تیر نمونه‌هایی از این دست هستند.»

چهره‌ای نوین با رنگ‌آمیزی روی داشته‌های شهر
برای موفقیت در تغییر بخشی از چهره شهر و جذب شهروندان به آن بخش از فضاهای باز می‌توان به داشته‌های شهری مثل دیوارهای ممتد، پیاده‌راه‌های طولانی و عرصه‌های باز و خلوت در شهر توجه کرد. دیوار کارخانه‌ها، سازمان‌ها، مدارس و پادگان‌ها که پیاده‌راه‌های بلند شهر را به‌وجود آورده‌اند، ظرفیت مناسبی برای اجرای طرح‌های ابتکاری دارند. در همین راستا، به تازگی دیوار سفارت آلمان در خیابان فردوسی با نصب عکس و تابلو تبدیل به نمایشگاهی با موضوعات مختلف فرهنگی و اجتماعی شده است.  همچنین چند هفته‌ای می‌شود که پیاده‌راه مقابل پارک ساعی در خیابان ولیعصر تبدیل به گذر نمایشگاهی شده و به‌گفته برزین ضرغامی این نمایشگاه در قالب طرح ملاقات با خیابان ولیعصر و با هدف تلطیف فضای شهری ایجاد شده است. او می‌گوید: «درپی پژوهشی درباره مشاغل قدیمی که هنوز چراغ مغازه‌های آنها با حضور فرزندانشان روشن است، طرحی را تهیه و نمایشگاهی را در این راستا برپا کرده‌ایم که عصرها و شب‌ها با استقبال مناسبی از شهروندان همراه شده است. تهران به واسطه آسفالت خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و دیوار بلند ساختمان‌ها رنگ خاکستری گرفته، اما می‌توان با استفاده از رنگ‌ها و ایده‌های خلاقانه، آن‌را به شهر جذاب‌تری تبدیل کرد.»

اعلام سلیقه با تهران من و 137
پراویدنس، شهری در ایالت رودآیلند ایالات متحده آمریکا، از نخستین شهرهایی به‌حساب می‌آید که با رنگ‌آمیزی پله‌ها، سطل‌های زباله و پایه ستون‌های پل‌ها تبدیل به شهری رنگارنگ و دلنشین شد. طرحی که نمونه‌های آن در خیابان ولیعصر اجرا شده و جا دارد تا در محله‌های ونک، درب دوم، درکه و گلابدره هم عملیاتی شود. امیر حسین صریحی، مدیر اداره نقاشی دیواری معاونت فرهنگی و هنرهای شهری سازمان زیباسازی‌ شهرداری تهران در این‌باره معتقد است که امروزه شهر تهران باید همسان با رویدادهای مهم کشوری، همسان با تکنولوژی و طرح‌های روز و همسان با سلایق شهروندانش حرکت کند.
او از آغاز اجرای طرح‌های جدید خبر می‌دهد و می‌گوید: «در این پروژه سعی می‌شود تا با اجرای طرح‌های هنری و خلاقانه در معابر، میادین و گذرها رضایت همه شهروندان در گروه‌های سنی مختلف تامین شود. نقاشی‌هایی که قرار است کشیده شوند، با گذشته تفاوت‌های اساسی از نظر تنوع رنگی، شکل و محتوا دارند و با وضعیت کنونی و سلیقه‌های شهروندی امروز همخوانی خواهند داشت. در این میان، یکی از اهداف مهم، جلب و جذب مشارکت‌های مردمی است چون در تجارب مشارکت‌های پیشین، ارتقا و پایداری روابط اجتماعی را با تعاملات محلی و تبادلات ایده‌ای شاهد بودیم. البته این نوع مشارکت‌ها نیاز به نظارت جدی دارد و باید به شیوه‌های متنوع آن را اجرا کنیم؛ به‌عنوان مثال اجرای این طرح‌ها به‌صورت فستیوالی، قابل‌قبول‌تر خواهد بود. دقت عمل برای اجرای چنین طرح‌هایی لازمه کار است چون به مرور زمان و برحسب شرایط جامعه، سلایق مردم تغییر می‌کند.»
صریحی در پاسخ به این سؤال که چطور از سلیقه شهروندان مطلع شده‌اید؟ می‌گوید: «این تغییر سلایق را از بازخوردهای مستقیم آنها هنگام اجرای طرح و نقاشی روی دیوارها یا تماس‌هایی که با سامانه 137و 1888گرفته شده و پژوهش‌های مرکز مطالعات شهرداری تهران در سال 99به‌دست آورده‌ایم. گاهی پیش آمده با نارضایتی شهروندان، طرحی را از دیواری پاکسازی کرده‌ایم. در‌عین‌حال مواردی هم داشته‌ایم که خواستار تکرار تصویری روی یک‌دیوار در محله‌شان شده‌اند و با بررسی موضوع طرح را اجرا کرده‌ایم. موضوعات اصلی نقاشی‌دیواری در شهر، چهره شهدا، شخصیت‌های مهم و قهرمانان مناسب با قدمت آن خیابان و محله، نقاشی‌های تزئینی، خطوط و اشکال هندسی هستند. شهروندان می‌توانند از طریق اپلیکیشن‌ تهران من و سامانه‌ 137نظرات و سلایق‌شان را به شهرداری اعلام کنند.»
او در ادامه به راه‌اندازی نمایشگاه‌های سه‌بعدی در پلازاهای بزرگ شهر اشاره می‌کند  و می‌گوید: «معمولا شهرهای بزرگ جهان استفاده از نقاشی‌های سه بعدی را در برخی از فضاهای شهر عملیاتی کرده‌اند و این سبک از کار، در تهران و برخی از شهرهای ایران در اواخر دهه 70نیز انجام شد. خوشبختانه امروزه با وجود ساخت فضاهای شهری جدید مانند میدانگاه و پلازا یا پاتوق‌های محلی می‌توان از این سبک هنری بهره‌ برد و چنین قالب‌های هنری را در شهر اجرا کرد. به‌زودی برای زمین پلازای میدان هفت تیر اجرای نقاشی سه‌بعدی را فراخوان خواهیم داد تا هنرمندان طرح‌هایشان را ارائه بدهند. البته این نمایشگاه موقت است و بعد از مدتی طرح جدید دیگری کار می‌شود.»
مدیر اداره نقاشی دیواری شهرداری تهران، استفاده از وسایل و المان‌های شهری را برای ارتقای بصری فرصت قلمداد می‌کند و می‌گوید: «برخی از وسایل شهری مربوط به ارگان‌ها و نهاد‌هایی است که ممکن است پیشنهاد ارائه‌شده را قبول نکنند یا شاید دست همکاری بدهند. اجرای نقاشی‌هایی که در منطقه‌13برای دریچه‌های فاضلاب انجام شده از همین سبک تعاملات است که بین سازمان مربوطه و شهرداری آن منطقه صورت گرفت. همچنین با بازپیرایی درهای چوبی خیابان ولیعصر بالاتر از چهارراه پارک وی تعامل با صاحبان املاک صورت گرفته است. اما اجرای چنین طرح‌های خلاقانه‌ای نیاز به بررسی محدوده دارد. اگرچه گاهی دیده شده برای ارتقای نمای بصری بخشی از شهر بدون توجه به اغتشاشات بصری موجود در آن محدوده، یک اثر هنری کار شده که متأسفانه منظر نازیبایی به آن بخشیده است.»

نخستین رویداد منظره‌نگاری در خانه تهران
یکی دیگر از طرح‌هایی که در همین راستا به‌زودی برگزار خواهد شد، نمایشگاه منظره‌نگاری تهران است. بر این اساس، سازمان زیباسازی شهرداری تهران با مشارکت انجمن نقاشان تهران نخستین نمایشگاه منظره‌نگاری تهران را در خانه تهران (اتحادیه) به‌زودی برگزار می‌کند. هدف از اجرای این نمایشگاه نگاهی دیگر به نمادهای معروف تهران از نگاه هنرمندان و اجرای آثار برگزیده روی برخی از دیوارهای شهر است. بیش از 30هنرمند پیشکسوت در این نمایشگاه شرکت کرده‌اند و آنها برخی لوکیشن‌های مهم تهران را با منظره نگاری روی بوم به تصویر کشیده و طراحی زیبایی را خلق کرده‌اند. بابک کبود، هنرمند نقاش، درباره نقاشی 9منظره متفاوت پارک ملت در رویداد «منظره‌نگاری شهر تهران» می‌گوید: «اجرای چنین رویدادهایی به کاهش گسست بین مردم و نقاشان می‌انجامد و سبب آشنایی عموم مردم با این هنر می‌شود. حدود 3روز در پارک ملت مشغول کار بودم. بازخوردهای ورزشکاران، مردم عادی و پرسنل حاضر در پارک احساس فوق‌العاده‌ای برایم به همراه داشت و امیدوارم در روز برپایی نمایشگاه شاهد حضور علاقه‌مندان باشیم.»  این نمایشگاه به‌زودی (در اوایل‌ماه آینده) در خانه تهران (خانه اتحادیه) واقع در خیابان لاله‌زار نو برای بازدید عموم بازگشایی می‌شود.

نقاشی‌های کودکان زینت دیوار شهر می‌شوند
مجتبی دانشور، مدیرکل آموزش شهروندی شهرداری تهران:
 واقعیت آن است که در ایران، مشارکت کودکان در شهر جدی گرفته نشده است. اهمیت جدی انگاشتن نقش کودکان در شهر، از این نظر است که آنها به‌عنوان شهروند حقوقی قابل احترام دارند. حال بی‌توجهی به نقش و نیاز آنها می‌تواند آینده یک‌جامعه را تحت‌تأثیر قرار دهد و تبعات منفی به‌دنبال داشته باشد. این در حالی است که کودکان و نوجوانان به‌خصوص در عصر جدید، می‌توانند ایده‌ها و طرح‌هایی را ارائه کنند که در نوع خود بی‌همتا و کم‌نظیر هستند. به‌طور نمونه جشنواره مسابقات نقاشی کودکانی که از سوی شهرداری تهران در سال گذشته برگزار شد، به‌خوبی نشان داد که آنها به شهر و خانواده و زیستن در دوره کرونا به چه شکل متفاوتی نگاه می‌کنند. تعداد زیادی از نقاشی‌ها، به‌گونه‌ای حیرت‌آور، نیازهای شهری را نه‌تنها در دوره کرونا بلکه برای پساکرونا به تصویر کشیده بودند. البته در این جشنواره، حدود 203اثر برتر انتخاب شد که به جهت یکسری رویدادهای مناسبتی در شهر، اکران این نقاشی‌ها به تعویق افتاد و قرار شد بعد از پایان تبلیغات انتخاباتی در شهر از سازه‌ها و بیلبوردها برای اکران نقاشی‌ها استفاده کنیم. بنابراین به‌زودی این نقاشی‌ها در شهر به نمایش درمی‌آیند که برخی می‌توانند الگوی نقاشی و طراحی‌های دیواری هم باشند. اقدام دیگر در همین راستا برای به مشارکت گرفتن کودکان در فعالیت‌های اجتماعی رنگ‌آمیزی و نقاشی دیوارهای مدارس است،  این طرح پیشنهادی هم به‌دلیل شیوع  کرونا به‌صورت جدی در همه مدارس منتخب اجرا نشده است. چنانچه شرایط کشور به حالت عادی بازگردد با مشارکت شهروندان و کودکان چهره شهر را متناسب با خواسته آنها رونق خواهیم بخشید تا تزئین شهر، مانند خانه‌ها جدی گرفته شود.