قیام علیه شهر خاکستری با رنگ و نور

فتانه احدی ـ روزنامه‌نگار

امروزه یکی از عواملی که نسبت به چند دهه گذشته بیشترین تأثیر را در نشاط و شادی شهرها و شهروندان دارد، عوامل کالبدی (فضاهای شهری) هستند. به‌دلیل رشد سریع جمعیت، وسعت شهرها، ترافیک، آلودگی بصری، در دسترس نبودن خدمات، نبود فضاهای عمومی مناسب برای تفریح، نبود ارتباطات اجتماعی، نبود فضاهای مناسب برای پیاده‌روی و در کل نبود فضاهای جاذب جمعیت و...؛ فضاهای شهری عملکرد واقعی (شهر شاد) خود را از دست داده‌اند. به‌صورتی که ضعف سرزندگی و احساس شادی در مکان‌ها و فضاهای شهری به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی برنامه‌ریزان و طراحان شهری تلقی می‌شود. زندگی ماشینی، تلاش بی‌وقفه شهروندان، مشکلات اقتصادی و همه و همه می‌طلبد تا با ایجاد نشاط اجتماعی، موجبات آسایش و آرامش روانی شهروندان توسط مدیران شهر فراهم شود. مهم‌ترین هدف مدیران شهری در سال‌های اخیر، ارائه طرح‌های انسان‌محور بوده است. کارشناسان مسائل اجتماعی شهر می‌گویند کلانشهرها از ساخت‌وساز اشباع شده‌اند و وقت آن است که برای از بین بردن فشارهای عصبی و روانی، با ایجاد فضاهای شاد و مفرح عمومی و با برنامه‌ریزی متناسب با نیازهای مردم، جامعه‌ای بانشاط ایجاد کنیم. می‌شود فضای شهری را به محلی امن جهت گسترش ارتباطات سالم اجتماعی با تعلق خاطر افراد به شهر و محل زندگی و بالا بردن ضریب امنیت روانی جامعه تبدیل کرد. روح شاد شهر می‌تواند تبلور شادی در روح افراد شهر و جامعه باشد. اهمیت دادن به شهر شاد و اعمال در پروژه‌های شهری می‌تواند در از بین رفتن مشکلات و اختلالات روانی کمک بسیار مؤثری باشد. در این‌باره با محسن ایمانی، روانشناس، مشاور و عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس به گفت‌وگو نشسته‌ایم.



پیشرفت تکنولوژی چه تأثیری روانی روی مردم شهرنشین گذاشته است؟
از دستاوردهای پیشرفت روزافزون تکنولوژی و زندگی ماشینی روی آوردن شهروندان به انزوا و فرو رفتن در مشکلات و دغدغه‌های روزمره خود است که این امر استرس و افسردگی‌های فردی را همراه دارد و به ناشاد بودن هر چه بیشتر جوامع شهری کنونی دامن می‌زند. نبود شادی در فضاهای شهری و مهیا نبودن فضایی برای ابراز احساسات نهفته شهروندان، آنان را به زندگی فست‌لایفی ترغیب می‌کند و فشارهای عصبی روانی منتج از آن را گسترش می‌دهد. برای مقابله با مشکلات روزافزون روحی و روانی، نقش شهرها در پاسخگویی به نیازهای انسان در جهت دستیابی به شهرهای سالم و شاد اهمیت بیشتری یافته است.
شهر شاد چه مؤلفه‌های زیستی می‌تواند داشته باشد؟
ایجاد فضاهایی شاد برای ایجاد آرامش روحی و روانی و ایجاد تعلق خاطر به فضا بر احساس گریز از فضاهای شهری امروزی غلبه و موجبات حضور بیشتر شهروندان و ایجاد جامعه و فضاهای شهری شادتر را فراهم می‌آورد. برای دستیابی به این هدف، باید با تأکید بر ابعاد کالبدی، زیست‌محیطی و اجتماعی در فضاهای شهری به ایجاد معیارهایی مانند ارتباط با طبیعت، پیاده‌مداری، دوچرخه‌سواری، رنگ، هماهنگی بصری، جداره‌های فعال، حس تعلق، امنیت و تعاملات اجتماعی پرداخت و عملیاتی کردن این معیارها تأثیر بیشتری در شادی و نشاط مردم و ساکنان شهرخواهد داشت.
با نگاه اجمالی به شهر آیا عناصر شادی دیده می‌شود یا هنوز فاصله زیادی با شهر شاد داریم؟
البته در سال‌های گذشته شهر از لحاظ بصری پیشرفت قابل مقایسه‌ای داشته است و فکر می‌کنم مسئولان نیز این موضوع را در اولویت پروژه‌های شهری قرار داده‌اند. پیاده کردن عناصر شادی و زمینه‌های زیبایی تأثیرات روانی مثبتی بر افراد می‌گذارد. مسئولان شهری باید داشتن شهری زیبا و استفاده از ابزار و المان‌های شادی و زیبایی را در شهر بیش از پیش جزو اولویت‌های پروژه‌های خود درنظر بگیرند، برای مثال وجود لوازم ورزشی در پارک‌ها می‌تواند شادی‌آفرین باشد. ورزش باعث افزایش کاتکول‌آمین (هرمون جنگ و گریز  که از گره آدرنال آزاد می‌شود) و باعث ایجاد دوپامین می‌شود که در فضای سیناپسی باعث نشاط می‌شود. نقاشی‌ها و المان‌های زیبایی در شهر و در پارک‌ها و حتی رنگ‌آمیزی محله‌های خاکستری خود گواه از این پیشرفت است. اما همچنان چنین اقداماتی باید گسترده‌تر از گذشته صورت گیرد.
از دیدگاه روانشناسی رنگ و نور در پروژه‌های شهری چه تأثیری در نشاط اجتماعی دارد؟
امروزه به نقش مهم نور و رنگ در عملکرد و کارایی افراد در طول شبانه‌روز پی برده‌اند به‌گونه‌ای که هم‌اکنون روانشناسی نور و رنگ زیرمجموعه‌هایی مهم از روانشناسی محیط است. مبحث روانشناسی نور یکی از مهم‌ترین بخش‌های روانشناسی محیط به‌شمار می‌آید به‌گونه‌ای که اجرای درست نورپردازی‌ها می‌تواند ضمن تأثیر مثبت بر خلق و خو، موجب بروز احساسات مثبت و حتی رفتار مطلوب در شهروندان ‌شود و در عین حال آلودگی نوری نیز در زمره مباحث زیست‌محیطی و سلامت قرار دارد. در فضاهای شهری، رنگ نور محیط در ایجاد احساس و رفتار شهروندان تأثیرگذاراست. نوع و میزان احساساتی که از رنگ نورها در افراد ایجاد می‌شود متفاوت است، اما زمینه ایجاد احساس در برابر هر یک از پرتوهای رنگی مشخص، غالبا به شکل یکسانی نمود پیدا می‌کند و تنها در افراد شدت و ضعف دارد. از دیدگاه علم روانشناسی یک جامعه شاد و پرانرژی استعداد زیادی برای پیشرفت خواهد داشت. نورپردازی بر مبنای علم روانشناسی می‌تواند زمینه شادی و ایجاد انرژی را در افراد موجب شود که حاصل آن پیشرفت شهروندان یک شهر خواهد بود. از ویژگی‌های یک نورپردازی خوب این است که به مخاطب کمک می‌کند تا احساس تعلق بیشتری نسبت به محیط پیدا کند که خود این مقوله نیز می‌تواند یکی از عوامل تأثیر‌گذار در بخش گردشگری و رونق این صنعت باشد.
شاد بودن مردم چه تأثیراتی در زندگی آنها دارد؟
یکی از عواملی که می‌تواند آرامش روانی را به‌دنبال داشته باشد و باعث کاهش اختلالات روانی، از بین نرفتن اعتماد به نفس و داشتن ارتباطات سالم فردی اجتماعی، انبساط خاطر و... باشد، شادی است. وجود شادی در زندگی افراد باعث می‌شود بسیاری سراغ نشاط‌های دست چهارمی نظیر اکستازی و شبیه آن نروند. بنابراین با تمام این تفاصیل باید به شادی و نشاط اجتماعی شهری که موضوع بسیار با اهمیت امروز است، توجه جدی داشت و شهر خاکستری را به‌سوی شهری شاد سوق داد.