یادداشت یک
ایران به روایت خورشید
محمد‌حسن غفوری ـ عضو هیأت‌رئیسه کمیته تجدیدپذیر سندیکای صنعت برق
همین امروز اگر برای چند دقیقه در فضای بیرون بایستیم، آفتاب سوزان را در تهران و اغلب شهرهای کشور روی صورت خود احساس می‌کنیم. همینطور اغلب ما در نقاط گوناگون کشور شاهد وزش بادهای شدید بوده‌ایم؛ نقاطی مانند منجیل در جاده تهران به رشت، بادهای سمت خراسان رضوی در جاده مشهد یا بادهای خواف و خراسان‌جنوبی و همچنین بادهای 120روزه سیستان که در جهان معروف هستند و آسیاب‌های بادی به جا مانده از هزاران سال قبل نشان از استفاده پیشینیان ما از این انرژی خدادادی دارد. منابع زمین‌گرمایی سرعین و مشکین‌شهر را مردم ما می‌شناسند، و نیز استفاده از فضولات حیوانی برای گرمایش هزاران سال عمومیت داشته است.
سؤالی که مطرح می‌شود این است که ما از این انرژی‌های تجدیدپذیر که در ایران به وفور یافت می‌شود، چگونه و چه مقدار استفاده می‌کنیم؟ درحالی‌که اگر سفری به کشور همسایه-ترکیه- داشته باشیم، هزاران آبگرمکن خورشیدی روی سقف خانه‌ها را می‌توانیم مشاهده کنیم و یا در کشور آلمان شهروندان و روستائیان تاکنون حدود 2میلیون نیروگاه خورشیدی روی سقف خانه‌های‌شان نصب کرده‌اند. ظرفیت منصوبه برق تجدیدپذیر در ایران نزدیک به 900مگاوات است. این در حالی است که ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر در ترکیه به بیش از 18هزار مگاوات و در پاکستان به بیش از 2هزار مگاوات رسیده است. سؤالی که مطرح می‌شود این است که چرا ایران در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از دنیا و از کشورهای همسایه عقب مانده است؟
طبق آمار سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، تاکنون ۸۲۲ شهرک و ناحیه صنعتی در کشور به بهره‌برداری رسیده و تعداد ۴۶ هزار قرارداد به احداث واحد صنعتی منجر شده و در حال بهره‌برداری است. ما دارای حدودا ۱۲هزار هکتار (۱۲۰میلیون مترمربع) سوله در این شهرک‌ها و نواحی صنعتی هستیم که با درنظر گرفتن مفروضات و محدودیت‌های فنی نظیر ظرفیت انشعاب این واحدها، ظرفیت فیدرها در شهرک‌های صنعتی و زوایای قرارگیری سوله‌ها حدود ۱۲۰۰ مگاوات ظرفیت نیروگاه خورشیدی روی سقف صنایع قابل‌دستیابی است.
شهرک‌های صنعتی امکان نصب حدود ۱۲۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی را روی سقف سوله‌های صنعتی دارند و درصورت تحقق این امر بازی «برد-برد-برد» برای وزارت نیرو، شرکت‌های صنعتی و شرکت‌های فعال در حوزه برق خورشیدی خواهد بود، ضمن آنکه این نیروگاه‌ها می‌توانند کمک شایانی در «پیک‌زدایی» برق در فصول گرم سال داشته باشند.
با توجه به تعداد ساختمان‌های مسکونی در ایران، به راحتی امکان نصب بیش از یک‌میلیون نیروگاه خورشیدی خانگی با ظرفیت مجموع 5هزار مگاوات روی سقف ساختمان‌های مسکونی در کشور وجود دارد ولی تاکنون کمتر از 5هزار نیروگاه خورشیدی خانگی نصب شده است.
مزارع (نیروگاه‌ها) خورشیدی برای زمین‌های کشاورزی که از کمبود آب رنج می‌برند، می‌تواند به‌عنوان یک معیشت جایگزین درنظر گرفته شود. کشاورز به جای کاشت محصول، مزرعه خورشیدی می‌کارد و برق خورشیدی کشت می‌کند و برای 20سال به دولت می‌فروشد و درآمد جایگزین کشاورزی به‌دست می‌آورد. به این ترتیب هم نیاز برق کشور تامین می‌شود، هم از مصرف آب جلوگیری می‌شود، و هم معیشت جایگزین به‌دست می‌آید.
به باور کارشناسان علت اصلی توسعه نیافتن انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، ارائه برق و گاز در ایران به‌صورت یارانه‌ای است که موجب نبود رقابت‌پذیری انرژی‌های تجدیدپذیر در زمینه تامین برق و حرارت می‌شود.
ایران با نزدیک به 30میلیارد دلار یارانه انرژی (براساس آخرین اصلاح آژانس بین‌المللی انرژی) همچنان رتبه اول ارائه‌کننده یارانه انرژی در جهان را دارد. پس از ایران کشور چین با 1.4میلیارد نفر جمعیت قرار گرفته است.
یارانه انرژی به‌معنای ارائه حامل‌های انرژی با قیمتی کمتر از قیمت واقعی است. برای مثال تعرفه برق مشترکین با احتساب قیمت سوخت، هزینه تبدیل انرژی، تلفات انتقال و توزیع، به بیش از هزار تومان می‌رسد، ولی میانگین تعرفه پرداختی مشترکین کمتر از 150تومان به ازای هر کیلووات ساعت است. تعرفه‌های برق خانگی غیرواقعی و یارانه‌ای باعث توجیه‌ناپذیری اقتصادی طرح‌های بهینه‌سازی مصرف در ساختمان‌های ایران شده است. این در حالی است که شرکت‌ها و متخصصان مستعد و توانمند بسیاری در کشور برای اجرای طرح‌های بهینه‌سازی وجود دارند. همینطور در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر نیز در دسترس بودن برق بسیار ارزان و یارانه‌ای موجب توجیه‌پذیر نبودن سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های خورشیدی در بخش خانگی و نیز در بخش صنعت کشور شده است. این در حالی است که با توجه به کاهش قیمت شدید نیروگاه‌های خورشیدی در 10سال اخیر، در بسیاری از کشورهای جهان این نیروگاه‌ها روی سقف ساختمان‌ها نصب شده و برق آن صرف مصارف داخلی ساختمان می‌شود و ارزان‌تر از برق شبکه است. خاموشی گسترده در بهار سال‌جاری که به‌دلیل نبود سرمایه‌گذاری جدید و کافی برای ایجاد نیروگاه‌هاست، به پرداخت نشدن مطالبات فروش برق نیروگاه‌ها به دولت برمی‌گردد، و این خود ناشی از تعرفه‌های برق یارانه‌ای و دریافت نکردن بهای واقعی برق توسط وزارت نیرو از مشترکین است. به‌عبارتی اگر سرنخ خاموشی را بگیریم و دنبال کنیم، باز به تعرفه‌های یارانه‌ای برق می‌رسیم. این در حالی است که ایران دارای فارغ‌التحصیلان متخصص و توانمندی است که می‌توانند با ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها به توسعه فناوری و بازار انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور کمک کنند. زیست‌بوم (اکوسیستم) استارت‌آپی انرژی‌های تجدیدپذیر کم‌کم در ایران در حال شکل‌گیری است و نوید آینده‌ای روشن را در این زمینه می‌دهد. تنها چیزی که از دولت انتظار می‌رود، پرداخت نکردن یارانه به سوخت‌های فسیلی است که زمینه را برای رقابت انرژی‌های تجدیدپذیر و ورود به بازار تامین انرژی کشور فراهم می‌کند. اکنون حدود 250شرکت در زمینه‌های طراحی و مهندسی، پیمانکاری، تامین و تولید تجهیزات انرژی‌های تجدیدپذیر در سراسر کشور فعالیت می‌کنند و موجب ایجاد اشتغال برای حدود 20هزار نفر شده‌اند. اگر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر شتاب گیرد، این ظرفیت به راحتی به بیش از 100هزار نفر می‌رسد. این اشتغال از این جهت ارزشمند است که نه‌تنها در کلانشهرها بلکه، به‌صورت توزیع شده در استان‌ها و شهرستان‌های کشور خواهد بود. صادرات برق تجدیدپذیر به کشورهای همسایه و نیز فروش برق تجدیدپذیر به ماینرها ازجمله زمینه‌هایی هستند که اگر بالفعل شوند، موجب ایجاد بازارهای جدید برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر می‌شوند. از دولت انتظار می‌رود زمینه مناسب را برای ورود بخش‌خصوصی به آنها فراهم کند، برای مثال ماینرها ملزم به تامین درصدی از برق خود از انرژی‌های تجدیدپذیر شوند.
