توافق وین؛ خیلی دور، خیلی نزدیک

امیر محمد حسینی ـ خبرنگار

در ایران همه‌چیز امیدوارکننده به‌نظر می‌رسد و در آمریکا وضعیت متفاوت است. در یک سو حسن روحانی، رئیس‌جمهوری از توافق بر سر مسائل اصلی و شکسته‌شدن تحریم‌ها صحبت می‌کند و در سوی دیگر وزیرخارجه آمریکا می‌گوید که اختلافات اساسی همچنان پابرجاست. نگاه‌ها به دور هفتم مذاکرات وین آکنده از بیم‌وامید است و همچنان مشخص نیست که توافق در این دور حاصل بشود. در این زمینه هم مواضع دوطرف در مقابل یکدیگر قرار دارد. 
سیدعباس عراقچی، رئیس تیم مذاکره‌کننده ایران پس از پایان دور پنجم توپ را به زمین آمریکا انداخته و گفته که احیای توافق هسته‌ای منوط به «تصمیم‌های سخت» واشنگتن است. اما وزیرخارجه فرانسه در نشست خبری مشترک با وزیرخارجه آمریکا گفته‌ که برای احیای توافق هسته‌ای ایران باید قدم‌های نهایی را بردارد. البته عراقچی هم با پایان دور ششم مذاکرات گفته بود که هیأت‌ها برای «تصمیم‌های آخر» به پایتخت‌هایشان بازمی‌گردند. محمدجواد ظریف، وزیرخارجه هم که کمتر خبری از او مرتبط با مذاکرات وین شنیده شده، گفت که متن پیش‌نویس توافق را دیده و فکر می‌کند که گفت‌وگوها در دولت دوازدهم به نتیجه می‌رسد. با این همه هر دوطرف تأکید کردند که همچنان دو یا سه اختلاف اساسی باقی‌مانده است و فقط تفاوت اینجاست که به‌نظر می‌رسد مواضع دیپلمات‌های ایران برای حل این اختلاف‌ها خوش‌بینانه‌تر باشد. هرچند بلینکن نیز در نشست خبری ابراز امیدواری کرده که در دور بعدی «مذاکرات غیرمستقیم» اختلاف‌ها رفع شود.

3محور اصلی اختلاف تهران-واشنگتن در وین چیست؟
به‌نظر می‌رسد که در چند دور اخیر مذاکرات 3‌محور اصلی اختلافی میان ایران و آمریکا وجود داشته است. البته دو کشور تاکنون بر سر یک میز ننشسته‌اند و نمایندگان اتحادیه اروپا نقش میانجی را میان تهران و واشنگتن ایفا می‌کنند؛ اتفاقی که بازشدن گره‌ گفت‌وگوها را زمان‌بر می‌کند. اما این گره‌ها چیست؟ یکی از نخستین اختلافات مذاکرات وین بر سر فهرست تحریم‌های قابل لغو بوده است. ایران از آغاز تاکنون تأکید کرده که خواهان لغو همه تحریم‌هایی است که پس از خروج آمریکا از برجام و در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ اعمال شده است. به‌گفته عباس عراقچی این تحریم‌ها شامل 1500مورد است و شامل نهادها و افراد حقوقی و اشخاص حقیقی بسیاری می‌شود. در سوی مقابل اما آمریکایی‌ها می‌گویند که آماده لغو تحریم‌های مغایر با برجام هستند. کارشناسان معتقدند که آمریکا قصد دارد با نگه‌داشتن بخشی از تحریم‌ها، اهرم‌های فشار خود بر ایران را برای به مذاکره‌کشاندن دوباره تهران نگه دارد. البته آنها از ابتدای گفت‌وگوهای وین تأکید داشتند که ایران باید پس از برجام تن به مذاکره بر سر مسائل منطقه‌ای و موشکی بدهد. هرچند طرف آمریکایی از این موضع عقب‌نشینی کرده اما به شکل راهبردی همچنان آن را دنبال می‌کند.
اختلاف بعدی در مذاکرات وین بر سر چگونگی لغو تحریم‌ها و ترتیب اجرای اقدامات متقابل است. موضع اصلی ایران در این زمینه لغو یکباره همه تحریم‌ها و سپس راستی‌آزمایی آن بوده است. در واقع ایران می‌گوید که به‌دلیل خروج یکجانبه آمریکا از برجام ابتدا باید همه تحریم‌های لغوشده راستی‌آزمایی شود تا به تعهدات خود در قالب برجام بازگردد. اما طرف مقابل معتقد است که بازگشت ایران به تعهدات برجامی به‌دلیل پیشرفت‌ در حوزه فناوری هسته‌ای زمان‌بر است و پیچیدگی‌های زیادی دارد. برای حل این اختلاف، کارگروهی نیز به نام ترتیبات اجرایی تشکیل شده اما به‌نظر می‌رسد هنوز اختلافات اصلی و اصولی در این زمینه پابرجاست.
سومین اختلاف اساسی در مذاکرات وین تضمین خواستن ایران از آمریکاست. ایران می‌خواهد آمریکا تعهد دهد که تحت هیچ شرایطی دولت فعلی و دولت‌های آینده آمریکا نتوانند از توافق هسته‌ای خارج شوند. اما یک مقام آگاه به نیویورک تایمز گفته که چنین خواسته‌ای هرچند منطقی است اما غیرممکن است. به این ترتیب خواسته ایران تبدیل به یکی از گره‌های مذاکرات وین شده است و باید دید کدام طرف از موضع خود عقب‌نشینی می‌کند. درحالی‌که سیدعباس عراقچی گفته تا اینجا مذاکرات براساس اهداف ایران پیش رفته است.

در انتظار دور هفتم مذاکرات
هرچند دیپلمات‌های ایران پس از دور ششم مذاکرات سکوت کردند اما اظهارنظرهای طرف‌های دیگر ادامه دارد. به گزارش ایسنا وزیر خارجه آمریکا در نشست خبری گفت: «اختلافاتی جدی با ایران بر سر بازگشت به تعهدات هسته‌ای وجود دارد.» بلینکن مدعی شد که دستیابی ایران به سلاح اتمی نه فقط تهدیدی برای منطقه بلکه تهدیدی برای جهان است و ادامه داد: «تنها درصورتی با ایران به توافق می‌رسیم که این کشور به تعهدات هسته‌ای خود پایبند باشد.» وزیر خارجه آمریکا همچنین فقدان توافق فنی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را یک‌ نگرانی جدی دانست. براساس توافق ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار بود درصورت لغونشدن تحریم‌ها تا پایان اردیبهشت همه دسترسی‌های نظارتی آژانس بر مراکز هسته‌ای لغو ‌شود. این توافق البته تا پایان خرداد تمدید شده بود و رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور از تمدید مجدد آن درصورت نزدیک‌شدن به خواسته‌های ایران در مذاکرات وین خبر داده است.
اما در حالی که پنجشنبه مهلت توافق منقضی شده، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی  گفته که آژانس هنوز پاسخی از ایران درباره تمدید بازرسی‌های هسته‌ای دریافت نکرده‌ است. گروسی خواستار دریافت پاسخی «فوری» شد و بر «اهمیت حیاتی» تداوم دریافت داده‌های لازم درباره برخی فعالیت‌های ایران ذیل توافق هسته‌ای تاکید کرد.
 براساس این توافق درصورت لغو تحریم‌ها ایران فیلم دوربین‌های مداربسته مراکز هسته‌ای را در اختیار آژانس قرار می‌دهد. با این همه به‌نظر می‌رسد چگونگی نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر مراکز هسته‌ای ایران ازجمله چالش‌های مذاکرات محسوب می‌شود.
در چنین شرایطی تاریخ دقیق دورهفتم مذاکرات نیز مشخص نشده است. در دوره‌های پیشین کشورها در آخرین جلسه کمیسیون مشترک برجام تاریخ گفت‌وگوهای آتی را مشخص می‌کردند و با وقفه‌ای چند روزه‌ دوباره به وین بازمی‌گشتند. البته نماینده روسیه در توییتی در همین زمینه نوشت: «غریزه‌ام به من می‌گوید که مذاکرات وین بر سر احیای برجام از هفته آینده یعنی حداکثر تا ۴ جولای (13تیر) از سرگرفته خواهد شد و حتی ممکن است زودتر نیز این اتفاق بیفتد. این مسئله قطعی نیست اما احتمال بالایی دارد.» میخائیل اولیانوف در توییت دیگری نیز نوشت: «اگر آمریکا اشتباهات قبلی را تکرار کند، ایران ممکن است تصمیم بگیرد که سخت‌تر پاسخ دهد.»
 اگر طبق حدس نماینده روسیه مذاکرات 13تیر‌ماه از سر گرفته شود درست یک‌ماه بعد از آن رئیس‌جمهور در ایران تغییر خواهد کرد. اما هنوز مشخص نیست که توافق هسته‌ای در دولت دوازدهم یا سیزدهم بار دیگر زنده شود.