سقوط قدرت خرید

سمیرا مصطفی‌نژاد ـ روزنامه‌نگار

بررسی توزیع ثروت کشور در دهه 90از فقیرتر شدن قشر فقیر و ثروتمند شدن قشر مرفه جامعه خبر می‌دهد. توضیح بالابودن ضریب جینی به معنی بالابودن شکاف طبقاتی و درآمدی در کشور است، افزایش عدد شاخص نیز به‌معنای کاهش پیدا کردن درآمد افراد فقیر و افزایش درآمد افراد، تفسیر می‌شود. همچنین کاهش آن توضیح‌دهنده روندی معکوس است.
داده‌های مربوط به ضریب جینی معمولا چند‌ماه پس از پایان سال منتشر می‌شوند و آخرین آمار منتشر شده در ایران به سال 98اختصاص دارد. اما دور از ذهن نیست که با توجه به بحران اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و شدت گرفتن همه‌گیری کرونا در کشور، این وضعیت در سال 99وخامت بیشتری پیدا کرده باشد. براساس داده‌های مرکز آمار، ضریب جینی کشور در سال 97به بالاترین حد خود در طول یک دهه، یعنی به حدود 0.41واحد رسید که بالاترین میزان شاخص از سال 89تا سال 98به شمار می‌رود. افزایش تورم و جهش قیمت ارز تأثیر قابل توجهی در افزایش ضریب جینی این سال داشته است. همچنین نوسانات شدید در بازارهای سرمایه‌ای کشور به‌عنوان دیگر عوامل دخیل در صعودی بودن روند ضریب جینی در دهه 90مطرح هستند. ضریب جینی در سال 90از 0.37واحد آغاز شده، ‌در سال 92به کمی بیش از 0.36واحد و تا سال 97با روندی صعودی به 0.41واحد رسیده است. اگرچه گفته می‌شود عدد این ضریب در سال 98با کاهشی نامحسوس مواجه شده و به 39.92درصد رسیده است، اما اقتصاد‌دانان این کاهش را ناشی از کاهش درآمد دهک‌های بالایی و متوسط می‌دانند که لزوما اتفاق خوبی نیست.
از سوی دیگر، بررسی‌های انجام گرفته از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان از کاهش درآمد سرانه در کشور به یک‌سوم و کاهش 35درصدی قدرت خرید مردم از سال 90تا 98دارد. همچنین براساس این گزارش در سال‌های انگشت‌شمار لغو تحریم‌های اقتصادی - که درآمد‌های ارزی به کشور سرازیر شده بودند- هم این درآمد سرشار، معیشت خانوارها را تحت‌تأثیر خود قرار نداد، تحول مثبتی در این حوزه به‌وجود نیاورد و در ادامه کاهش ارزش پول ملی و رشد تورم و نقدینگی به فقیرتر شدن خانوارهای ایرانی کمک بیشتری کرد. این کاهش 34درصدی سرانه درآمد در شرایطی ایجاد شده است که درآمد اسمی خانوارهای ایرانی نسبت به سال 90افزایش داشته اما قدرت خرید آنها به یک‌سوم کاهش یافته است. همچنین این انتظار وجود داشت که در سال 99رشد اقتصادی 8درصدی در کشور رخ دهد که در این صورت برای بازگشت درآمد سرانه کشور به وضعیت سال 90به 6سال زمان نیاز بود که این امر هم محقق نشد. این وضعیت منجر به کاهش میزان مصرف کالاهای اساسی از سوی خانوارهای ایرانی در سال‌های پایانی دهه 90شد. به‌طوری که مصرف تعدادی از کالاهای اساسی خوراکی طی4 سال منتهی به 99به یک‌پنجم کاهش پیدا کرد.