این شماره:از سر قبر آقا تا میدان توپخانه با واگن اسبی

تاریخ متروی تهران حتی در کتاب‌های درسی هم آمده است؛ فصل قاجار، آن جایی که ناصرالدین‌شاه امتیازنامه رویترز را امضا کرد. بارون ژولیوس دو رویترز که قبلا نامش اسرائیل بئر یوسافات بود، یک یهودی به مسیحیت گرویده بود که تبدیل به کارآفرین- روزنامه‌نگاری مشهور در ملیت آلمانی- انگلیسی شد. مالک آژانس خبری رویترز که شامه حیرت‌انگیزی در بو کشیدن فرصت‌های پرملات اقتصادی داشت، پیش از آنکه عطر چرب دربار قاجار با باد و از طریق دریاها به دماغ‌های حساس در اقصی‌نقاط جهان برسد، با ناصرالدین شاه وارد مذاکره شد. سر کیسه را به اندازه وامی به مبلغ 200هزار لیره انگلیسی با بهره 5درصد برای شاه ایران باز کرد و باقی ماجرا. البته این وسط - مثل هر بزنگاه دیگری در تاریخ، از لحظه پاگذاشتن بشر روی زمین - واسطه‌ها هم حضور داشتند؛ آنها که نهایت 5، 6 نفر از نزدیکان ناصرالدین‌شاه بودند، اندازه نصف مبلغی که برای خریدن یک کشور پیشنهاد شده بود، (100هزار لیره انگلیس 133سال پیش) رشوه گرفتند و ایران را به‌مدت 25سال به عقد موقت آقای رویترز درآوردند. آقای رویترز هم که خیلی برای این لحظه انتظار کشیده بود و بیش از این دیگر نمی‌توانست منتظر بماند، به سرعت از بالا و دریا و پایین‌تر... جنگل و... خلاصه تا اعماق وجود ایران (به جز معادن طلا و نقره، چون احتمالا اینها تنها چیزهایی بودند که ناصرالدین شاه شنیده بود باارزشند) دست به‌کار شد. حق راه‌اندازی تراموای شهری هم یکی از مواردی بود که بارون ژولیوس دو‌ رویترز در امتیازنامه از ناصرالدین‌شاه گرفته بود. تراموای شهری تهران که خیلی زود به «واگن اسبی» معروف شد در سال 1267خورشیدی به راه افتاد. خط واگن اسبی تهران دو خط داشت: یک خط از ابتدای خیابان لاله‌زار به خیابان ناصریه (ناصرخسروی کنونی) تا سبزه‌میدان، یک خط دیگر از میدان توپخانه به خیابان چراغ گاز (امیرکبیر کنونی) به دروازه حضرت عبدالعظیم (بازار حضرتی کنونی) به خیابان قبرستان به خیابان دروازه قزوین و از آنجا تا خیابان مریضخانه تا میدان توپخانه. در امتیازنامه خط سومی هم پیش‌بینی شده بود اما هیچ‌وقت کشیده نشد: از سر قبر آقا (نزدیک چهارراه مولوی کنونی) در امتداد خیابان اسماعیل بزاز (مولوی) به دروازه گمرک و از آنجا به دروازه قزوین تا میدان توپخانه. کرایه هر مسافر ابتدا3‌شاهی بود که بعد به 5شاهی و از سال ۱۲۹۷ خورشیدی به 300دینار (6شاهی) افزایش یافت. با وجود اعتراض دولت ایران، شرکت حاضر نشد این بها را پایین بیاورد. واگن اسبی تا سال ۱۳۱۰ خورشیدی دایر بود.