وقتی از دو حرف می‌زنیم/ اصفهان پیشکش، در تهران گشت بزنید
آزاده بهشتی
دعوت به دویدن در بافت مرکزی تهران از آن برنامه‌هایی است که هیچ وقت دست رد به سینه آن نمی‌زنم. می‌توانی مسافت‌های طولانی تاب بیاوری به امید کشف بافتی از شهر که بیش از 100سال قدمت دارد و حالا لابه لای شکل نو شده تهران درحال فراموشی است. قاعدتا صبح زود روزهای تعطیل، زمان بهتری برای این کشف و شهود است.
صبح زود در تابستان به خاطر گرما و روشنایی زودتر از بقیه فصل ها شروع می‌شود. آن روز صبح قرارمان ساعت 5صبح بود کنار مجسمه شهید مدرس روبه‌روی ساختمان مجلس. تعدادمان قرار بود زیاد باشد، اما در نهایت 3 نفر از رختخواب دل کَندند و خودشان را به وقت رساندند. مقصد را از قبل مشخص کرده بودیم؛ می رفتیم تا کاروانسرای خانات و برمی گشتیم. قرار بود دوان دوان برسیم به این کاروانسرا و صبح علی الطلوع آنجا باشیم، انگار که کاروانی از دیار دور سر این ساعت می رسید به آنجا و ما باید قبل از رسیدنش آنجا باشیم.
خیابان مصطفی خمینی را تا انتها رفتیم به چهارراه مولوی که قبلا میدان مولوی بود، رسیدیم_ تقاطع خیابانی به همین نام با خیابان مصطفی خمینی_ چهارراه مولوی را کمتر از 200 متر به سمت پایین دویدیم. از خیابان صاحب جمع؛ پایین تر از کوچه حاتمی و روبه‌روی خیابان اردستانی راه باریک شد، راه باریکی که ما را به سمت یکی از ورودی‌های کاروانسرای خانات هدایت کرد. روبه‌روی کاروانسرا ایستاده بودیم. نقطه پایانی که باید از آن برمی‌گشتیم به شروع، جایی که شروع سفر بسیاری از کاروان‌ها بوده تا پایان راه.
اگر نگاهی به نقشه‌های قدیمی تهران بیندازید، کاروانسرای خانات را در نقشه سال۱۲۷۰ قمری پیدا خواهید کرد؛ هرچند که تاریخ دقیقی از سال ساخت کاروانسرای خانات در دسترس نیست و به‌طور قطع نمی‌توان سال ساخت آن را ۱۲۷۰ قمری خواند اما با توجه به سبک و ویژگی‌های معماری می‌توان حدس زد که این کاروانسرا در دوره قاجار ساخته شده است.
«این کاروانسرا با مساحت حدود ۱۰هزار مترمربع و ۵۴ حجره کوچک با دری به ارتفاع 5 متر از چوب روسی و ۴۰ گل میخ ساخته شده است. معماری آن به شیوه آجرکاری است و 2 بخش حیاط و راهروی ورودی دارد. این کاروانسرا یک مهر ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. » دوست تهران شناس دونده‌ام این توضیحات را برای مایی که هن و هن کنان داشتیم نفس می‌گرفتیم گفت و بعد هم ادامه داد: «کاروانسرا به خاطر آتش‌سوزی سال ۱۳۵۷تا مدت‌ها بلااستفاده بود تا اینکه در اسفند سال ۱۳۸۸ برای جشن نوروز آن سال از طرف سازمان میراث فرهنگی مرمت و ورود به آن برای مردم ممکن شد.»
کاروانسرای خانات 2 ایوان هم دارد که یکی در سمت شرق و دیگر در سمت غرب قرار گرفته است. ورودی اصلی کاروانسرا ایوان شرقی آن است که راه به بازار امین السلطان دارد. اینطور که مشخص است میدان امین السلطان در گذشته بازار امین السلطان را به 2 بخش شمال غربی و جنوب شرقی تقسیم می‌کرده و در جنوب شرقی‌ترین قسمت خود یکی از ورودی‌های کاروانسرای خانات را جا داده است. در قسمت شمال شرقی بنا، محلی ایجاد شده که در گذشته به‌عنوان باربند و اصطبل چهارپایان استفاده می‌شد.
نمی‌توانستیم زیاد معطل کنیم، ضربانمان که می‌افتاد برگشتن از کاروانسرا تا میدان بهارستان سخت می‌شد. گشتی در کاروانسرا زدیم و برگشتیم. در مسیر برگشت فکر کردم برای حظ کردن از تاریخ، حتما نباید به اصفهان و شیراز سفر کنی، یک گشت نیم روزه به بافت مرکزی پایتخت کم از سفر به شهرهای تاریخی ندارد.
