صرفا جهت خالی نبودن عریضه

مهرداد طبرسی- روزنامه‌نگار

زمانی یکی از جذابیت‌های انتخابات تماشای مستندهای انتخاباتی نامزدها بود. ستادهای تبلیغاتی از مدتی پیش از شروع رقابت‌های انتخاباتی مشغول رایزنی با کارگردانان می‌شدند تا بتوانند مستندهایی هرچه جذاب‌تر و چشمگیرتر را برای پخش تلویزیونی آماده کنند.
طیف‌های گوناگونی از کارگردانان مستندهای تبلیغاتی نامزدها را در دوره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری ساخته‌اند، از کارگردانان بدنه سینمای ایران تا کارگردانان تجربه‌گرا، از کارگردانانی با گرایش‌های آشکار سیاسی تا کارگردانانی که کمتر اهل موضع‌گیری سیاسی بوده‌اند، از مجید مجیدی و بهروز افخمی و سیف‌الله داد و رخشان بنی‌اعتماد تا زنده‌یاد ضیاء‌الدین دری و محرم زینال‌زاده و مجید برزگر، از محمدحسین لطیفی و بهروز شعیبی و مهدی فخیم‌زاده و رسول صدرعاملی تا مجید برزگر و محمدعلی فارسی و رسول ملاقلی‌پور و کمال تبریزی.
انتخاب کارگردانان به‌نوعی نشان‌دهنده سلیقه هنری نامزدها و ستادهای تبلیغاتی‌شان نیز بوده است. نکته جالب توجه اینجاست که نامزدها بیشتر از اینکه به سراغ مستندسازان بروند ترجیح داده‌اند به سراغ کارگردانان نامدار سینما بروند، ‌ظاهرا نامزدها و ستادهای تبلیغاتی چندان اعتمادی به مستندسازان نداشته‌اند، در عین حال ممکن است تأثیر تبلیغاتی نام فیلمسازان نیز مدنظر نامزدها بوده باشد.
در دوره‌هایی رقابت ستادهای انتخاباتی برای جلب نظر کارگردانان و تأثیر مستندهای انتخاباتی به‌اندازه‌ای بود که حتی مجله‌های حرفه‌ای حوزه سینما و تلویزیون نیز به تفصیل به نقد مستندهای انتخاباتی می‌پرداختند.
امسال نیز از لحظه ثبت‌نام نامزدها بحث درباره فیلم‌های تبلیغاتی ورودشان به ستاد انتخابات آغاز شد و در روزهای نخست بحث‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی درباره فیلم‌های تبلیغاتی درگرفت، اما در حد فاصل ثبت‌نام نامزدها و اعلان نام نامزدهای نهایی کم‌کم بحث‌ها فروکش کرد، چرا که اساسا نوع انتخاب نامزدهای نهایی همه‌‌چیز را تحت‌الشعاع قرار داد.
گرم نبودن تنور رقابت‌ انتخاباتی را نمی‌توان در بی‌توجهی به مستندهای تبلیغاتی بی‌تأثیر دانست. تجربه دوره‌های گذشته نشان می‌دهد هرچه رقابت‌های انتخاباتی گرم‌تر بوده توجه به مستندها نیز بیشتر بوده و کثرت توجه طرفداران ضعف‌های مستندها را پوشانده است.
امسال کمتر کسی به تماشای مستندهای انتخاباتی نشست و مستندها در میان بینندگان حرفه‌ای و عموم بینندگان کمتر بازتاب یافتند. حتی نام سازندگان مستندهای انتخاباتی نیز کمتر به رسانه‌ها راه یافته است. در حقیقت مستندها آن‌قدر تأثیرگذار نبوده‌اند که حساسیتی را برانگیزانند و رسانه‌ها به‌دنبال نام سازندگان باشند. درحالی‌که مناظره‌ها همچنان اگر نه به اندازه گذشته اما کم‌و‌بیش در میان مردم بازتاب یافت و مردم برای ارزیابی نامزدها، به‌ویژه نامزدهای کمتر شناخته‌شده، دست‌کم ساعتی را به تماشای مناظره‌ها نشستند. پس بی‌تردید نمی‌توان افت کیفیت فیلم‌های تبلیغاتی را در ماجرا بی‌تأثیر دانست.
فیلم‌های تبلیغاتی نامزدها بیشتر از آنکه شکل فیلم‌های حرفه‌ای داشته باشند، شبیه مستندهای گزارشی تلویزیونی بودند. شروع‌های طولانی، تمرکز بیش از اندازه بر گفت‌و‌گو با خود نامزد، پخش نماهای بسیار از کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها و اقصی‌نقاط کشور که ظاهرا قرار بوده نمادی از پیشرفت و حرکت باشد، عملا مستندها را از نفس انداختند.
در عین حال الگوبرداری از مستندهای خارجی را بدون توجه به سلیقه بومی نیز می‌توان یکی از دلایل افت مستندها برشمرد. مستند یکی از نامزدها، تحت‌تأثیر مستند تبلیغاتی جو بایدن، دقایقی را به نحوه آماده شدن و گریم نامزد موردنظر در پشت صحنه اختصاص داده بود، درحالی‌که چنین نماهایی آشکارا در تعارض با طبقه طرفداران و شعارهای نامزد مورد نظر قرار داشت.
یکی دیگر از دلایل افت کیفی مستندها معلوم نبودن فهرست نهایی تأییدشدگان بوده است. ستادهای انتخاباتی زمان کمی برای ساخت مستند داشته‌اند و بعضی نامزدها حتی احتمال تأیید خود را نمی‌داده‌اند. احتمالاً کسانی ساخت فیلم تبلیغاتی خود را آغاز کرده بودند و بعد با عدم‌تأیید نامزد مواجه شدند و در مقابل کسانی هنوز منتظر بودند که ببینند آیا تأییدشان قطعی است یا نه و بعد ساخت مستند را آغاز کنند، دیر دست به‌کار شدند و مستندهایی شتابزده و سردستی نتیجه کارشان شد.
کثرت نامزدها نیز در پراکندگی طرفداران و ستادهای انتخاباتی و در نتیجه بی‌برنامگی و شتابزدگی مستندهای تبلیغاتی بی‌تأثیر نبوده است. علاوه‌بر این، عدم‌پخش 2مستند انتخاباتی به‌دلیل اختلاف سازندگان با ستاد انتخابات را نیز نمی‌توان در بی‌توجهی به مستندها بی‌تأثیر دانست.
به‌نظر می‌رسد ساخت مستند تبلیغاتی اکنون، دست‌کم در دوره اخیر، بیشتر از اینکه نشانه‌ خلاقیت و سلیقه بصری و هنری نامزدها باشد، جهت خالی نبودن عریضه ساخته شده است. در انتخاباتی که یکی از کمترین مشارکت‌ها را در سال‌های اخیر داشته است، انتظار ساخت مستندهای حرفه‌ای و تأثیرگذار شاید قدری زیاده‌خواهی باشد.