شرق در انتظار آب

طرح انتقال آب دریای عمان ابتدا قرار بود با محوریت خراسان رضوی و خراسان جنوبی اجرا شود و در مسیر ایجاد خط لوله انتقال آب سهمی هم برای سیستان و بلوچستان در نظر گرفته شده بود، اما با تغییر برنامه خراسان رضوی و جنوبی، این پروژه به صورت مجزا و فقط برای سیستان و بلوچستان اجرا می‌شود و خراسان رضوی و جنوبی در فهرست انتقال آب خلیج فارس گنجانده شده‌اند.  به گزارش همشهری، هنوز سهم خراسان‌شمالی از طرح‌های انتقال آب روشن نیست و فعلا این استان از فهرست حذف شده است.

 انتقال آب دریای عمان در انتظار اعتبار
چند سالی است طرح انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان مطرح شده و با همه نیازمندی‌های استان به منابع آب شیرین، کند پیش می‌رود. همه مطالعات طرح انتقال آب دریای عمان به استان انجام شده، کلنگ طرح به زمین خورده و در حال حاضر در مرحله تحویل زمین، تامین اعتبار و شروع قرار دارد.
این طرح و اجرای آن در اختیار وزارت صنعت، معدن و تجارت و هدف اصلی آن هم تامین آب صنایع است و در طول مسیر، سهمی هم برای تامین آب آشامیدنی در نظر گرفته شده. بر اساس مطالعات و تصمیمات گرفته شده قرار است بعد از اجرای طرح، سالانه ۳۰میلیون مترمکعب آب از دریای عمان استحصال و به سراسر سیستان و بلوچستان منتقل شود. اگر همه برنامه‌ها به درستی انجام و اعتبار به‌ صورت کامل تامین شود، پروژه طی ۳سال به بهره‌برداری خواهد رسید. برای اجرای پروژه نیاز به چند پیمانکار است و هر قطعه از طرح  به پیمانکاری مجزا سپرده می‌شود تا کار در زمان مشخص و بدون تاخیر به پایان برسد.
منابع فعلی آب سیستان‌وبلوچستان کاملا معلوم و محدود است و به همین دلیل نمی‌توان روی ذخایر و منابع آبی فعلی استان برای شرایط پایدار برنامه‌ریزی کرد. این در حالی است که طرح انتقال آب از دریای عمان یک منبع پایدار آب تلقی می‌شود و می‌تواند بخشی از مشکلات را حل کند. 
۴۸درصد از برداشت‌ آب برای شهرها و روستاهای سیستان و بلوچستان وابسته به منابع زیرزمینی است. سال گذشته سیستان و بلوچستان با ۵ میلی‌متر بارندگی کم‌بارش‌ترین استان کشور اعلام شد و بدترین سال زراعی را تجربه کرد که این شرایط حاکی از تابستانی سخت و پرتنش است. حداکثر ظرفیت منابع آب استان ۲۱۸میلیون متر مکعب در سال است که 42 درصد از این میزان یعنی  معادل 9/62 میلیون مترمکعب آب در سال از منابع سطحی و 5/84 میلیون مترمکعب در سال از منابع زیرزمینی یعنی از  ۱۷۶ چاه آب، تامین می‌شود.
در حال حاضر ۵۰ شهر استان به شبکه آب‌رسانی متصل هستند. همچنین استان ۵۵۹۴روستای دارای سکنه دارد که از این میان ۳۰۴۹روستا دارای تاسیسات بهداشتی آب آشامیدنی هستند و آب آشامیدنی ۲۵۴۵ روستا فاقد تاسیسات مذکور است. درصد بهره‌مندی آب آشامیدنی بهداشتی روستای استان 5/70 و این آمار در کل کشور ۸۲درصد است. روزانه ۱۱۳تانکر برای ۹۳۰ روستا آب‌رسانی سیار انجام و به هر خانوار ۹۰ لیتر آب آشامیدنی و بهداشتی تحویل می‌دهند. ۲۳۵ هزار نفر یعنی ۱۶درصد جمعیت روستایی استان آب آشامیدنی مورد نیاز خود را به صورت سیار تامین می‌کنند و سالانه ۶۰۰ میلیارد ریال برای تامین آب آشامیدنی سیار روستایی هزینه می‌شود. برخی از روستاها هم آب مورد نیاز خود را از منابع محلی مانند چشمه‌ها و چاه‌های اختصاصی تامین می‌کنند. با توجه به این شرایط، اجرای طرح انتقال آب دریای عمان اهمیت زیادی برای سیستان‌وبلوچستان دارد. 

رهایی منابع زیرزمینی از برداشت بی‌رویه
برای جلوگیری از حفر چاه‌های عمیق و حفظ آب‌های زیرزمینی، آب آشامیدنی، کشاورزی و گلخانه‌های شهرها و روستاهایی که در مسیر خط لوله انتقال آب قرار دارند، از این خط لوله تامین خواهد شد.
مدیرکل مدیریت بحران خراسان رضوی با اعلام این مطلب گفت: میزان پوشش شهروندان توسط شبکه آب‌رسانی به میزان بارندگی و آب موجود در مخازن بستگی دارد. آخرین آمار میزان بارندگی در خراسان رضوی 9/95میلی‌متر اعلام شده که در مقایسه با 270میلی‌متر بارندگی سال پیش، این استان با کاهش 60درصدی روبه‌رو شده است. میزان آب مخازن استان نیز امسال 39درصد و سال پیش 70درصد بود که نشان از کمبود آب و خشکسالی در استان دارد.

 خلیج‌فارس ناجی صنعت و کشاورزی خراسان رضوی 
خط دوم انتقال آب خلیج‌فارس پس از عبور از کرمان‏، بیرجند و شهر خواف به خراسان رضوی می‌رسد. مدیرکل مدیریت بحران خراسان رضوی ظرفیت شیرین‌سازی خط دوم انتقال آب خلیج‌فارس  را 230میلیون مترمکعب عنوان کرد و به همشهری گفت: از این مقدار 120میلیون مترمکعب برای خراسان رضوی در نظر گرفته شده است. محسن نجات با بیان اینکه طبق پیش‌بینی‌ها طول این خط تا خراسان رضوی 1550کیلومتر به همراه 18 ایستگاه پمپاژ آب خواهد بود، افزود: زمان تکمیل و بهره‌برداری از این طرح 4 سال پیش‌بینی شده است.
به گفته مدیرکل مدیریت بحران خراسان رضوی، با تکمیل و راه‌اندازی 18 ایستگاه‌های پمپاژ مشکل آب‌رسانی به صنایع رفع می‌شود. همچنین اجرای 4ساله طرح انتقال آب خلیج‌فارس برای 30هزار نفر اشتغال ایجاد می‌کند.

آب‌رسانی سیار به روستاها
نجات با اعلام اینکه 27درصد از جمعیت روستایی استان با مشکل تامین آب با پوشش شبکه آب‌رسانی مواجه هستند، گفت: 265روستا در جنوب و شرق خراسان رضوی با تانکرهای سیار آب‌رسانی می‌شوند، همچنین در شرایط اضطراری 45 روستای دیگر نیز به این شبکه آب‌رسانی سیار اضافه می‌شوند. این مقام مسئول با بیان اینکه با همکاری استانداری خراسان رضوی و مطالعاتی که در دانشگاه فردوسی مشهد انجام شده برنامه‌ای با عنوان «سند سازگاری با کم‌آبی» تدوین شده است، افزود: شیرین‌سازی پساب‌ صنایع، ایجاد ظرفیت جدید در بخش آب آشامیدنی و استفاده این آب در بخش‌های کشاورزی و فضای سبز بخش‌هایی از این برنامه هستند.
به گفته وی، با توجه به خشکسالی‌ها در سال‌های اخیر یکی از دغدغه‌های استان در بخش کشاورزی، شیرین‌سازی آب برای استفاده در بخش دامداری است.

 مزایای انتقال آب برای محیط‌ زیست
کارشناس محیط‌زیست خراسان رضوی هم با بیان اینکه طرح انتقال آب از خلیج‌فارس به استان‌های شرقی کشور راهی برای رهایی از مشکلات خشکسالی و کم‌آبی در این مناطق است به همشهری گفت: همچنین این طرح می‌تواند به افزایش اشتغال، توسعه، آبادانی و افزایش تولید و رونق صنایع کمک کند.
حسین قابل با بیان اینکه انتقال آب خلیج‌فارس به استان با 2 هدف تامین آب آشامیدنی و آب صنایع انجام می‌شود، افزود: گزارش‌های به‌دست آمده در 3دهه اخیر نشان می‌دهد با‌ وجود بارندگی‌های مقطعی در کلانشهر مشهد و سایر شهرها و روستاهای استان با افت سطح آب‌های زیر زمینی و بیشترین فرونشست روبه‌رو هستیم و در حال حاضر دشت طوس به‌عنوان نخستین دشت ممنوعه در وضعیت بحرانی قرار دارد.
این کارشناس محیط‌زیست بزرگ‌ترین مزیت انتقال آب خلیج فارس به استان را کم‌کردن فشار به منابع آبی در دشت‌های ممنوعه دانست و اظهار کرد: برداشت بیش از اندازه از سفره‌های آب‌ زیرزمینی اکثر دشت‌های خراسان رضوی را به دشت‌های ممنوعه تبدیل و با معضل بزرگ فرونشست زمین مواجه کرده است. انتقال آب خلیج فارس می‌تواند موجب احیای این دشت‌ها شود. قابل‏ با توجه به اینکه یکی از مقاصد اجرای این طرح تامین آب برای صنایع است، اظهار کرد: صنایع فولاد از صنایع‌ پرآب‌بر است. آبی که توسط این صنایع استفاده می‌شود بعد از این مرحله به پساب تبدیل می‌شود که قابل تصفیه است. از این پساب تصفیه‌‌شده می‌توان در بخش‌های متفاوتی از جمله کشاورزی و ایجاد فضای سبز شهری نیز استفاده کرد. وی یکی دیگر از فواید انتقال آب خلیج‌فارس به استان را تامین آب برای اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی دانست و ادامه داد: پدیده گرد و غبار از معضلات ۶ منطقه در شهرستان‌های سبزوار، گناباد، بجستان، رشتخوار، خواف و تایباد است که با تامین آب و اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی این مشکل نیز رفع خواهد شد.

 چشم امید صنایع خراسان جنوبی به خلیج‌فارس
تا سال گذشته طبق طرح «کریدور شرق» موضوع انتقال آب از دریای عمان مطرح بود که سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی را در بر می‌گرفت، اما با تغییر سیاست‌ها و در فاز دوم طرح، آب از خلیج‌فارس به شهر سیرجان و بعد به خراسان‌جنوبی و رضوی انتقال خواهد یافت. سرپرست آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با بیان اینکه طرح انتقال آب از هرمزگان آغاز و در مسیر کرمان و خراسان جنوبی به خراسان رضوی انتقال خواهد یافت، گفت: اجرای این طرح می‌تواند واحدهای صنعتی و معدنی بزرگ و گلخانه‌های صنعتی استان‌ها را توسعه دهد. آب استحصال شده در این پروژه از نظر قیمتی در مقایسه با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ۲۰ درصد ارزان‌تر است.
سعید سروری با بیان اینکه خراسان جنوبی در چند سال اخیر با خشکسالی کم‌سابقه روبه‌رو بوده است، اظهار کرد: اگر استفاده از سفره‌های زیزمینی و دیگر منابع آبی موجود در استان به همین نحو پیش برود با مشکلات بسیاری روبه‌رو خواهیم شد. وی درباره رفع معضل خشکسالی در استان اظهار کرد: بهترین راه‌حل و جایگزین برای جبران معضل خشکسالی، طرح انتقال آب دریا به مناطق خشک کشور از جمله خراسان جنوبی است که موجب توسعه صنایع، ایجاد اشتغال و حتی مهاجرت معکوس خواهد بود.
این مقام مسئول با بیان اینکه در مجموع 320میلیون متر مکعب در این طرح به استان‌های شرقی کشور آب‌رسانی خواهد شد، گفت: سهم خراسان جنوبی از ظرفیت شیرین‌سازی خط دوم انتقال آب خلیج‌فارس 60میلیون متر معکب خواهد بود که برای مصارف صنعتی در نظر گرفته شده است. وی با بیان اینکه در حال حاضر سهمیه آب مصرفی صنایع متمرکز در خراسان جنوبی حدود 30میلیون مترمکعب است که از منابع آبی استان تامین می‌شود، افزود: با اجرای طرح انتقال آب دریا به استان سهمیه آب مصرفی صنایع تا 3برابر افزایش خواهد یافت و منابع آبی استان نیز برای مصارف آشامیدنی و کشاورزی به‌کار خواهد رفت.

 آب‌رسانی به روستاها تا پایان 1400
معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آبفای خراسان جنوبی با بیان اینکه ۱۴۶روستای خراسان جنوبی از سال ۹۲ تاکنون با اعتبار ۱۶۸ میلیارد تومانی از آب‌رسانی پایدار برخوردار شده‌اند، گفت: این مساله علاوه بر تامین آب سالم و بهداشتی مورد نیاز روستاییان نقش موثری در ماندگاری جمعیت و شکل‌گیری روند مهاجرت معکوس داشته است. به گفته منوچهر سالاری، بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده تا پایان سال ۱۴۰۰ همه روستاهای پرجمعیت استان با اولویت مناطق مرزی و محروم از آب آشامیدنی سالم برخوردار خواهند شد.
وی با بیان اینکه آب مصرفی 6/75درصد جمعیت روستایی در خراسان جنوبی با شبکه آب‌رسانی تامین می‌شود و در بخش شهری استان نیز 8/99درصد مشترکان تحت پوشش شبکه آب‌رسانی هستند، اظهار کرد: 380روستای خراسان جنوبی فاقد شبکه آب‌رسانی هستند و در طول سال توسط ناوگان تانکرهای سیار آب‌رسانی می‌شوند. در فصول گرم سال و پیک مصرف این تعداد به 430 روستا نیز می‌رسد.



 امضای سند سازگاری با کم‌آبی
مدیرکل محیط‌زیست خراسان جنوبی اما با بیان اینکه انتقال آب از دریا به استان‌های خشک مرکزی و شرقی به عنوان آخرین گزینه برای جبران کم‌آبی قابل قبول است و می‌تواند بعضی از مصارف خاص را پوشش بدهد، گفت: مهم‌ترین مشکلی که اجرای طرح انتقال آب دریا در کشور ایجاد می‌کند، تحت تاثیر گذاشتن شیوه مدیریت مصرف آب استان‌های کم‌آب است که آنها را دچار یک آینده‌نگری کاذب می‌کند.
حسن اکبری با اشاره به اینکه تبلیغات برای اجرای طرح این ذهنیت را ایجاد می‌کند که به منبع بی‌پایان آب متصل شده‌ایم، افزود: اگر مدیریت مصرف بهینه آب اجرا نشده باشد، انتقال آب دریا نمی‌تواند کمبود آب را جبران کند.
مدیرکل محیط‌زیست خراسان جنوبی با اشاره به اینکه «سند سازگاری با کم‌آبی» در خراسان جنوبی به تصویب رسیده است، افزود: اساس این طرح استفاده بهینه و مدیریت مصرف آب است با این شرایط سرمایه‌گذاری برای تامین‌ آب از طریق انتقال آب دریا توجیه‌پذیر خواهد بود در غیر این صورت همچنان معضل کم‌آبی ادامه خواهد داشت.  اکبری در پایان اظهار کرد: انتقال آب به مراکز جمعیتی اصلی و مناطق صنعتی استان انجام می‌شود و کاربری این آب‌رسانی صنعتی است در حالی‌که همه پهنه استان با مساله کم‌آبی روبه‌روست. 

 حذف خراسان شمالی از فهرست انتقال 
تفاهم‌نامه انتقال آب دریای عمان به شرق کشور آذر 98 امضا شد و قرار بود این انتقال آب به منطقه 5 کشور انجام شود، اما نامی از خراسان شمالی از استان‌های منطقه در این تفاهم‌نامه نبود. استاندار خراسان شمالی با انتقاد شدید از نادیده گرفته شدن این استان در طرح انتقال آب دریای عمان به استان‌های شرق کشور گفته بود که باید خراسان شمالی نیز سهمی از این آب داشته و سهم آن از این خط لوله انتقال آب مشخص شود و وقتی ۶ استان در قالب یک منطقه لحاظ شده‌اند به این معناست که باید در تصمیم‌گیری‌ها کل این منطقه را در نظر داشته باشیم. 
انتقاد استاندار و پیگیری‌های نمایندگان مجلس اسفند سال گذشته به ثمر نشست و نام خراسان شمالی نیز به فهرست دریافت‌کنندگان آب دریای عمان اضافه شد. هنوز چند روزی از گنجانده شدن خراسان شمالی به عنوان یکی از استان‌های هدف طرح انتقال آب دریای عمان به شمال شرق کشور نگذشته بود که این طرح بار دیگر دستخوش تغییر قرار گرفت و قرار شد آب دریای عمان فقط به سیستان و بلوچستان منتقل شود و خراسان رضوی و خراسان جنوبی نیز در طرح انتقال آب خلیج فارس قرار گرفتند. با تصویب طرح جدید انتقال آب خلیج فارس، بار دیگر خراسان شمالی که با تنش‌های آبی زیادی مواجه است در این طرح نادیده گرفته شد.