افول صلح جهانی زیرسایه کرونا

شیوع کرونا در یک سال گذشته وضعیت صلح و ثبات جهان را به‌چالش کشید و به اعتراض‌های خشونت‌آمیز و ناامنی سیاسی دامن زد. طبق جدیدترین شاخص جهانی صلح (GPI) که به تازگی منتشر شده، متوسط صلح جهانی در سال گذشته میلادی 0.07درصد افت داشته است. طی 13سال گذشته این نهمین بار است که وضعیت جهانی صلح بدتر می‌شود.
شاخص جهانی صلح که از سال 2007تاکنون هر سال از سوی مؤسسه اقتصاد و صلح (IEP) منتشر می‌شود، وضعیت 163کشور شامل 99.7درصد جمعیت جهان را براساس 3عامل امنیت اجتماعی، میزان درگیری‌های داخلی و خارجی و سطح فعالیت‌های نظامی‌ ارزیابی می‌کند و معتبرترین ابزار سنجش صلح در جهان است. طبق گزارش جدید مؤسسه اقتصاد و صلح، شاخص جهانی صلح در 87کشور ارتقا و در 73کشور افت داشته است. هند، شرق اروپا و آمریکا بیشترین افت را در شاخص صلح داشته‌اند که دلیل اصلی آن افزایش اعتراض‌های سیاسی و تظاهرات علیه محدودیت‌های کرونا بوده است.
طبق این گزارش، سال گذشته برخی از بحران‌ها و درگیری‌های جهانی که طی یک دهه گذشته ظهور پیدا کرده‌اند، رو به افول گذاشتند اما شیوع کرونا باعث به‌راه افتادن یک موج جدید از تنش و بی‌ثباتی داخلی و همچنین افزایش کشمکش بین قدرت‌های بزرگ جهان شد.
در این گزارش آمده هنوز برای قضاوت درباره آثار طولانی مدت همه‌گیری کرونا روی صلح جهانی زود است اما این احتمال وجود دارد که نوسان شرایط اقتصادی در بسیاری از کشورها، بی‌ثباتی سیاسی و اعتراض‌های خشونت‌آمیز را افزایش بدهد. استیو کیللیا، مدیر مؤسسه اقتصاد و صلح می‌گوید: «دلیل اصلی افول صلح جهانی در سال 2020افزایش تعداد اعتراض‌های خشونت‌آمیز و تشدید بی‌ثباتی سیاسی بوده است. کرونا و مسائل اقتصادی ناشی از آن ازجمله عوامل این ناآرامی‌ها بوده‌اند».

رتبه صلح کشورها
تنها 3منطقه از 9منطقه‌ای که در گزارش مؤسسه اقتصاد و صلح بررسی شده‌اند، شاهد بهبود سطح صلح خود در طول سال گذشته بوده‌اند و بقیه، شرایطشان بدتر شده است. بدترین وضعیت را آمریکای شمالی داشته که دلیل اصلی آن ناآرامی‌های بعد از قتل جورج فلوید، انتخابات ریاست‌جمهوری 2020و حمله به ساختمان کنگره بوده است.
از سوی دیگر، بیشترین ارتقا به‌ترتیب در خاورمیانه، شمال آفریقا، اروپا و جنوب آسیا بوده است. هرچند شمال آفریقا همچنان از نظر صلح‌آمیز‌بودن، بدترین منطقه جهان است. ارتقای صلح اروپا بیشتر مدیون بهبود امنیت داخلی بوده، درحالی‌که بی‌ثباتی سیاسی و فعالیت‌های نظامی بیشتر شده است. بین کشورها نیز افغانستان با رتبه 163، ناامن‌ترین کشور جهان در سال 2020بوده است. بعد از آن با فاصله نزدیکی یمن، سوریه، سودان جنوبی و عراق قرار دارند. افغانستان از سال 2010تا به حال همواره جزو 3کشوری بوده که بدترین وضعیت صلح را در جهان دارند و در طول 4سال گذشته نیز رتبه نخست را داشته است. ایران در این رده‌بندی رتبه 141را دارد.
در آن سوی جدول، ایسلند از سال 2008تا به حال صلح‌آمیزترین کشور جهان بوده است. نیوزیلند، دانمارک، پرتغال و اسلونی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. 8کشور از 10کشوری که در 10رتبه اول فهرست شاخص جهانی صلح قرار دارند، در اروپا هستند. هیچ وقت این تعداد کشور اروپایی بین 10کشور برتر در رتبه‌بندی شاخص صلح قرار نداشته‌اند. اتریش، سوئیس، ایرلند و چک به‌ترتیب جایگاه 6، 7، 8و 9را دارند.

اعتراض‌های خیابانی
در طول دهه گذشته، تروریسم و ناآرامی‌های داخلی، اصلی‌ترین عامل افول صلح در جهان بوده است. در این مدت فعالیت‌های تروریستی در90کشور افزایش داشت و فقط 50کشور شاهد کاهش آن بودند. تروریسم همزمان با جنگ سوریه، در سال2014 به اوج خود رسید و بعد از آن میزان مرگ ومیر ناشی از ترور هر سال کاهش پیدا کرد. با وجود روند نزولی تروریسم در طول 6سال گذشته، سطح ناآرامی‌های سیاسی و داخلی شدت گرفته است.
از سال2008 تاکنون میزان اعتراض‌های خیابانی خشن در 61کشور افزایش و در 27کشور کاهش داشته است. بین سال‌های 2011و 2019، آشوب، اعتصاب و تظاهرات ضددولتی در سرتاسر جهان 244درصد رشد داشته است.
جهان در سال 2020شاهد حدود 15هزار تظاهرات خشونت‌آمیز و آشوب بود. بیش از 5هزار تظاهرات که بین ژانویه 2020و آوریل 2021برگزار شدند، به نوعی مربوط به همه‌گیری کرونا بودند.
خشن‌ترین اعتراض‌های خیابانی در طول سال گذشته در بلاروس، میانمار، روسیه، آمریکا و قرقیزستان انجام شد. کشور 9.5میلیون نفری بلاروس از تابستان سال گذشته بعد از اعلام پیروزی الکساندر لوکاشنکو، در انتخابات ریاست‌جمهوری شاهد تظاهرات گسترده بوده است. مخالفان لوکاشنکو که 27سال است قدرت را در دست دارد، ادعا می‌کنند در انتخابات تقلب شده و خواهان کناره‌گیری او هستند. میانمار نیز از زمستان سال گذشته که ارتش کودتا کرد و آنگ سان سو چی، رهبر حزب حاکم اتحادیه ملی دمکراسی دستگیر شد، شاهد هرج و مرج گسترده بوده است. در این مدت اعتصاب‌ها و تظاهرات سراسری اقتصاد این کشور را فلج کرده و ده‌ها هزار نفر به‌دنبال درگیری سنگین بین ارتش، اقلیت‌های قومی و شبه‌نظامیان، آواره شده‌اند.
بین کشورهای بررسی‌شده، لبنان بدترین وضعیت را از نظر احساس امنیت دارد. بیش از 81درصد مردم این کشور احساس می‌کنند که جهان قبلا جای امن‌تری برای زندگی بوده است. بیشترین سطح نگرانی از خشونت نیز در کشور برزیل ثبت شده است. در این کشور، 83درصد مردم اعلام کرده‌اند از اینکه قربانی جرائم خشن شوند «خیلی نگران» هستند. اما تجربه واقعی خشونت بیشتر از همه در نامیبیا بوده است؛ جایی که 63درصد افراد، خودشان یا نزدیکانشان در 2سال گذشته مورد خشونت جدی قرار گرفته‌اند.
آمارهای جهانی نیز نشان می‌دهد که بیش از 60درصد مردم دست‌کم «تا حدودی» از اینکه در معرض آسیب جرائم خشن قرار بگیرند، نگران هستند. در طول 2سال گذشته، 18درصد مردم تجربه خشونت را داشته‌اند. با این حال وضعیت از قبل بهتر شده و 75درصد معتقدند که احساس امنیتشان از 5سال پیش بیشتر شده است.

   خشونت‌ در جهان از دریچه آمار

اعتراض‌های خشونت‌آمیز سال گذشته حدود 15تریلیون دلار معادل 11.6درصد تولید ناخالص جهان، خسارت اقتصادی به‌دنبال داشت. اقتصاد سوریه، سودان جنوبی و افغانستان بیشترین آسیب را از خشونت در سال2020 دیده که به‌ترتیب معادل 82، 42و 40درصد درآمد ناخالص داخلی این کشورها بوده است. براساس برآوردهای بانک جهانی، اقتصاد جهان در سال گذشته 4.3درصد کوچک‌تر شد. این مشکل در کشورهایی که از قبل با رکود اقتصادی دست به گریبان بودند شدت بیشتری داشته است. ارزیابی مؤسسه خیریه بین‌المللی اکسفام نشان می‌دهد که ممکن است بیش از یک دهه طول بکشد تا کشورهای فقیر، اقتصاد کرونازده خود را احیا کنند. برآورد می‌شود  که بیش از دوسوم جمعیت جهان در طول یک سال گذشته محدودیت‌های قرنطینه را از چند هفته تا چند‌ماه تجربه کرده‌اند.