رفع تحریم‌های کرونایی ایران در تلاطم مذاکرات وین

امیر محمد حسینی- خبرنگار

چالش‌ها در وین هنوز پابرجاست. مذاکرات برای احیای برجام ادامه دارد اما همه می‌دانند که دور ششم به نتیجه نمی‌رسد و دیپلمات‌ها از پاسخ به سؤالات درباره زمان توافق طفره می‌روند.
در میان سیگنال‌های متناقض از وین، اما بارقه‌هایی از امید به پیشرفت روند هم روشن شده است. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در نشست خبری گفته که مذاکرات وین سازنده است و پیشرفت‌هایی داشته اما همچنان چالش‌ها و مشکلات باقی هستند. اما همزمان با این اظهارنظرها وزارت خزانه‌داری آمریکا در دستورالعمل‌هایی جداگانه ایران، سوریه و ونزوئلا را از تحریم همه مبادلات مرتبط با کرونا معاف کرده است. وزارت خارجه ایران بارها نسبت به تحریم‌های دارو و اقلام درمانی و پزشکی اعتراض کرده بود و آن را غیرانسانی خوانده بود. اما حالا براساس دستورالعمل وزارت خزانه‌داری آمریکا، کلیه مبادلات و فعالیت‌های مرتبط با صادرات، باز صادرات، فروش یا عرضه، مستقیم یا غیرمستقیم کالاها یا فناوری‌های مورد استفاده در پیشگیری، تشخیص یا درمان کووید-۱۹ (از جمله پژوهش‌‌ها یا مطالعات بالینی مرتبط با کووید-۱۹) با ایران یا با افراد و کشورهای ثالث که چنین کالاهایی را به‌طور خاص برای بازفروش به ایران یا حکومت ایران خریداری می‌کنند، از تحریم‌ها معاف خواهند شد. بنابر گزارش خبرگزاری رویترز جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در نخستین روز‌های آغاز کار خود در کاخ سفید به دولت دستور داده بود که برنامه‌های تحریمی آمریکا را مورد بررسی قرار دهند که آیا چنین تحریم‌هایی مانعی بر سر اقدامات مقابله با شیوع همه‌گیری کرونا ایجاد می‌کنند یا نه. حالا به‌نظر می‌رسد که برداشته‌شدن این تحریم‌ها را می‌توان پالس مثبتی از سوی واشنگتن برای ادامه مذاکرات وین قلمداد کرد.

آخریم خبر‌ها از وین چه می‌گوید؟
 به‌رغم این اقدام واشنگتن، در جریان مذاکرات غیرمستقیمی که بین ایران و آمریکا در وین در جریان است دو طرف همچنان بر مواضع خود پافشاری‌ می‌کنند و هرچند هیأت آمریکایی در کمیسیون مشترک حاضر نیست اما اروپایی‌ها در نقش میانجی فعال هستند و دیدارهای دیگر هیأت‌ها با آمریکایی‌ها برقرار است. آنها تلاش می‌کنند تا مواضع دو طرف را به هم نزدیک کنند و در بزنگا‌ه‌ها گره‌های گفت‌وگوها را باز کنند. اساسی‌ترین چالش‌های فعلی هم طبق آخرین گزارش‌ها ترتیب اجرای اقدامات متقابل ایران و آمریکا و درخواست ضمانت تهران از واشنگتن است. ایران خواهان لغو یکباره تحریم‌ها و سپس راستی‌آزمایی آنهاست اما آمریکا می‌گوید آماده لغو تحریم‌های مغایر با برجام است و ضمانتی هم نمی‌دهد. موضوعی که با توجه به خروج آمریکا از برجام و بی‌اعتمادی نسبت به این کشور در سطوح عالی تصمیم‌ گیری، می‌تواند تبدیل به یکی از محورهای اختلافی اساسی شود. شاید به همین دلیل است که عباس عراقچی، رئیس تیم ایرانی در وین در گفت‌وگو با شبکه الجزیره تأکید کرده: «ایران طی سال‌های گذشته به‌دلیل خروج آمریکا از برجام رنج‌های زیادی برد. ما می‌خواهیم مطمئن شویم که خروج ترامپ از برجام با هر رئیس‌جمهور جدید در آمریکا تکرار نشود.» معاون وزیرخارجه ایران بار دیگر گفته که ایران پس از خروج آمریکا از برجام تصمیم سختی با ماندن در این توافق گرفت و حالا نوبت دیگر طرف‌هاست که تصمیم‌های سختی بگیرند. عراقچی پیش از آغاز دور پنجم گفت‌وگوها در وین هم گفته که اگر واشنگتن تصمیم‌های سخت خود که از منظر ایران لغو همه تحریم‌ها و بازگشت به برجام است را بگیرد توافق ممکن خواهد شد. اتفاقی که گویا تاکنون رخ نداده و مذاکرات و احتمال توافق از   همین حالا به دور هفتم حواله داده شده است. هرچند عراقچی در میانه بیم‌وامیدها گفته که «بیش از همیشه به یک توافق نزدیک شده‌ایم اما مذاکره درباره برخی مسائل اصلی همچنان ادامه دارد.»

ایران و برجام؛ موضوع گفت‌وگوهای آمریکا و روسیه
در چنین فضایی دیدارها و رایزنی‌ها در وین هنوز ادامه دارد و به پایان نرسیده است. ایران با هیأت‌ روسی دیدار کرده و خبر این دیدار را مثل روال گذشته میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در وین به‌سرعت در توییتی داده است. او نوشته: «گفت‌وگوهای وین متشکل‌ از دیدارهای مختلف در شکل‌ها دوجانبه، سه‌جانبه، با ایران و بدون آمریکا و با آمریکا و بدون ایران است. امروز ما بار دیگر یادداشت‌های خود را با همتایان ایرانی به اشتراک گذاشتیم.» به‌نظر می‌رسد ایران در وین بیش از اروپایی‌ها دیدارهای دوجانبه و سه‌جانبه‌ای با هیأت‌های روسیه و چین داشته است. از سوی دیگر ایران یکی از موضوعات دیدار جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا با همتای روس خود نیز بوده. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ ریاست‌جمهوری روسیه در گفت‌وگو با رادیو مسکو در پاسخ به سؤالاتی درباره دیدار ولادیمیر پوتین و بایدن گفته دو طرف درباره برجام در قالب گروه کوچکی رایزنی کردند. به گزارش ایسنا، پسکوف توضیح داد که «یک‌سری طرح‌های اولیه وجود دارد اما نکته مهم این است که برجام قابل بازگرداندن است. اخیرا تحرکات مثبتی برای اصلاح وضعیت کنونی وجود داشته است.» به‌نظر می‌رسد این مقام روسی به لغو تحریم‌های کرونایی اشاره داشته. پیش از روسیه نیز رئیس‌جمهور آمریکا گفته بود که در دیدار با همتای روس خود درباره ایران و «لزوم اطمینان از عدم‌دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای» گفت‌وگو کرده است. بایدن مدعی شده بود که این مسئله به نفع روسیه و آمریکاست و گفت که در این موضوع با روسیه توافق کرده است.

اما موانع مسیر دیپلماسی به همین‌جا خلاصه نمی‌شود. برجام برای زنده‌شدن راهی نزدیک و در عین حال دور در پیش دارد. نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری امروز در ایران مشخص می‌شود و ممکن است رئیس‌جمهوری منتخب تمایل یا توانایی پیشبرد مذاکرات را نداشته باشد. البته همه نامزدهای فعلی ریاست‌جمهوری از مذاکره و رفع تحریم‌ها حمایت کردند و حتی علیرضا زاکانی اصولگرا و نامزد کناررفته انتخابات گفته بود که «ما اهل مذاکره هستیم.» با این همه طرف‌های برجام و آمریکا هم این سیگنال‌ها را به شکلی دقیق رصد کرده‌اند و نیم‌نگاهی به آینده ساختار سیاسی و دولت در ایران دارند. چالش دیگر توافق ایران با آژانس‌ بین‌المللی انرژی اتمی است که تا پایان خرداد‌ماه تمدید شود و اگر ایران تن به تمدید آن ندهد همه دسترسی‌ها نظارتی بر مراکز هسته‌ای قطع خواهد شد. رافائل گروسی گفته که ایران هنوز تماسی با آژانس برای تمدید توافق موقت درباره کار دوربین‌های نظارتی آژانس نگرفته است. البته این در حالی است که محمود واعظی رئیس‌ دفتر رئیس‌جمهوری گفته بود که ایران درصورتی که ایران به خواسته‌های خود نزدیک شود می‌تواند این همکاری را تمدید کند. حال باید دید که دیپلماسی برای احیای برجام تاکجا می‌تواند به حرکت خود ادامه دهد. در شرایطی که دولت دوازدهم برای لغو تحریم‌ها مصمم است اما در آینده نزدیک سکان هدایت سیاست‌خارجی در ایران تغییر می‌کند.

مکث
دیدارهای برجامی ظریف در آنتالیا
محمدجواد ظریف، وزیرخارجه که کمتر خبری از او در ارتباط با مذاکرات احیای برجام منتشر شد دیروز با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار کرد. وضعیت مذاکرات وین در این دیدار که در حاشیه مجمع دیپلماسی آنتالیا انجام شد مورد بررسی قرار گرفت. به گزارش «ایسنا» ظریف ضمن مرور آخرین وضعیت مذاکرات بر رویکرد ایران در خصوص لزوم رفع تحریم‌های آمریکا و عدم امکان مذاکره مجدد در مورد برجام تاکید کرد. وزیرخارجه ایران به تجربه تلخ مردم ایران در مورد عهدشکنی آمریکا در زمان ترامپ اشاره کرد و گفت که امیدوار است تا مذاکرات وین، نتیجه بخش باشد. جوزف بورل نیز در این دیدار ضمن ابراز امیدواری نسبت به نتیجه بخش بودن مذاکرات وین، به مرور آخرین وضعیت خاورمیانه ، افغانستان و آمریکای لاتین پرداخت. ظریف در ترکیه دیداری هم با همتای ونزوئلایی خود داشت. در این دیدار نیز وزیرخارجه ایران ضمن یادآوری کارشکنی‌های غیرقانونی آمریکا در اجرای توافقات برجام به تشریح آخرین وضعیت مذاکرات احیای برجام در وین پرداخت.