اقتصاد ایران کم‌طاقت شد

دقت کنید؛ ایران برای نخستین ‌بار بدترین عملکرد را در شاخص تاب‌آوری جهان به‌دست آورده است؛ رتبه128 در بین 130کشور دنیا. عجیب نیست؟ چرا اقتصاد ایران تا این اندازه کم‌طاقت شده و در جدول جهانی تنها بالاتر از اقتصادهای بحران‌زده‌ای مثل ونزوئلا و هائیتی قرار گرفته است؟ البته نه اینکه در 5سال قبل از سال‌جاری میلادی وضع ایران خیلی خوب بوده، نه! برآوردها نشان می‌دهد؛ تاب‌آوری ایران در برابر 3متغیر مهم اقتصادی، کیفیت ریسک و زنجیره تامین کالاها و خدمات آسیب دیده است.
 به گزارش همشهری، خطای سیاستگذاری و قرار گرفتن در شرایط انزوا  ناشی از تحریم، باعث شده تا تصمیم‌گیرندگان از استانداردهای بین‌المللی غافل شوند و در تاب‌آوری اقتصادی، ایران با پدیده‌هایی چون افت شدید نرخ بهره‌وری، افزایش ریسک‌های سیاسی، بالارفتن شدت مصرف انرژی (بخوانید: اتلاف انرژی) و تزلزل در نرخ شهرنشینی مواجه شود. در شاخص کیفیت ریسک هم که روشن است؛ ایران در معرض خطرات و بلاهای طبیعی نظیر زلزله و سیل قرار دارد و خطرات آتش‌سوزی‌های گسترده و حملات سایبری هم بر ضربه‌پذیری کشور در برابر ریسک‌ها فشار وارد کرده است. در ارتباط با زنجیره تامین هم ناگفته پیداست که فساد وجود دارد و شفافیت اقتصادی به‌شدت افت داشته است. در چنین شرایطی کم‌طاقت‌ شدن ایران واقعیت هشداردهنده‌ای است که با شعارها و وعده‌های رنگارنگ نمی‌توان با جامعه تاب‌آور و رواداری مواجه شد. این هشداری جدی، برای ایرانی است که خطر بسته شدن پنجره طلایی جمعیتی را تجربه می‌کند و کیفیت زندگی شهروندان به‌دلیل پدیده فقر و شکاف درآمدها و افت ثروت مردم، هم مزید بر علت‌هاست.

ارزیابی جهانی
یک نهاد بین‌المللی با ارزیابی شاخص تاب‌آوری اقتصاد کشورهای مختلف جهان فاش کرده؛ اقتصاد ایران به‌ویژه در برابر ریسک‌های مختلف، کم‌توان‌تر شده است. مؤسسه بیمه دارایی‌ها می‌گوید: امتیاز ایران در شاخص تاب‌آوری جهانی در 5سال گذشته با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده و پس ‌از آنکه در سال2020 امتیاز 21.1 را کسب کرد، در سال2021 مجددا با افت امتیاز مواجه شد و امتیاز آن به 16.1 رسید.
براساس این گزارش، ایران در میان 130کشور و قلمروی مورد بررسی در سال2021، با افت 3پله‌ای در رتبه128 قرار گرفته و ضعیف‌ترین عملکرد را طی بازه 5سال اخیر به‌خود اختصاص داده است. همچنین در میان 12محرک زیر شاخص اصلی شاخص تاب‌آوری، رتبه ایران در کیفیت ریسک بلایای طبیعی و کیفیت ریسک آتش‌سوزی به‌ترتیب در رتبه‌های 68 و 72 قرار گرفته و بهترین عملکرد را داشته است. اما بدترین رتبه ایران نیز مربوط به تاب‌آوری اقتصادی 129 با کسب امتیاز2.9 است و رتبه ریسک سیاسی هم زیر مجموعه شاخص تاب‌آوری اقتصادی ایران، ضعیف و 127 برآورد شده و علاوه بر اینکه حکمرانی شرکت‌ها نیز وضعیت مناسبی در این شاخص ندارد و رتبه126 را در بین 130کشور دنیا به‌خود اختصاص داده است. مؤسسه بین‌المللی بیمه دارایی‌ها می‌گوید؛ در سال2021 میلادی بهترین امتیاز کسب شده ایران به زیر شاخص نرخ شهرنشینی اختصاص دارد؛ درحالی‌که ایران در زیرشاخص‌هایی چون مقابله با بلاهای طبیعی، کنترل فساد و ریسک سیاسی وضعیت نامطلوبی را تجربه می‌کند.
ایران در سال2021 در میان کشورهای همسایه، ضعیف‌ترین عملکرد را در شاخص تاب‌آوری به‌خود اختصاص داده؛ درحالی‌که کشورهای امارات متحده عربی در رتبه32، قطر در رتبه34، عربستان سعودی و ترکیه هم به‌ترتیب در جایگاه 55 و 60 دنیا قرار گرفته است. نتیجه اینکه امتیاز ایران در هر سه رکن اصلی شاخص تاب‌آوری از کشورهای همسایه فوق به‌مراتب کمتر و حتی در سه شاخص اصلی اقتصاد، کیفیت ریسک و زنجیره تامین وضعیت ضعیف‌تر از ترکیه را تجربه می‌کند.

شاخص تاب‌آوری چیست؟
براساس گزارش اتاق تهران، مؤسسه بیمه دارایی‌ها می‌گوید: سال2020 بحران عمیق سلامت عمومی، درگیری‌های سیاسی و بلایای طبیعی را به همراه داشت که هر یک از این موارد می‌تواند تاب‌آوری محیط کسب‌وکار یک کشور را به چالش بکشد و با وجود چنین خطرات و نشانه‌ها، نیاز به تقویت تاب‌آوری به‌شدت ذهن بسیاری از مدیران ارشد کسب‌وکار را درگیر کرده است.
دنیا در سال2020 میلادی نه‌تنها با بحران کرونا مواجه شده بلکه اعتراض‌های گسترده مدنی را هم تجربه کرده و نشانه‌هایی جدی از تغییر شرایط آب و هوایی ازجمله طغیان ناشی از بارش‌های شدید و طغیان دریا و خشکسالی همراه با آتش‌سوزی‌های ناشی از آن، آسیب‌هایی بر بسیاری از مناطق جهان وارد کرده است. از این منظر شاخص تاب‌آوری جهانی مؤسسه بیمه دارایی‌ها، از 12 زیرشاخص با وزن یکسان، تشکیل‌شده و برای 130کشور جهان محاسبه و رتبه‌بندی می‌شود. بررسی ساختار و تغییرات این شاخص به مدیران کسب‌وکار این امکان را می‌دهد تا منابع قدرت و آسیب‌پذیری موجود در تاب‌آوری یک کشور را، اعم از عوامل مختلف اقتصاد، کیفیت ریسک و زنجیره تأمین شناسایی کنند.

جهان کم‌طاقت در برابر فشارها
مؤسسه بیمه دارایی‌ها در گزارش جدید خود وضع تاب‌آوری کشورهای مختلف دنیا در برابر ریسک‌ها را برآورد کرده و می‌گوید: منطقه اروپای غربی همچنان در میان 10منطقه برتر در شاخص تاب‌آوری قرار دارد و دانمارک به‌دلیل بهبود کیفیت مقابله با تهدید آتش‌سوزی، در شاخص تاب‌آوری جهانی2021 از رتبه سوم به رتبه اول رسیده است. این در حالی است که آمریکا شاهد کاهش رتبه تاب‌آوری از 10 به 17 بوده که نشان‌دهنده دو تغییر بزرگ است. یکی کاهش 9رتبه‌ای در حوزه قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی و دیگری سقوط ریسک سیاسی برای کل کشور که می‌تواند بیانگر اختلافات حزبی و درگیری شدید پیرامون مسائل عدالت اجتماعی در این کشور باشد.
این گزارش نشان می‌دهد: در سال2021 انگلستان همچنان در بین 10کشور برتر در شاخص تاب‌آوری قرار گرفته و صعودی 3پله‌ای داشته که این بهبود ناشی از کاهش خطر سیاسی، به‌دلیل پذیرش عمومی سیاست‌های اصلی و تکمیلی برگزیت و پایان ابهام درباره خروج این کشور از اتحادیه اروپا بوده است. از سوی دیگر در شرق آسیا، رتبه سنگاپور در شاخص تاب‌آوری از 22در سال2020 به 12در سال2021 ارتقا یافته که دلیل اصلی آن کاهش تهدید قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی است و در میان 130کشور دنیا در سال2021، اوکراین بیشترین ارتقا در رتبه شاخص تاب‌آوری را تجربه کرده و از رتبه84 به 63 رسیده است. این در حالی است که چین با کاهش 19پله‌ای جایگاه خود از حیث شدت انرژی مواجه شده که نشان از آسیب‌پذیر شدن این کشور در برابر شوک‌های نفتی دارد. همچنان که هنگ‌کنگ با افزایش ریسک سیاسی به‌دلیل تنش‌های زیاد با چین ریسک سیاسی را تجربه کرده و در رتبه‌بندی شاخص تاب‌آوری سال2021، با کاهش 9پله‌ای نسبت به سال2019 به رتبه26 تنزل داشته است. در آن سوی دنیا مکزیک نیز به‌دلیل بدتر شدن ریسک سیاسی و افزایش ریسک سایبری بالقوه، با گسترش دسترسی به اینترنت، 8رتبه در رتبه‌بندی کلی نسبت به سال2020 سقوط کرده و از رتبه67 به 75 رسیده است. مؤسسه بیمه دارایی‌ها می‌گوید: درمجموع 56کشور یا قلمرو، تغییرات قابل‌توجهی، حداقل 10رتبه در رابطه با قرار گرفتن در معرض بلایای طبیعی، 38کشور در شدت انرژی، 24کشور در ریسک سایبری بالقوه و 17کشور عامل خطر سیاسی را در سال 2021تجربه کرده‌اند.