محیط زیست
آب خلیج‌فارس؛ سهم 7استان ایران
همشهری در گفتوگو با کارشناسان، پروژه انتقال آب خلیج فارس به مرکز کشور را بررسی کرد
زهرا رفیعی- خبرنگار
طرح احداث خطوط انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان قرار است 7استان مرکزی و خشک کشور را سیراب کند.
مگاپروژه انتقال آب دریاهای جنوب به شمال را وزارت صمت با همکاری صنایع و معادن در بخش خصوصی دنبال می‌کند. این ابرپروژه آنچنان که وزارت صمت به‌دنبال اجرایی‌کردن آن است، شامل 4خط اصلی می‌شود. زمستان سال گذشته بخشی از خط یک انتقال آب خلیج فارس که شامل عبور خط لوله از هرمزگان تا یزد است، افتتاح شد و رئیس‌جمهوری در مراسم افتتاح آن گفت که این طرح باید ادامه پیدا کند.
مقصود رئیس‌جمهوری از تداوم این طرح، اجرای خط‌های 2 (آبرسانی به استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و رضوی)، 3 (آبرسانی برای یزد و اصفهان) و 4( برای انتقال آب دریای عمان به شمال سیستان و بلوچستان) است. اجرای خط‌های بعدی اگرچه از زبان مسئولان استانی قطعی و حتمی است ولی تا زمانی که وزارت نیرو اعتباری برای آن در نظر نگیرد، با اجرایی‌شدن فاصله بسیار دارد.
آب دریا در ۲شیوه یعنی بدون نمک‌زدایی به‌صورت شور و همچنین با نمک‌زدایی (تبدیل آب دریا به آب شیرین) استفاده می‌شود. در بخش استفاده از آب دریا، به‌صورت بدون نمک‌زدایی یعنی آب شور، مجوز برداشت آب به میزان ۲۶میلیارد مترمکعب در سال صادر شده که به‌گفته رضا اردکانیان، وزیر نیرو تاکنون از این مجوز، ۱۳میلیارد مترمکعب در حال استفاده است. 3میلیارد مترمکعب از آب شور دریا برای آبزی‌پروری است و ۱۰میلیارد مترمکعب نیز برای خنک‌کردن تاسیسات صنعتی، برج‌های نیروگاه‌ها و نظایر آن استفاده می‌شود.
خط یک انتقال آب به کرمان و یزد که سال گذشته به بهره‌برداری رسید، توسط شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس و با سرمایه صنایع معدنی گل‌گهر و مس سرچشمه در کرمان و چادرملو در یزد برای برداشت 1.5میلیون مترمکعب آب در روز اجرایی شد.
هنوز از مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی این طرح‌ها گزارشی منتشر نشده و مسعود امیرزاده، عضو کمیته آب و انرژی شبکه تشکل‌های زیست‌محیطی کشور در گفتوگو با همشهری می‌گوید: این پروژه 2ویژگی اساسی دارد، اول اینکه وزارت نیرو در اجرای آن دخیل نیست و وزارت صمت مجری آن است؛ چراکه هزینه شیرین‌سازی آب و انتقال آن در این مسیرهای طولانی توجیه اقتصادی ندارد، در نتیجه مصرف‌کننده آن معدن‌کاوان هستند. گزارش زیان‌ها و ارزیابی‌های زیست‌محیطی این طرح تا اینجای کار که اجرا شده، رونمایی نشده است.
او با اشاره به برگزاری جلسات تدوین پیش‌نویس قانون آب می‌گوید: در این جلسات، دوستان وزارت نیرو از جزئیات این طرح‌ها اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند. آنها از جزئیات انتقال آب خلیج‌فارس به مشهد هم بی‌اطلاعند.
تامین آب شرب یکی از اصلی‌ترین وظایف وزارت نیروست و عموما در پروژه‌های انتقال آب با کمترین مخالفت سازمان حفاظت محیط‌زیست مواجه می‌شود. اما به‌گفته این فعال محیط‌زیست اجرای پروژه‌های انتقال آب زمانی قابل توجیه است که روش‌های مدیریت مصرف آب اجرا شده و همچنان با کمبود آب مواجه باشیم.
مسعود امیرزاده می‌گوید: انتقال آب برای جاهایی صورت می‌گیرد که پیش از این منابع آبی در گذشته داشته‌اند. آیا تمام روش‌های مدیریت مصرف آب مثل بازچرخانی آب در استان‌هایی مثل سمنان، خراسان، سیستان و بلوچستان اعمال شده است؟ اثرات زیست‌محیطی روی توان و تخریب محیط‌زیست، تجمیعی و تصاعدی است، بنابراین اثرات معادن و آبی که برای آن منتقل می‌شود باید دوباره مورد ارزیابی قرار گیرد. انتقال آب در این حجم و مسیر طولانی تأثیرات مخربی بر اکوسیستم می‌گذارد. در شرایطی که کشورها به‌دنبال کاهش سهم خود از گازهای گلخانه‌ای هستند باید دید در این پروژه‌ها چه میزان انرژی مصرف شده و میزان کربن تولیدی چقدر است. این گزارش‌ها منتشر نشده است. پروژه‌های انتقال آب خلیج‌فارس و عمان به نقاط خشک کشور در سایه کلی‌گویی جلو می‌رود.
از نظر محمدابراهیم رئیسی، کارشناس مطالعات اقتصاد مالی، توجیه اقتصادی و مالی برای پروژه‌های انتقال آب با هم فرق می‌کند. او در توضیح می‌گوید: حرف از توجیه اقتصادی به معنای درنظرگرفتن منافع ملی و افراد جامعه است. اما در پروژه‌های سرمایه‌گذاری به‌خصوص در ابعاد انتقال آب از خلیج‌فارس و عمان صحبت از توجیهات مالی است. یعنی سرمایه‌گذار، در اینجا شرکت‌های معدنی، نهاده آب را با حساب‌کتابی مالی برای به‌دست آوردن ارزش افزوده منتقل می‌کنند. شرکت‌های معدنی با توجیه کسب درآمد بیشتر، انتقال آب را به لحاظ مالی به‌صرفه می‌دانند، چون مثلا می‌توانند از مبلغ 20هزار تومان برای یک مترمکعب آب، 50هزار تومان ارزش افزوده تولید کنند.
محمد رئیسی با اشاره به اینکه دریا منبع غیرمتعارف تامین آب است، می‌گوید: آب جدید، احتمالا جایگزین 2چیز می‌شود؛ آبی که اصلا وجود ندارد و یا اگر وجود داشته باشد، برداشت آن ضرر بیشتری به ما می‌زند. مجتمع‌های صنعتی معمولا روی چاه‌های کشاورزی برای تولید ثروت حساب می‌کنند واگر بخواهند توسعه بیشتری دهند باید به‌دنبال منبع مطمئن دیگر باشند. توسعه صنعت مثلا در منطقه گل‌گهر نیاز به منبع آب مطمئن دارد و قاعدتا تامین آن باید مجوز از محیط‌زیست داشته باشد. انتقال آب برای شرب نیز باید با توجیه مالی همراه باشد.