خرداد ازن‌خیز

سیدمحمد فخار- خبر‌نگار

آلاینده ازن این روزها در آسمان تهران حکمران مطلق است. از 14خردادماه موج فزاینده این آلاینده در آسمان پایتخت به‌صورت هشدارآمیزی بالا رفت و 5روز آلودگی هوا را رقم زد. اگرچه شرایط به اندازه نیمه‌دوم سال که آسمان با ذرات معلق کمتر از 2.5میکرون آلوده می‌شود، خطرناک نیست اما‌ همچنان هوا برای ادامه حیات گروه‌های حساس یعنی کودکان، بانوان باردار، سالمندان و بیماران قلبی ریوی خطرناک است و این افراد باید از تردد طولانی‌مدت در فضای باز خودداری کنند.
آلاینده ازن در 42روز از روزهای سال‌99 آلاینده شاخص و طلایه‌دار آلاینده‌های پایتخت بود. امسال نیز این عدد با افزایش روزهای گرم سال در حال افزایش است. بررسی‌های همشهری از وضعیت آلودگی هوا نشان می‌دهد، آلاینده ازن در 55درصد روزهای بهار آلاینده شاخص تهران بود که 43درصد آن طی روزهای اخیر به‌صورت متوالی رخ داد.
محسن روشنی، مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این‌باره به همشهری می‌گوید: آلاینده ازن که در سطح زمین بازتولید می‌شود به‌طور مستقیم از اگزوز خودروها خارج نمی‌شود. این یعنی به‌طور مستقیم حاصل احتراق و منابع آلاینده نیست. از این‌رو به ازن، آلاینده ثانویه گفته می‌شود. پیش‌سازهای آلاینده ازن ترکیبات آلی فرار و اکسیدهای نیتروژن هستند. ترکیبات آلی فرار به‌ویژه در کلانشهرهایی مانند تهران بیشتر از تبخیر بنزین به‌وجود می‌آیند. به‌طور مثال ترکیبات آلی فرار هنگام سوختگیری خودروها یا انتقال سوخت از تانکرها، تبخیر می‌شوند  و به هوا و مجاری تنفسی راه می‌یابند. علاوه بر این، هنگامی که درب باک خودرو برداشته می‌شود، مشاهده می‌کنیم که ترکیبی گاز‌مانند از آن خارج می‌شود. این بخار بنزین حاوی ترکیبات آلی فرار است.
محسن روشنی، مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره دیگر پیش‌ساز آلاینده ازن که اکسیدهای نیتروژن یا NOx است، می‌افزاید: منبع تولید این آلاینده احتراق است. اما باتوجه به بررسی‌های انجام‌شده ترکیبات آلی فرار نقش پررنگ‌تری در تولید آلاینده ازن دارند.
بیشترین تولید ازن در سطح زمین درست در ساعاتی است که خورشید بیشترین تابش را بر سطح زمین دارد که کارشناسان کیفیت هوا آن را در بازه زمانی ساعت‌12 تا 18می‌دانند. بدین‌ترتیب از آنجا که این آلاینده، اکسیدکننده قوی است و اثرات خطرناکی روی سلامت دارد، توصیه می‌شود که کلیه افراد به‌ویژه گروه‌های حساس مانند بیماران قلبی ‌ریوی، کودکان، سالمندان و خانم‌های باردار حتی‌المقدور طی بازه زمانی ذکر‌شده از حضور در فضای باز خودداری کنند.

هشدار هواشناسی
سازمان هواشناسی نسبت به خیزش گرد و خاک و کاهش دید در 3 استان کشور هشدار داده است. افزایش میزان سرعت باد، وزش بادشدید، خیزش گردوخاک و کاهش دید، طبق آنچه سازمان هواشناسی اعلام کرده است، در وضعیت نارنجی و شرایط هشدارآمیز قرار دارد.
بدین‌ترتیب از امروز(۲۵خردادماه) تا روز جمعه (۲۸خردادماه) در نیمه شمالی سیستان و بلوچستان، خوزستان و نیمه جنوبی ایلام خیزش گرد و خاک پیش‌بینی می‌شود. همچنین احتمال افزایش کاهش دید، کاهش کیفیت هوا، اختلال در تردد جاده‌ای، سقوط بنرهای تبلیغاتی، خسارت به محصولات کشاورزی، وزش باد شدید یا غبارآلود‌شدن هوا وجود دارد. بر این مبنا سازمان هواشناسی توصیه کرده است که بیماران تنفسی، افراد سالخورده و کودکان از ترددهای غیرضروری خودداری کنند.
وضعیت هوای تهران در امروز و فردا
نتایج پیش‌بینی‌های انجام ‌شده در شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران نشان می‌دهد که در پی تجمع آلاینده ازن در روزهای اخیر در هوای پایتخت، با برقراری جو نسبتا آرام و کاهش تندی باد در طول روز شرایط مناسب جهت پراکندگی آلاینده‌ها فراهم نخواهد شد. علاوه بر این، با حضور عوامل کافی جهت تولید آلاینده ازن در ساعات بعدازظهر بر غلظت این آلاینده افزوده خواهد شد و کیفیت هوا در برخی مناطق کاهش پیدا خواهد کرد.
عدم ‌وزش باد مؤثر تا ساعات پایانی امروز (سه‌شنبه) و افزایش ترافیک شامگاهی سبب افزایش غلظت ذرات معلق شده و بنابراین برقراری وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس در مناطق پرتردد دور از انتظار نخواهد بود. شرایط پایداری هوا و افزایش دما در روز چهارشنبه نیز برای استمرار شرایط آلودگی هوای ازن‌پایه، مهیا خواهد بود.
گزارش نقشه‌های جهانی گردوغبار(پایگاه بارسلونا) و سازمان جهانی هواشناسی نیز نشان می‌دهند، در تهران شرایط خیزش ریزگردها اگرچه به وسعت روز یکشنبه نیست، اما امروز می‌تواند درساعاتی افزایش یابد. امروز، سرعت وزش باد در بالاترین حد خود به 3.8متر بر ثانیه می‌رسد و فردا این عدد در ساعات بعدازظهر از 5متر بر ثانیه با جهت جنوب‌شرقی فراتر می‌رود. بدین‌ترتیب در جنوب استان تهران و حاشیه رودخانه‌های خشک‌شده، احتمال افزایش گردوغبار محلی وجود دارد. این شرایط دست‌کم تا پایان هفته نخست تیرماه در تهران پایدار است و طی این دوره، دمای هوا نیز کمتر از 25درجه و بیشتر از 45درجه نخواهد بود.

افزایش کانون‌های ریزگرد
طی سال‌های اخیر با تشدید خشکسالی، شرایط برای افزایش کمیت و کیفیت کانون‌های ریزگرد به‌ویژه در مناطق نیمه‌خشک کشور فراهم شده است. خشک‌شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی که هر یک به علل مختلف رخ می‌دهد، عوامل تشدید گردوغبار را افزایش داده است تا کشور در انتظار ریزگردهای بیشتر باشد. از طرفی، فعالیت‌های گسترده کانون‌های گردوغبار عربی در غرب کشور نیز موجب تثبیت حضور گردوغبار در شهرهای غربی کشور می‌شود و گاه با افزایش سرعت باد، ریزگردها تا نیمه کشور نفوذ می‌کنند. در چنین شرایطی نرسیدن حقابه‌های اندک تالاب‌ها و رودخانه‌های کم‌آب و خشک می‌تواند موجب کاهش کیفیت  هوای شهرهای کوچک و بزرگی شود که متاثر از کانون‌های جدید گردوغبار، به شهرهایی آلوده با آسمانی خاک‌آلود تبدیل می‌شوند.