توجه به ظرفیت‌های غیر صنعتی در قزوین

فاطمه کلهر-خبرنگار

استان قزوین یک درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. این استان از شمال به استان‌های مازندران و گیلان، از غرب به استان‌های زنجان و همدان، از جنوب به استان مرکزی و از شرق به استان البرز محدود می‌شود.  براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن، جمعیت استان قزوین بیش از یک میلیون و 200 هزار نفر است و بر پایه آخرین وضعیت تقسیمات کشوری این استان دارای 6 شهرستان (قزوین، تاکستان، بوئین زهرا، آبیک ، البرز و آوج) 25 شهر، 19 بخش، 46 دهستان، 1150 آبادی است که 842 آبادی آن دارای سکنه و 208 آبادی خالی ازسکنه هستند. استان‌هایی چون قزوین به واسطه موقعیت خاص که مهمترین مشخصه آن نزدیکی به تهران است با مسائلی مواجه می‌شوند که می‌توان آن را ذیل مفهوم «پدیده نزدیکی به پایتخت» تعریف کرد. از سوی دیگر قانون ممنوعیت استقرار صنایع در شعاع 120 کیلومتری شهر تهران، باعث شد تا بسیاری از صنایع به سوی قزوین به عنوان یکی از نزدیک‌ترین استان‌ها به تهران که شامل این قانون هم نمی‌شد، سرازیر شوند. در اثر این پدیده، حوزه صنعت از اهمیت قابل توجهی برخوردار و به محور برنامه‌های توسعه استان تبدیل شد. پیامد این پدیده، بی‌توجهی به الگوی توسعه پایدار در کنار ضعف قوانین دستگاه‌های نظارتی و اجرایی در حوزه‌های محیط زیست و میراث فرهنگی است. در این شرایط از یک سو امکان اثرگذاری مخرب صنعت بر محیط زیست فراهم می‌شود و ازسوی دیگر سرمایه‌ها و میراث فرهنگی و به تبع آن توریسم و گردشگری، تبدیل به امری حاشیه‌ای در برنامه‌های توسعه‌ای استان خواهد شد. نتیجه اینکه علاوه بر عدم بهره‌برداری پایدار از ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی، فرسایش و در بعضی موارد تخریب این ظرفیت‌ها به بهانه‌های گوناگون از قبیل ایجاد زیرساخت‌ها و یا توسعه شهرها به وجود می‌آید.

گردشگری،تامین آب و مهاجرت بی‌رویه
ولی کلهر شهروند قزوینی در این باره معتقد است: توجه به سهم اندک بخش گردشگری در اقتصاد استان و ساماندهی وضعیت نامناسب آثار فرهنگی و تاریخی استان که می‌توان ارزش و اهمیت آن را هم‌تراز با برخی شهرهای تاریخی کشور مانند اصفهان دانست از موضوعاتی است که باید در اولویت برنامه‌های دولت آینده باشد. زیرا قزوین با داشتن رتبه دوم در ثبت آثار تاریخی و فرهنگی در جایگاه 20 گردشگری کشور قرار دارد.دیگر شهروند قزوینی اظهار می‌کند: سال‌هاست که بحث انتقال آب از سد طالقان در استان مطرح می‌شود اما همچنان به نتیجه نرسیده است. کل آب مصرفی استان در حوزه‌های مختلف از سفره‌های زیرزمینی تامین و هر روز به دلیل بهره‌برداری بیش از اندازه و غیرقانونی در بخش‌های کشاورزی و صنعت از کیفیت آب آشامیدنی استان کاسته می‌شود. دولت سیزدهم باید با اتمام پروژه انتقال آب از سد طالقان به این وضعیت پایان دهد. مهدی توکلی، یکی از دیگر شهروندان قزوینی که دانش آموخته جامعه شناسی است؛ می‌گوید: مهاجرپذیری یکی از مشکلات اساسی قزوین است. تبدیل شدن صنعت به محور برنامه‌های توسعه استان، در کنار آثار مثبتی چون بهبود نسبی وضعیت اقتصاد و کاهش نرخ بیکاری در مقایسه با سایر استان‌های کشور، مولد برخی پیامدهای منفی از قبیل کاهش سرمایه اجتماعی و افزایش جمعیت مهاجر ناهمگون در استان است. این موضوع در صورت نداشتن برنامه از سوی دولت آینده و در بلند مدت می‌تواند مخاطراتی را برای پایداری استان ایجاد کند.  وی می‌افزاید: در استانی مانند قزوین باید هنگام تصویب قوانین ملی به مشخصه مهاجرپذیری به واسطه موقعیت صنعتی، توجه می‌شد تا با تصویب قوانینی خاص، موجبات تشدید این روند و در نتیجه تعمیق بحران‌های ناشی از آن فراهم نشود. امری که به هنگام تفکیک منطقه ممنوعه از غیرممنوعه کشور در زمینه حضور مهاجران خارجی چندان در استان قزوین مورد توجه قرار نگرفت.

آسیب مدیران غیربومی به توسعه قزوین
فاطمه اشدری عضو سه دوره شورای اسلامی شهر قزوین معتقد است آن چه که امروز قزوین را از مسیر توسعه خود دور کرده است استفاده از مدیران غیربومی در طول این سال‌هاست. وی می‌گوید: مدت طولانی از وقت کوتاه دوران مدیریت این مدیران به بررسی استان می‌گذرد و چون عمر مدیریتی در استان کمتر از دوسال است؛ این موضوع به شدت برنامه‌ریزی را برای توسعه استان با چالش روبرو کرده است.

ظرفیت گردشگری
نماینده سابق مردم قزوین، البرز و آبیک در مجلس شورای اسلامی معتقد است: مهمترین توصیه برای توسعه قزوین، تغییر محور برنامه‌های توسعه از صنعت محور به توریسم و گردشگری است. سید حمیده زرآبادی اظهار می‌کند: موقعیت مناسب استان قزوین از حیث نزدیکی به پایتخت و همچنین بهره‌مندی آن از ظرفیت‌های تاریخی و طبیعی ارزشمند، این امکان را فراهم می‌کند که با انجام سرمایه‌گذاری‌هایی کوتاه مدت، اما هدفمند، بتوان ظرفیت بالقوه موجود در این زمینه را به بالفعل تبدیل کرد و ضمن حفظ سرمایه‌های تاریخی و طبیعی، امکان تولید ثروت به گونه‌ای پایدار را در این استان فراهم کرد. اما باید توجه داشت که این تغییر محور برنامه‌های توسعه، نیازمند پیش زمینه‌هایی از قبیل تقویت سازمان‌هایی چون میراث فرهنگی و محیط زیست و تهیه ضوابط و معیارهایی دقیق برای حفظ سرمایه‌های طبیعی و تاریخی این استان است. 

حل بحران آب 
به اعتقاد عضو مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بحران آب در قزوین به دو شکل آلودگی و کمبود آب، اصلی‌ترین چالش توسعه استان است که باید به سرعت برای آن چاره‌جویی کرد. میثم پیله فروش می‌گوید: دشت قزوین با وسعت  443  هزار هکتار به دلیل داشتن زمین‌های وسیع و حاصل‌خیز به عنوان قطب کشاورزی کشور مطرح است. دو سوم از خاک این دشت حاصل‌خیز از نوع درجه 1 و  2 و مناسب فعالیت کشاورزی است. برداشت غیر مجاز و بیش از ظرفیت آب‌های زیرزمینی و خشک شدن دو سرشاخه مهم آبخوان دشت یعنی ابهررود و خرود، وضعیت منابع آب  استان را بحرانی کرده است. به گونه‌ای که منابع رسمی از اضافه برداشت  800  میلیون مترمکعب آب در استان خبر می‌دهند. با توجه به اینکه آب مورد نیاز بخش قابل توجهی از اراضی کشاورزی استان (بیش از  60  هزار هکتار با  30  هزار بهره بردار)، از طریق آب سد طالقان تأمین می شود، کاهش ذخیره این سد و انتقال بخشی از آب  آن به تهران، نگرانی جدی کشاورزان را درپی داشته است.  وی ادامه می‌دهد: دشت قزوین در طول تاریخ همواره با مشکل کم آبی مواجه بوده و به همین دلیل در محدوده ممنوعه وزارت نیرو قرار دارد. برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی موجب افت سطح آب‌های زیرزمینی تا  1,5 متر و فرونشست  24  سانتی‌متری زمین در برخی نقاط از جمله عصمت آباد شده است. این پدیده اثرات منفی بزرگی بر منابع آب و محیط های وابسته در دشت بزرگ قزوین گذاشته که در برخی سال‌ها خسارات جبران ناپذیری را به دنبال داشته است.

حاشیه نشینى
شهردار اسبق قزوین بحران حاشیه‌نشینی را مهم‌ترین زنگ خطر برای قزوین عنوان و اظهار می‌کند: در حال حاضر حدود  200  هزار نفر در مناطق حاشیه‌ای شهر قزوین سکونت دارند. این آمار و ارقام بیانگر آن است که یا اطلاعات گردآوری شده دقیق نبوده و یا اینکه روند حاشیه نشینی در استان به گونه نگران کننده‌ای در  5 سال گذشته گسترش یافته است.  محمد کمالی می‌گوید: از آنجا که ترکیب مهاجران استقرار یافته در مناطق اسکان غیررسمی و مناطق حاشیه‌ای این استان، ترکیبی ناهمگون است این امر می تواند مسائل و چالش‌های اجتماعی و فرهنگی این پدیده را در استان قزوین عمیق‌تر کند.  وی افزود: شهر قزوین از جمله شهرهایی است که به واسطه سیاست‌گذاری‌های نامناسب در زمینه بافت‌های تاریخی شهری، بخشی از جمعیت حاشیه‌نشین آن در بافت قدیمی شهر استقرار یافته‌اند که همین امر علاوه بر افزایش سرعت فرسایش بافت تاریخی شهر، می‌تواند تبعات بحران حاشیه‌نشینی در این شهر را بیشتر کند. کمالی راهکار برون رفت از حاشیه‌نشینی را با توجه به این امر که بخشی از جمعیت حاشیه نشین استان را مهاجرانی از کشورهای دیگر تشکیل داده‌اند، استفاده از کمک این کشورها و نهادهای بین‌المللی در کنار توجه به روستاهای نزدیک به شهر و مهاجرت معکوس در این زمینه عنوان می‌کند.

پسماندهای صنعتی و شهری 
معاون عمرانی استاندار قزوین نیز پسماندهای صنعتی و شهری را مخاطره اصلی توسعه استان می‌داند و می‌افزاید: میزان زباله تولیدی در استان قزوین بیش از 900  تن است که با لحاظ پسماند روستایی، سرانه تولید پسماند در این استان بیش از سرانه کشوری می‌شود. در این استان تنها یک سایت تولید کمپوست در محمد آباد وجود دارد. روش دفع هم در اکثر شهرها غیربهداشتی است و تنها در  32  درصد شهرهای استان روش‌های دفن بهداشتی برای پسماندهای شهری به کارگرفته می‌شود. علی فرخزاد می‌گوید: در کنار پسماندهای شهری، آلاینده‌ها و پسماندهای صنعتی و نبود مدیریت آن‌ها برای بی‌خطرسازی فعالیت شهرها و شهرک‌های صنعتی، یکی از مشکلات اصلی محیط زیستی استان است که امکان بحرانی شدن دارند.