زبان مشترک آمار

آزاده برفی‌پور ـ کارشناس ارشد آمار

یکی از مشکلات نظام آماری در کشورهای مختلف، مقایسه‌ناپذیری، نبود انسجام و جمع‌پذیری آمارهای رسمی در سطح ملی و بین‌المللی است. از این‌رو برای یافتن ابزاری برای هماهنگی بیشتر میان فعالیت‌های آماری و جلوگیری از دوباره‌کاری‌ها و موازی‌کاری‌ها، طی سال‌های گذشته، مطالعات زیادی در این زمینه صورت گرفته که در نهایت به ارائه «استانداردهای آماری» منجر شده است.
 استانداردهای آماری در حقیقت، به مجموعه‌ای جامع از مفاهیم، تعاریف، طبقه‌بندی‌ها و مدل‌های آماری، روش‌ها و فرایند‌هایی اشاره دارد که برای برخورد یکسان با موضوعات آماری در داخل فرایندها، بین فرایندها و در زمان و مکان مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ارائه این استانداردها برای نظام آماری کشور، از ضروریات و ابزارهای اصلی هماهنگی در تولید آمار به‌شمار می‌آید و نه‌تنها باعث افزایش کیفیت آمارهای تولیدی می‌شود، بلکه با جلوگیری از دوباره‌کاری‌ها، موجب صرفه‌جویی در هزینه و وقت صرف‌شده برای جمع‌آوری اطلاعات و کاهش بار پاسخگویی خواهد شد.
با توجه به اینکه مرکز آمار ایران اعلام کرده قصد دارد از سال 1405، شیوه سنتی را در اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن کنار بگذارد و آن را به‌شیوه نوین ثبتی مبنا اجرایی کند، توجه به بحث استانداردها بیش از گذشته اهمیت پیدا می‌کند؛ زیرا در این شیوه جدید، نظام ملی آمار ایران با محوریت مرکز آمار ایران داده‌ها و اطلاعات آماری مورد نیاز را از طریق سامانه‌های ثبتی دستگاه‌های اجرایی دریافت خواهد کرد و تا حد امکان، سرشماری را بدون مراجعه به خانوارها انجام می‌دهد؛ بنابراین لازم است سامانه‌های دستگاه‌های اجرایی از استانداردهای آماری لازم برخوردار باشند تا به‌راحتی تبادل داده بین دستگاه اجرایی و مرکز آمار ایران صورت پذیرد؛ نکته‌ای که در اصل 3«چارچوب مدیریت کیفیت آمارهای رسمی نظام آماری ایران» نیز بر آن تأکید شده است.
یکی از استانداردهای بین‌المللی نوین که برای تبادل داده‌ها، بین دستگاه اجرایی و مرکز آمار ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، «استاندارد تبادل داده‌ها و فراداده‌های آماری» (SDMX) است که از طریق بررسی تجربیات سایر کشورها، سازمان‌های بین‌المللی، بررسی سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) به‌دست آمده است و استانداردهایی را برای آمارگیری‌ رسمی در قالب ۵ مرحله «برنامه‌ریزی»، «طراحی‌آمارگیری»، «جمع‌آوری و پردازش داده‌ها»، «انتشار و اطلاع‌رسانی» و «مستندسازی» ارائه می‌دهد.
در واقع می‌توان گفت استاندارد SDMX زبان مشترکی برای تبادل داده و فراداده‌های آماری است که براساس مجموعه استانداردهای ایزو (ISO) به‌منظور توصیف داده‌ها و فراداده‌ها‌ی آماری، استانداردسازی تبادل آنها و اشتراک‌گذاری کارآمدشان بین سازمان‌های آماری و سازمان‌های مشابه طراحی شده است. علاوه بر این، روش استانداردی برای پیاده‌سازی وب‌سرویس‌ها ازجمله استفاده از رجیستری‌ها، پیشنهاد می‌کند. فرمت‌ها، ساختارها،  کدگذاری داده‌ها، فراداده‌ها و همچنین فرایندهای تبادل داده را استاندارد می‌کند. در نتیجه، تبادل داده و ترکیب داده‌های منابع مختلف را بسیار تسهیل می‌کند. هرچه تعداد سازمان‌های کاربر، بیشتر باشد، SDMX مفیدتر خواهد بود. از آنجا که این استاندارد در جامعه آماری جهانی به استاندارد ترجیحی تبادل داده‌ها و فراداده‌ها تبدیل شده، پتانسیل آن بسیار زیاد است.