حمل‌ونقل عمومی روی ریل توسعه

محمد سرابی ـ خبر‌نگار

 حمل‌ونقل عمومی  نمی‌تواند دچار رکود شود و این شبکه عظیم باید درحال توسعه باشد تا به نیاز‌های ساکنان کلانشهر‌ها پاسخ دهد. در رویکرد کنونی شهرداری تهران، توسعه حمل‌ونقل عمومی بیشتر از ساخت بزرگراه‌ها اهمیت پیدا کرد اما همزمان یک مشکل بزرگ بروز کرد. این دوره مدیریت شهری با مشکلات مالی متعددی روبه‌رو بود که بخشی از آن به انباشته شدن بدهی‌های دوره قبلی و بخشی به مشکلات اقتصادی کلان کشور و موضوع تحریم‌ها ارتباط پیدا می‌کرد، بیماری کرونا در یک سال و نیم گذشته بر این مشکلات افزود چنانکه به گفته شهردار تهران ماهیانه ۱۰۰ میلیارد تومان خسارت در بخش های مختلف حمل و نقل به شهرداری تحمیل شده است. با این وجود شهرداری پایتخت توانست توسعه بخش‌های مختلف حمل و نقل عمومی را انجام دهد و در این زمینه رکورد‌هایی را نیز به ثبت برساند که یکی از آن‌ها افتتاح ایستگاه‌‌های متعدد در خطوط مختلف مترو است. 
نیاز شبکه حمل‌ونقل عمومی تهران با توجه به فرسودگی ناوگان که میراث سال‌های قبل است به تجهیزات جدید به اندازه‌ای است که اگر سالانه ۱۰۰دستگاه اتوبوس و واگن هم به شهر اضافه شود، باز هم کافی نخواهد بود. به‌گفته معاون حمل‌ونقل عمومی و ترافیک شهرداری تهران اگر بخواهیم در طول ۲۰سال آینده چشم‌انداز مناسبی برای حوزه حمل‌ونقل‌عمومی داشته باشیم، باید سالانه نزدیک به ۲۰هزار میلیارد تومان به قیمت امروز هزینه کنیم و اگر عقب‌ماندگی سال‌های گذشته هم اضافه شود، بار مالی سنگین‌تر خواهد شد. یک کیلومتر مترو‌سازی‌ ۱۱۰۰‌میلیارد تومان و ساخت و تجهیز یک کیلومتر خطوط اتوبوس برقی ۸۰۰‌میلیارد تومان هزینه دارد. در گذشته روال این بود که دولت‌ها بیش از 80 درصد پول دستگاه اتوبوس و نزدیک 100 درصد هزینه خرید واگن‌های مترو را به عنوان یارانه به شهرداری می‌دادند. خرید و به کارگیری بخش  بزرگی از اتوبوس‌های تهران نیز به همین روش انجام شد. در حوزه ساخت مترو هم بیش از ۵۰ تا ۶۰ درصد مشارکت از طرف دولت‌ ‌بود، اما به مرور این مشارکت کم شد تا جایی که در چند سال گذشته سهم دولت در این بخش تقریبا از محاسبات کنار رفت و مدیریت شهری به تنهایی بار توسعه حمل‌و‌نقل عمومی در شهر را بر عهده گرفت. بدهی دولت در این زمینه همچنان باقی مانده است و شهرداری تلاش می‌کند با وصول این مبالغ، به نوسازی تجهیزات و زیرساخت‌ها بپردازد.
اکنون شهر تهران به بیش از 3هزار دستگاه اتوبوس، بیش از هزار‌و۵۰۰ دستگاه واگن و ۴۰هزار دستگاه تاکسی جدید نیاز دارد. اوراق مشارکت یکی از روش‌های تامین هزینه‌‌ زیرساخت‌های حمل‌ونقل است. برای انتشار و فروش اوراق سال گذشته، بانک شهر به‌عنوان بانک عامل معرفی شد و شبکه حمل‌ونقل عمومی تهران می‌تواند از منابع حاصل از فروش تمام اوراق مشارکت سال 1399منتفع شود. این مبلغ 2300میلیارد تومان است که 1850میلیارد تومان آن به توسعه مترو و 450میلیارد تومان به شرکت واحد اتوبوسرانی اختصاص می‌یابد.
در روز‌های آینده دو ایستگاه مترو دیگر هم به مجموعه ایستگاه‌های قبلی افزود‌ه می‌شوند و با افتتاح ۲ایستگاه باقرخان و شهرک آزمایش، شمار ایستگاه‌های تکمیل‌شده و بهره‌برداری شده در دوره کنونی مدیریت شهری به عدد ۳۰ و در مجموع تعداد ایستگاه‌های شبکه مترو به ۱۴۱ خواهد رسید. باوجود همه مشکلات، شهرداری تهران علاوه بر خدمات‌رسانی به شبکه حمل‌ونقل داخلی شهر تهران طرح‌هایی برای توسعه آن به شهرک‌ها و مناطق مسکونی اطراف پایتخت دارد. به ‌گفته شهردار تهران برای تکمیل متروی پرند مذاکراتی با دولت انجام شده است.

به‌کارگیری اتوبوس‌های جدید
سال گذشته شهرداری توانست 250دستگاه اتوبوس خریداری و 100دستگاه را نوسازی کند. برای سال‌1400خرید 500دستگاه اتوبوس و نوسازی 500اتوبوس دیگر برنامه‌ریزی شده است. ورود و به کارگیری ۲۰۳دستگاه اتوبوس تک‌کابین، ۱۳دستگاه اتوبوس دوکابین، ۱۷۸دستگاه مینی‌بوس، بازسازی و تعمیرات ۵۵۵دستگاه اتوبوس دوکابین و تک‌کابین در این 4سال انجام شده است. در بخش قراردادهای در دست اقدام هم برنامه‌ریزی برای ورود و به کار‌گیری ۸۰دستگاه اتوبوس دوکابین و ۱۰۰دستگاه میدل‌باس و ۱۲۰دستگاه اتوبوس تک‌کابین و بازسازی ۹۰۰دستگاه اتوبوس تک‌کابین و دوکابین اجرا شده است.

حمل‌ونقل پاک
خودرو‌های برقی در تولیدات صنایع خودروسازی جهان و همینطور شهر‌های بزرگ دنیا در حال افزایش هستند. به‌گونه‌ای که در سال‌های آینده می‌توانند بخش بزرگی از ترافیک شهری را به‌خود اختصاص دهند. شهرداری تهران گرایش به استفاده از وسایل حمل‌ونقل برقی را بار‌ها اعلام کرده است و برخی اقدامات در این زمینه انجام شده است. دولت تامین ۱۶۰میلیارد تومان برای تهیه اتوبوس برقی را ابلاغ کرده است که می‌توان با آن ۵۰ اتوبوس برقی تامین کرد. در این زمینه می‌توان از فناوری داخلی نیز کمک گرفت. با توجه به تردد حدود 3میلیون موتورسیکلت در شهر، موضوع دیگری که در حمل‌ونقل پاک اهمیت پیدا می‌کند استفاده از موتورسیکلت‌های برقی است. سال گذشته تفاهمنامه‌ای بین شهرداری تهران و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای توسعه موتورسیکلت‌های برقی در تهران امضا شد. به‌دلیل اینکه قیمت باتری این موتورسیکلت‌ها سهم زیادی در هزینه خرید و استفاده از آنها دارد، طرح‌هایی برای تقبل این هزینه از سوی شهرداری با مشارکت دیگر ارگان‌ها مطرح شده است. از سوی دیگر برنامه‌های تشویق شهروندان به استفاده از دوچرخه از ابتدای دوران مدیریت پیروز حناچی، شهردار تهران آغاز شد و همزمان حدود ۵۰۰ کیلومتر خطوط اصلی دوچرخه و پیاده‌روی در بوستان‌ها در برنامه سوم توسعه شهر تهران درنظر گرفته شد. تا‌کنون بیش‌از 200کیلومتر به مرحله اجرا رسیده است تا مسیر‌های دوچرخه‌سواری در مناطق مختلف به یکدیگر اتصال پیدا کنند و امکان استفاده از دوچرخه به‌عنوان یک وسیله کارآمد در سطح شهر بیشتر شود. دوچرخه‌های اشتراکی نیز مورد‌اقبال عمومی قرار گرفته‌اند.

نوسازی تاکسی‌‌ها
تاکسیرانی یکی از بخش‌هایی بود که در جریان انتشار بیماری کرونا به‌شدت آسیب دید و علاوه بر زیان اقتصادی، تعدادی از تاکسیرانان به‌علت ابتلا به این بیماری جان‌ خود را از دست دادند. سال گذشته 3هزار و ۲۵۲دستگاه تاکسی فرسوده در شهر تهران نوسازی شدند. اکنون 20میلیارد تومان از سازمان برنامه‌و‌بودجه برای نوسازی تاکسی‌ها دریافت شده است تا نوسازی تاکسی‌های فرسوده  با اعطای وام ۹۰میلیون تومانی سرعت بگیرد. پیش‌بینی می‌شود که امسال ۱۰هزار تا ۱۵هزار دستگاه تاکسی فرسوده نوسازی شوند.

 ۲۵۰ کیلومتر مسیر مترو 
یکی از مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده در این دوره مدیریت شهری در زمینه مترو، ساخت قطار ملی مترو است. بعد از افزایش تحریم‌ها و شدت گرفتن مشکلات اقتصادی در زمینه واردات قطعات و واگن‌های مترو، شهرداری تهران و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری پروژه‌‌ای برای ساخت قطار داخلی را آغاز کردند که در آن میزان داخلی‌سازی‌ یک قطار 7واگنی مترو از حدود 30درصد در گذشته به 80درصد برسد. این طرح در مدتی نزدیک به یک سال اجرا و از واگن ملی رونمایی شد. با موفقیت ساخت این قطار مترو می‌توان از ظرفیت واگن‌سازی‌های داخلی برای ساخت قطار‌های مورد‌نیاز استفاده کرد. شهر تهران هم‌اکنون، دارای ۲۵۰کیلومتر مسیر مترو است و در افق ۲۰ساله از حدود ۴۰۰کیلومتر مسیر مترو برخوردار خواهد شد. ۲۴رام قطار شامل ۱۶۸دستگاه واگن یک‌طبقه و ۷دستگاه واگن دوطبقه در این دوره مدیریت شهری به بهره‌برداری رسیدند. در این دوره از مدیریت شهری، ۵پست برق، ۷۸سامانه تهویه، ۶۲‌دستگاه آسانسور و ۲۸۰دستگاه پله برقی در خطوط مترو بهره‌برداری شده‌اند. درحال حاضر ۹۸۰ دستگاه پله‌برقی وجود دارد که ۲۸۰ دستگاه آن در دوره پنجم مدیریت شهری نصب شده است.

توسعه خطوط مترو با توجه به نیاز شهر
مترو یک ‌موضوع حاکمیتی است و چه در این دوره مدیریت شهری و چه در دوره‌های پیش همیشه مورد‌تأکید مدیران ارشد شهری تهران بوده است؛ چراکه بی‌تردید توسعه، تجهیز، تکمیل و به‌روزرسانی آن، آسایش شهروندان را در پی خواهد داشت. بر همین رویکرد، مدیریت شهری تهران، ایمن‌سازی و تکمیل خطوطی که از پیش وجود داشته مثل خطوط 6و 7را در دستور کار قرار داده است. همین حالا اگر نگاهی دقیق به ایستگاه‌های افتتاح شده جدید در خط 6 بیندازیم، خواهیم فهمید که این ایستگاه به‌خاطر به‌هم‌پیوستگی باعث شده‌اند تا خط به کارکرد واقعی خود برسد. در واقع احداث و بهره‌برداری از ایستگاه‌های شهید ستاری، شهید اشرفی‌اصفهانی، یادگار امام(ره)، مرزداران در شمال غرب و ایستگاه‌ امیرکبیر در جنوب تهران، باعث شده تا بسیاری از شهروندان این محدوده‌ها بتوانند برای رسیدن به نقاط مختلف شهر، به مترو دسترسی داشته باشند. این خط از بسیاری مناطق، میدان‌های پررفت‌وآمد و بیشتر خیابان‌ها و بزرگراه‌های مهم شهر تهران عبور کرده و با خطوط ۱، ۲، ۳، ۴ و ۷ مترو در ۶ ایستگاه و همچنین با خطوط دیگری که در برنامه توسعه متروی پایتخت پیش‌بینی شده است، ایستگاه تقاطعی دارد. در مورد توسعه خط 4و آغاز عملیات احداث خط10 که شمال‌غرب به شمال‌شرق و شرق تهران را به هم متصل می‌کند وضعیت بر همین منوال است.

   ایستگاه شهرک آزمایش 

بعد از افتتاح ایستگاه مرزداران در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، نوبت به بهره‌برداری از ایستگاه شهرک آزمایش رسیده تا به این ترتیب محدوده میانی خط6 مترو تکمیل شود. این ایستگاه در منطقه‌ای پرترافیک و متراکم در منطقه2 و همجوار با بزرگراه‌های شیخ‌فضل‌الله نوری و جلال آل‌احمد واقع شده است. با استفاده از آن شهروندان ساکن مناطق غرب و شمال‌غرب پایتخت با استفاده از شبکه حمل‌ونقل ریلی زیرزمینی، دسترسی آسانی به محدوده مرکزی و جنوب شهر (از جمله بازار تهران) پیدا خواهند کرد. عملیات اجرایی ساخت ایستگاه از سال 1394آغاز شده و ورودی نخست ایستگاه که ورودی شرقی آن محسوب می‌شود، از ضلع جنوب‌غربی محله کوی‌نصر دسترسی دارد. ایستگاه شهرک آزمایش با زیربنای 6800مترمربع در عمق 36متری از سطح زمین قرار دارد.

   ایستگاه باقرخان

ایستگاه باقرخان در خط 7مترو با قرار داشتن در محدوده خیابان‌های ستارخان و باقرخان، بزرگراه‌های شهید چمران و شهید نواب صفوی و تونل توحید، قطعا ‌طیف وسیعی از مسافران را جذب خود خواهد کرد. نکته حائز‌اهمیت، ‌قرار گرفتن ایستگاه باقرخان در خط شروع طرح ترافیک و طرح زوج و فرد است که این امکان را به شهروندان می‌دهد تا با استفاده از مترو به مقاصد خود در داخل محدوده‌های طرح ترافیک مراجعه کنند. عملیات اجرایی این ایستگاه از سال1394 شروع شده که با افتتاح ورودی ضلع شمال‌غربی آن در تقاطع بزرگراه شهید چمران و خیابان ستارخان، وارد مرحله بهره‌برداری خواهد شد. ورودی‌های دوم و سوم ایستگاه باقرخان که ورودی بیمارستان امام خمینی(ره) و ورودی دانشکده پرستاری خواهند بود به مرور زمان تکمیل خواهند شد و در اختیار شهروندان قرار می‌گیرند.

   بخشی از توسعه شبکه حمل‌ونقل در دوره جدید مدیریت شهری

   افتتاح ۳۰ ایستگاه از خطوط متروی تهران
   بهره‌برداری از ۳۹ کیلومتر مسیر متروی تهران
   آغاز عملیات اجرایی خط ۱۰ متروی تهران
   به کارگیری 500دستگاه اتوبوس و مینی‌بوس جدید
   بازسازی 31رام قطار مترو (147واگن)
   بهره‌برداری از 24رام قطار مترو (168دستگاه واگن یک‌طبقه و 7دستگاه واگن دو طبقه)
   راه‌اندازی 80ایستگاه دوچرخه هوشمند با 1000دستگاه دوچرخه